یلدا در گذر زمان: بررسی سیر تاریخی مهمانی‌های یلدایی و تغییر معنایی

شب یلدا، آیینی که قرن‌ها نماد همدلی، صمیمیت و تکریم خانواده در فرهنگ ایرانی بوده است، به باور کارشناسان فرهنگی در گذر زمان از فلسفه اصیل خود فاصله گرفته و به عرصه‌ای برای نمایش‌های تجملی و تمایز اجتماعی تبدیل شده است؛ روندی که می‌تواند پیوندهای خانوادگی و سرمایه اجتماعی جامعه ایرانی را تهدید کند.

دکتر رضا اسماعیلی عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان با تأکید بر ضرورت بازگشت به اصالت فرهنگی شب یلدا گفت: «هسته معنایی این آیین بر همدلی، صمیمیت و پاسداشت خانواده استوار است، اما در سال‌های اخیر با تغییر سبک زندگی و رشد جلوه‌های مدرن، یلدا از سادگی و گرمای خانوادگی خود فاصله گرفته و به عرصه‌ای برای تفاخر اجتماعی تبدیل شده است.»

وی افزود: یلدا از دیرباز نماد تولد خورشید و روشنایی بوده و ایرانیان این شب را با بیداری تا سپیده‌دم، روایت قصه‌ها، خواندن اشعار و گردهم‌آمدن در کنار بزرگان فامیل جشن می‌گرفتند. خوراکی‌های بومی مانند انار، هندوانه، آجیل و خشکبار محلی، چهره اصلی سفره‌های یلدایی را تشکیل می‌داد و سادگی و محبت، مهم‌ترین ویژگی آن به شمار می‌رفت.

این پژوهشگر فرهنگی تغییرات امروزی در سبک برگزاری یلدا را بازتابی از تحولات اقتصادی و اجتماعی دانست و گفت: «در گذشته، یلدا فرصتی برای نزدیکی دل‌ها بود، اما اکنون در برخی خانواده‌ها به نمایش قدرت مالی و طبقه اجتماعی بدل شده است. برگزاری این آیین در تالارها و باغ‌ها، پذیرایی‌های پرخرج و انتشار تصاویر پر زرق‌وبرق در فضای مجازی، ماهیت فرهنگی یلدا را تهدید می‌کند.»

او نقش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی را در بازتعریف الگوی برگزاری این آیین مهم دانست و تأکید کرد: «اگر رسانه‌ها به جای نمایش ظواهر، به ترویج ارزش‌هایی چون سادگی، همدلی و گرما‌بخشی روابط انسانی بپردازند، می‌توانند در حفظ اصالت یلدا نقشی اساسی ایفا کنند. در غیر این صورت، خطر تبدیل‌شدن یلدا به یک جشن صرفاً تزئینی و دور از هویت ایرانی وجود دارد.»

وی هشدار داد که فاصله گرفتن از فلسفه اصلی یلدا به تضعیف انسجام اجتماعی منجر می‌شود و افزود: «جامعه بدون آیین‌های هویت‌ساز، سرمایه اجتماعی خود را از دست می‌دهد. یلدا نه فقط یک شب سنتی، بلکه تجلی عشق، پیوند نسل‌ها و مشارکت اجتماعی است.»

در پایان، این استاد دانشگاه بر ضرورت بازگشت به سادگی و محتوای اصیل این جشن باستانی تأکید کرد و گفت: «یلدا باید فرصتی برای دیدار خانواده و احترام به ریشه‌های فرهنگی باشد. در روزگاری که فردگرایی در زندگی روزمره پررنگ شده است، این آیین می‌تواند ما را دوباره به گرمای روابط انسانی و خویشاوندی بازگرداند.»

خبرگزاری ایکنا