لالایی‌های محلی مادران، میراث معنوی ایران است

لالایی یکی از اجزای ترانه‌های کودکان در ادبیات عامیانه ایران است و به نغمه و آوازی گفته می‌شود که توسط مادر و در سر گهواره نوزاد با آهنگی خاص و موزون خوانده می‌شود. مادران با همین نغمه و آواز که با هدف خواباندن کودکان، آرام کردن و گاهی نوازش آن‌ها صورت می‌گیرد، کودکان خود را به زیباترین عناصر طبیعت تشبیه کرده و از جور و ستم دنیا شکایت و از همراهی زمانه با خانواده خود اظهار شادمانی می‌کند و همه خوبی‌ها را برای فرزندش می‌خواهد.

لالایی برای کودکان چه فوایدی دارد؟ تاثیر لالایی بر عملکرد مغز کودک

لالایی یکی از بهترین موسیقی‌هایی است که فرد از بدو تولد با آن آشنا می‌شود. پژوهشگران معتقدند  که خواندن لالایی چه در دوران بارداری و چه پس از تولد تاثیر مثبتی روی روان و رشد کودک می‌گذارد. لالایی موجب آرامش نوزادان در حال گریه می شود و به کودک کمک می‌کند تا احساسات خود را بهتر بیان کند. علاوه بر این لالایی می‌تواند در داشتن خوابی بهتر به نوزاد کمک کند. هنگامی که کودکان خواب بهتری داشته باشند، شاد و فعال خواهند شد و بیشتر در فعالیت‌های روزمره شرکت می‌کنند. مطالعات مختلف نشان می‌دهد مادرانی که در دوره بارداری برای فرزندانشان لالایی می‌خوانند، کودکان آرام‌تری دارند که کمتر گریه می‌کنند. در یک پژوهش مادران باردار را به دو گروه تقسیم کردند و از گروه اول خواستند قبل و بعد از تولد برای نوزادشان لالایی بخوانند و به گروه دوم گفتند لالایی نخوانند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد نوزادان گروه اول که مادرانشان برای آن‌ها لالایی می‌خواندند ۱۸٫۵ درصد از اوقات گریه می‌کنند در حالی که کودکانی که مادرانشان هرگز برای آنها لالایی نخوانده بودند ۲۸٫۲ درصد از مواقع گریه می‌کردند.

فرزند شما با گوش دادن به لالایی با زبان مادری خود بهتر آشنا می‌شود و واژگان جدید را از لالایی‌ها یاد می‌گیرد. این موضوع مهارت‌های زبانی را در سنین کودکی در آن‌ها ایجاد می‌کند و می‌تواند  در سرعت صحبت  کردن کودک موثر باشد.

لالایی باعث می‌شود که درک فضایی هوش برای حل پازل‌های پیچیده و عملکردهای بالاتر مغز مانند موسیقی، ریاضی و شطرنج افزایش یابد.

بر اساس مقاله ای که در کنگره سراسری ارتقاء سلامت نوزاد ارائه شد، لالایی بر رشد نوزادان نارس تاثیرگذار است. این مقاله نشان می‌دهد لالایی خواندن برای نوزادن نارس باعث می‌شود عمل تغذیه با لوله زودتر قطع و تغذیه با شیر مادر شروع شود.

آواز خواندن برای نوزاد تاثیر عمیقی بر رابطه مادر با فرزندش می‌گذارد. اگر لالایی خواندن را در برنامه خواب فرزندتان قرار داده‌اید، بهتر است خودتان آهنگی را برای او بسازید. سعی کنید لالایی شما شامل اشعاری باشد که نشان دهنده احساسات و ارتباط شما با فرزندتان است. گوش دادن منظم به یک لالایی خاص به کودک کمک می‌کند رابطه  عاطفی‌تری با مادر خود برقرار کند. اعصاب به این فرصت طلایی برای ایجاد پیوند با هورمونی به نام اکسی توسین مرتبط است. این هورمون به عنوان “هورمون انقباض زایمان” یا “هورمون شیر” شناخته می‌شود، اما در هنگام آواز خواندن نیز آزاد می‌شود، زیرا اکسی توسین به عنوان هورمون عشق و هورمون نوازش شناخته می‌شود و به همین دلیل است که در ایجاد پیوندهای قوی تر در رابطه مادر یا پدر و کودک تاثیرگذار است.

آشنایی با چند لالایی محلی

بررسی محتوای لالایی‌های مادران ایرانی نشان دهنده افکار و احساسات مختلفی است که به خصوصیات روانی کودکان و نوزادان اختصاص دارد و کاربرد آنها علاوه بر نوازش و خواباندن کودکان در جهات مختلف زندگی کوک به کار بسته می‌شود. در ادامه به شش مورد از لالایی های سنتی در اقوام ایرانی اشاره می‌شود.

۱_ لالایی محلی شیرازی

لالالالا، گل آبشن

کاکا رفته چشوم روشن

لالالالا، گل خشخاش

کاکا رفته خدا همراش

لالالالا، گل زیره

بچه‌م آروم نمی‌گیره

گل سرخ منی، شاله بمونی

ز عشقت می‌کنم من باغبونی

تو که تا غنچه ایی بویی نداری

همین که وا شدی با دیگرونی

لالایت می گم و خوابت نمی‌آد

بزرگت می کنم یادت نمی‌آد

عزیز کوچکم رفته به بازی

به پای نازکش بنشینه خاری

به منقاش طلا خارش درآرید

به دستمال حریر رویش ببندید

لالالالا، گل پسته

بابات رفته کمر بسته

لالالالا، گل خشخاش

بابات رفته خدا همراش

لالالالا، گل نعنا

بابات رفته شدم تنها

۲_ لالایی محلی ترکی

لاي لاييْنام يات بالام

گوُن ايله چيْخ بات بالام

من آرزوما چاتماديم سن آرزووا چات بالام

(لالايی تو هستم بخواب، فرزندم

به همراه آفتاب طلوع و غروب كن، فرزندم

من به آرزوی خودم نرسيدم تو به آرزويت برس، فرزندم؛ لالايی تو هستم به معنای این است كه برای تو لالايي مي‌خوانم)

لای لای آهو گؤز بالام

لای لای شيرين سؤز بالام

گؤزَل ليكده دونيادا تكدي منيم اؤز بالام

(لالايی فرزند چشم آهویی من

لالايی فرزند شيرين سخنم

فرزند من در زيبایی در دنيا بی همتا است)

لالاييْنام اؤز بالام

قاشي قارا گؤز بالام

ديلين بالدان شيرين دير دوداغيْند سؤز بالام

(لالايی تو هستم فرزندم

فرزند چشم و ابرو سياه من

زبانت از عسل شيرين‌ تر است فرزندم

حرف كه از لب تو جاری ميشود، زبانی كه به آن تكلم می‌کنی از عسل شیرین تر است، ای فرزند من)

لايْ لايْ ديلين دوز بالام

ديل آچ گينان تئز بالام

من اوتوروم سن دانيْش شيرين شيرين سؤز بالام

(لالايی، زبانت نمک است فرزندم

زود زبان باز كن فرزندم

من بنشينم تو حرف بزن، حرف های شيرين فرزندم)

لاي لاي بالام گوُل بالام

من سَنَه قوربان بالام

قان ائيلَه مَه كؤنلوُموُ گَل مَنَه بير گوُل بالام

(لالايی، فرزند گل من

من به قربان تو فرزندم

دل مرا خون نكن، بيا برای من بخند فرزندم)

لاي لاييْنام گوُل بالام

تئل لَري سوُنبوُل بالام

كَپَنَك دَن سئرچَه دَن يوخوسو يوُنگوُل بالام

(لالايي تو هستم فرزند گل من

مو هايت مثل سنبل، فرزندم

خواب فرزند من از پروانه و گنجشك سبک تر است)

۳_ لالایی بیرجندی

الالالا، گل آلو

دوخوشو سیب زرد آلو

الالالا، گلم باشی

بخوابی بلبلم باشی

تسلای دلم باشی

الالالا گلم دخو، گلم بیدار

گلم هیچ وقت نشه بیمار

الالالا لالاش می یاد

صدای کفش آقاش می یاد

آقاش رفته زن گیره

کنیز صد تومن گیره

الالالا تو را دارم، چرا از بی کسی نالم

الالالا زر در گوش

ببر بازار مرا بفروش

بیک من آرد و سی سیر گوش

الالالا گل زیره

چرا خوابت نمی گیره

بحق سوره یاسین

بییایه خوتو را گیره

۴_ لالایی محلی کردی

روله ی خوشه ویست بینایی چاوم

(فرزند دوست داشتنی ام، نور چشمانم)

هیزی ئه ژنوم و هیوای ژیانم

(توان زانوهایم و امید زندگی‌ام)

هه تا دییته وه هه ر چاوه ریتم

(تا برگردی چشم به راهت هستم)

هه لورکی منالیت هه ر راده ژه نم

(گهواره بچگی‌ات را همین طور تکان می‌دهم)

لای لای نه مامی ژیانم

(لای لای این نهال زندگی‌ام)

من وینه ی باخه وانم

(من مثل باغبان هستم)

به دل چاودیریت ده که م

(با دلم از تو مواظبت می‌کنم)

بخه وه ده ردت له گیانم

(بخواب دردت به جانم)

هه ی لایه لایه لایه

(هی لای لایی)

کورپه ی شیرینم لایه

(نوزاد شیرینم لای لایی)

بنوه تاکووسبه ینی

(بخواب تا فردا)

مژده ی ئاواتم دینی

(مژده آرزویم بیاورد)

ئه ی به ر خوله ی شیرینم

(ای بچه (نوزاد کوچک و شیرین) شیرینم)

ئاواتی هه موو ژینم

(آرزوی تمام زندگی‌ام)

شه وی تاریک نامینی

(شب تاریک نمی‌ماند)

تیشکی روژ دیته سه ری

(نور صبحدم بالا می‌آید)

کورپه ی زور جوانم لایه

(نوزاد بسیار زیبایم لای لای؛ جوان همان جوان فارسی است که در اینجا  به معنای زیبا است)

بنوه ئاسو رووناکه

(بخواب افق روشن است)

دیاره وه ک خور رووناکه

(معلوم است و مثل آفتاب روشن است)

کورپه ی شیرینم لایه

(فرزند شیرینم لای لای)

سه د خوزگه به خوزگایه

(صد بار ای کاش؛ «ای کاش» همراه با نوعی آه و افسوس)

دایکی تو لیره بوایه

(مادر تو اینجا بود)

۵_ لالایی گیلکی

شالی شالی ترا دردی بگیرای‌

می جان شیرینا خوابی بگیرای‌

شالی شالی ترا مرگای بگیرای‌

می عزیز جان کوچیکا خوابی بگیرای‌

شالی شالی تو شالان امیری‌

دور خانه موجی مرغانا گیری‌

شالی شالی بوشو آواره بوبو

می عزیز جان کوچیکا آرام بگیرای‌

۶_ لالایی خراسانی

لالا لالا بلند تو

قناویز سینه بند تو

کی برّه ی مِر بغل گیره؟

همو عمه ی قشنگِ تو..!

لالا لالا گلِ دشتی

همه رفتن تو برگشتی

خداوندا تو پیرش کن

خط قرآن نصیبش کن

هی اللّه جان گل گرجه

دو تا کفتر لب بُرجِ

یکی ذکر خدا می کرد

یکی بِرَّه را دعا می کرد..

لالا لالا گل خشخاش

بابات رفته خدا همراش

بابات رفته به هِل چینی

بیاره قند و دارچینی..

هی اللّه جان تو از قندی

که از ملک سمرقندی

تو را نفرین نخواهم کرد

که تو بِرَّه ی کِمرامندی.

لالا لالا عسل باشی

دعا کردم پسر باشی

به هر مجلس که بنشینی

تو جادارِ پدر باشی

هی اللّه جان گل گندم

که گاز تو را کجا بندم

سِپنجِ تَر بسوزانن

که کور شَه چیشکای مردم..

لالا لالا گلِ سَر سَر

خدا کرده تو را دختر

کِلونک شی، سفیدبخت شی

بیا بنشین بَرِ مادر..

لالا لالا گلم باشی

کلون شی همدمم باشی

کلام الله تو پیرش کن

زیارت ها نصیبش کن

هی اللّه جان گل نارُم

تو قیطونِ قلمکارُم

ازُم زورِِ که تو ر مایُم

تو را بَم زمین نَمِقزارُم…

• روایت ناتمام پدری که تندیس زخم و جراحت و مادری که تندیس صبر است