عوامل موثر در گرایش زنان و جوانان به اعتیاد

مصرف دخانیات و اعتیاد سالیانه موجب مرگ بیش از هشت میلیون نفر در جهان می‌شود؛ هفت میلیون نفر به دلیل مصرف مستقیم و یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر نیز به جهت مواجهه با «دود دست دوم» از این ماده جان می‌بازند.

در ایران نیز سالانه بیش از ۶۰ هزار نفر بر اثر مصرف دخانیات جان خود را از دست می‌دهند؛ به گفته دبیرکل جمعیت مبارزه با دخانیات کشور «اگر روند افزایش مصرف سیگار در کشور کنترل نشود، میزان مرگ و میر ناشی از این مواد در ایران، در ۱۰ سال آینده به ۲۰۰ هزار نفر در سال خواهد رسید.

آسیبی که بنا بر مشاهدات میدانی در سال‌های اخیر در جامعه زنان هم افزایش یافته است؛ یک گزارش از سازمان بهداشت جهانی حاکی است از بیش از پنج میلیون نفری که سالانه جان خود را در اثر استعمال سیگار از دست می‌دهند، ۱.۵ میلیون نفر زن هستند.

طبق گزارش اطلس جهانی دخانیات نیز فقط در سال ۲۰۲۰ عامل مرگ بیش از هشت میلیون انسان دخانیات بوده است که از این تعداد هم بیش از ۱.۵ میلیون نفر زن بودند؛ آسیبی که به عوامل خانوادگی، روانی، اجتماعی و محیطیِ متعددی همچون اضطراب و افسردگی، اختلالات روانی، پرکردن اوقات فراغت، خودنمایی، جلب توجه و کمبود اعتماد و عزت نفس، مرتبط و به منظور پیشگیری و کاهش نیازمند آموزش است.

چه می‌شود که برخی افراد به دام بلای خانمان‌سوز اعتیاد می‌افتند؟

به اعتقاد متخصصان امر اعتیاد یک بیماری روانی و اجتماعی است و عوامل مختلف در گرایش فرد به اعتیاد موثر است و برای علت شناسی اعتیاد جوانان باید به این نکته اشاره شود که فقط یک دلیل منجر به اعتیاد نمی شود، بلکه معمولا مجموعه عوامل در کنار هم منجر به گرایش جوانان به اعتیاد می شود که مجموعه علل اعتیاد جوانان را می توان به سه عوامل زمینه ساز، عوامل آشکارساز و عوامل تداوم‌بخش بیماری تقسیم کرد.

عوامل زمینه ساز در خود فرد وجود دارند، به طور مثال فاکتورهای ژنتیکی که از طریق وراثت به فرد منتقل می‌شوند.

دوران زندگی جنینی و شرایط دوره کودکی نیز از جمله عوامل زمینه ساز در گرایش جوانان به اعتیاد است و به عبارتی عوامل زمینه ساز فرد را به نحوی بارمی آورد که شخصیت شکننده داشته و مستعد اعتیاد باشد.

عوامل آشکارساز موثر در گرایش فرد به اعتیاد شامل رویدادها و وقایع مهمی است که در زندگی فرد رخ می دهد به عنوان مثال طلاق یا فوت والدین، مشکلات تحصیلی و مالی و اختلافات خانوادگی از جمله عوامل آشکارساز در گرایش فرد به بیماری اعتیاد موثر است و در واقع افرادی که آمادگی مقابله با عوامل آشکارساز را نداشته باشند، بدون شک به ورطه‌ اعتیاد و نابودی می‌افتند.

عوامل آشکارساز تاثیرات متفاوتی در افراد مختلف دارد به این صورت که ممکن است برخی افراد با اندکی سختی از مشکلات عبور کنند، اما برخی دیگر با از دست دادن یکپارچگی روانی خود نتوانند شرایط را مدیریت کنند و در نتیجه گرفتار اعتیاد شوند.

عوامل تداوم بخش شامل مشکلات و چالش هایی است که بازگشت فرد به مسیر صحیح را دچار مشکل می کند، به عنوان مثال جوانی که برای اولین بار اقدام به مصرف مواد کرده است، اما به خاطر فقدان وجود موقعیت خانوادگی مناسب و ارتباط صمیمی با والدین نمی تواند مشکل خود را با آنان در میان بگذارد و در نتیجه مسیر بازگشت از اعتیاد برای او سخت و پرچالش می‌شود.

در اولین اطلاع از اعتیاد فرزند خود باید چه واکنشی نشان داد؟

بسیاری از والدین زمانی که متوجه اعتیاد فرزند خود می‌شوند، احساس درماندگی و ناامیدی می‌کنند و کنترل خود را از دست می دهند، اما روانشناسان معتقدند به جای چنین رفتاری، حمایت از فرزند نتیجه بهتری خواهد داشت.

پدر و مادر چنانچه زمانی متوجه شدند فرزند نوجوان‌ آنان مواد مخدر مصرف می‌کند باید خشم و وحشت به وجود آمده درون خود را کنترل و از طرفی نباید فکر کنند که دنیا به آخر رسیده و فرزند خود را از دست رفته بدانند.

ضروری است والدین بدانند در مورد فرزندشان زود قضاوت نکنند. هدف از گفت‌وگو این نیست که او را سرزنش یا تنبیه کنند، بلکه باید بدانند واقعا چه اتفاقی‌ در زندگی‌ فرزند نوجوان‌ افتاده و در صورت لزوم، به آن کمک کنند.چنانچه نوجوان و یا جوان خانواده هنوز تحت تأثیر استعمال موادمخدر است، والدین برای اینکه مصرف آن افزایش نیابد از حرف زدن با او اجتناب کنند، زیرا امکان دارد فرد معتاد در پایان این گفت‌ وگوها با افزایش نگرانی های پیش آمده، میزان مصرف خود را بالا ببرد.

به والدین پیشنهاد می‌شود هنگامی که فرصت کافی‌ و مناسبی برای‌ گفت‌و گو با فرزند خود داشتند، این موضوع را که مدتی است رفتار غیرطبیعی از او مشاهده می کنند و یا چیزهای‌ در خانه پیدا کرده‌اند که موجب نگرانی‌ آنان شده، مطرح کنند. به فرزند فرصت پاسخگویی دهند. شاید والدین متوجه شوند که فرزند دوست ندارد در این مورد حرف بزند یا اینکه دروغ می‌گوید. اما نگذارند او عصبانی‌ شود.

مهم است که فرزند معتاد بداند پدر و مادر و یا دیگر اعضای خانواده تا چه اندازه نگران سلامتی و امنیت جسمی و روحی او هستند و یا اینکه نسبت به رفتارهای که دارد دیگران چه فکری می کنند، آیا وجود او برای دیگران اهمیت دارد یا خیر

فرد معتاد در این شرایط، به طور طبیعی به دنبال حمایت و یا کمک دیگران است، از این رو مراجعه به مشاوره و متخصص روانپزشک، نه تنها به آنان کمک خواهد کرد تا با این مشکل کنار بیایند، بلکه آینده‌ روشنی‌ را در ذهن فرد مبتلا و خانواده آن رقم خواهد زد.

مسولان در پیشگیری از اعتیاد چه وظیفه‌ای دارند؟

برآیند داده‌ها نشان می‌دهد برنامه هایی با رویکردهای جامع و با توجه به تمام ابعاد موضوع برای پیشگیری از اعتیاد به جای استفاده از راهکارهای مقطعی و موردی باید مورد استفاده قرار بگیرد.

برنامه جامع پیشگیری از اعتیاد باید در سراسر دوران مدرسه، دبیرستان و دانشگاه تداوم داشته باشد و در قالب برنامه‌های درس اصلی و یا مکمل های تحصیلی به دانش آموزان، دانشجویان و سایر نوجوانان و جوانان عرضه شود.در «برنامه جامع پیشگیری از اعتیاد» به طور همزمان باید به تمام حوزه‌ها از جمله فرد، خانواده، گروه همسالان، منطقه محل سکونت، مدرسه و محل کار توجه شود و نیازها و خواسته‌های افراد و تناسب آن با دوره های رشدی مورد توجه قرار بگیرد و باید به گونه‌ای تدوین و اجرا شود که عوامل محافظت‌کننده در گرایش فرد به اعتیاد تقویت و عوامل خطرزا کاهش یابد.

«برنامه جامع پیشگیری از اعتیاد» باید در سراسر دوران مدرسه، دبیرستان و دانشگاه تداوم داشته باشد و در قالب برنامه‌های درس اصلی و یا مکمل های تحصیلی به دانش آموزان، دانشجویان و سایر نوجوانان و جوانان عرضه شود.

البته این را هم باید مورد توجه داشت که«برنامه‌ جامع پیشگیری از اعتیاد» برای کاربردی بودن و تاثیرگذاری باید متناسب با فرهنگ بومی جامعه باشد و استفاده از روش های تعاملی و اولویت دادن به گروه‌های پرخطر و در معرض خطر برای کسب نتیجه بهتر مدنظر سیاست‌گذاران و مدیران قرار بگیرد.

یکی از طرح‌های موثر در مبارزه با مواد مخدر طرح «یاریگران زندگی» است است که انتظار می‌رود اجرای این طرح با جدیت و قوت پیگیری شود.

طرح «یاری‌گران زندگی» در مقابله با اعتیاد در سه بخش پیشگیری، درمان و کاهش آسیب و صیانت و حمایت اجتماعی، با همت ستاد مبارزه با مواد مخدر تدوین شده و به عنوان طرح ملی در استان سمنان در دست اجرا است.

ایسنا