چالش‌های مادران شاغل در فصل بازگشایی مدارس

آغاز پاییز و شروع ماه مهر با همه زیبایی‌های رنگین این فصل، برای مادران شاغل در ایران با دشواری‌ها و چالش‌های جدی همراه است. همزمان با آغاز سال تحصیلی جدید، مادران شاغل با پرسشی اساسی مواجه می‌شوند که چگونه می‌توانند نقش مادری، همسری و مسئولیت‌های شغلی خود را به‌طور همزمان ایفا کنند. بازگشایی مدارس برای این گروه نه‌تنها بازگشت فرزندان به کلاس‌های درس است، بلکه آغاز دوره‌ای از فشار‌های روانی، تعارض‌های نقش و برنامه‌ریزی‌های پیچیده به شمار می‌رود.

اشتغال زنان در بیرون از خانه موجب افزایش رضایت درونی، احساس مفید بودن و تقویت اعتماد به نفس می‌شود. همچنین، مادران شاغل به دلیل ارتباط بیشتر با جامعه، توانایی بیشتری در درک مشکلات همسر خود پیدا می‌کنند. در چنین خانواده‌هایی همکاری بین اعضا بیشتر دیده می‌شود، اما همچنان بخش زیادی از کارهای خانه بر عهده زنان باقی می‌ماند. با ورود مادران به عرصه اشتغال، مسئولیت‌های آنان دوچندان می‌شود و گاهی نمی‌توانند به‌موقع به امور خانه رسیدگی کنند. در آغاز سال تحصیلی این وضعیت پیچیده‌تر شده و میلیون‌ها مادر شاغل در کشور با چالشی چندلایه مواجه می‌شوند که ریشه در ساختار‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی دارد. این وضعیت موجب اضطراب، فشار روانی و تعارض نقش‌ها برای آنان می‌شود.

در دهه‌های اخیر حضور زنان در بازار کار ایران افزایش یافته است. طبق آمار مرکز آمار ایران در سال ۱۴۰۱، نرخ مشارکت اقتصادی زنان حدود ۱۴ درصد بوده که بخش زیادی از آنان را مادران تشکیل می‌دهند. این زنان علاوه بر ایفای نقش اقتصادی، وظایف تربیتی و مراقبتی از فرزندان را نیز بر عهده دارند و همین امر آنان را در معرض دوگانگی نقش قرار می‌دهد. در محیط کار باید حرفه‌ای و کارآمد باشند و در خانه به‌عنوان مادر و مدیر خانواده عمل کنند. مدیریت نشدن این وضعیت می‌تواند به فرسودگی روانی و کاهش کیفیت زندگی منجر شود. تقسیم سنتی نقش‌ها در خانواده که بار عمده مسئولیت‌های خانه را بر دوش زنان قرار می‌دهد، سبب می‌شود آنان در تطبیق وظایف خانوادگی و شغلی با مشکلات فراوانی روبه‌رو شوند و حتی گاهی شغل خود را رها کنند یا از انگیزه فرزندآوری کاسته شود.

با آغاز مدارس، مسئولیت‌های مادران شاغل چندین برابر می‌شود. تنظیم ساعت خواب و بیداری فرزندان، آماده‌سازی وعده‌های غذایی، هماهنگی با سرویس مدارس، پیگیری تکالیف و برنامه‌های آموزشی و فعالیت‌های فوق‌برنامه همگی بر عهده آنان است. مادران شاغل علاوه بر این وظایف، ساعات زیادی از روز را در محیط کار و بیرون از خانه سپری می‌کنند. به همین دلیل پس از یک روز کاری و تحمل ترافیک و شلوغی، باید در خانه نیز به امور تحصیلی فرزندان رسیدگی کنند.

محیط‌های کاری نیز انعطاف لازم را برای شرایط مادران شاغل ندارند. قوانین حمایتی مانند دورکاری یا کاهش ساعات کاری در عمل اجرا نمی‌شوند و برای مادران دارای فرزند مدرسه‌ای امتیاز ویژه‌ای در نظر گرفته نشده است. نبود مرخصی‌های مناسب برای شرکت در جلسات مدرسه و نگاه منفی برخی مدیران به مادران شاغل از جمله مشکلاتی است که آنان را تحت فشار روانی قرار می‌دهد. در چنین شرایطی، بسیاری از مادران ناچار می‌شوند بین شغل و فرزند یکی را انتخاب کنند و هر دو انتخاب اغلب با احساس گناه یا حسرت همراه است.

عامل اقتصادی نیز یکی از دلایل جدی اشتغال زنان به شمار می‌رود. با افزایش هزینه‌های زندگی و مخارج تحصیل فرزندان، بسیاری از خانواده‌ها ناگزیر به اشتغال زنان هستند. هزینه‌های تحصیل، لوازم‌التحریر، کلاس‌های فوق‌برنامه و سرویس مدارس فشار زیادی بر خانواده‌ها وارد می‌کند و حضور زنان در بازار کار را اجتناب‌ناپذیر می‌سازد.

مادران شاغل با تعارض‌های روانی و عاطفی نیز دست و پنجه نرم می‌کنند. احساس ناکامی در ایفای نقش مادری، اضطراب ناشی از غیبت در لحظات مهم زندگی فرزندان، کاهش کیفیت ارتباط با اعضای خانواده، افزایش احتمال افسردگی و اضطراب، و تأثیر منفی بر روابط همسری و تربیت فرزندان از جمله پیامد‌های این شرایط است. پژوهشی در سال ۱۴۰۲ از سوی دانشگاه علامه طباطبایی نشان داد بیش از ۷۰ درصد مادران شاغل از احساس ناتوانی در مدیریت نقش‌ها و فشار روانی مزمن سخن گفته‌اند.

با وجود این شرایط، حمایت‌های نهادی و آموزشی می‌تواند فشار را کاهش دهد. مدارس با ارائه خدمات مراقبتی بعد از ساعات درسی، برگزاری جلسات آنلاین اولیا و مربیان و همکاری با مراکز مشاوره می‌توانند نقش مهمی در این زمینه ایفا کنند. همچنین اصلاح قوانین اداری، اجرای دقیق مرخصی زایمان، ساعات کاری منعطف، امکان دورکاری و ایجاد مهدکودک در محل کار از جمله اقداماتی است که می‌تواند مادران شاغل را یاری دهد.

تقسیم عادلانه مسئولیت‌ها میان زن و مرد نیز ضرورتی مهم به شمار می‌رود. همراهی پدران در کار‌های خانه و مراقبت از فرزندان نه‌تنها فشار روانی مادران را کاهش می‌دهد، بلکه الگویی سالم برای فرزندان ایجاد می‌کند و به بهبود روابط خانوادگی کمک می‌کند.

بنابراین، بازگشایی مدارس برای مادران شاغل تنها به معنای آغاز سال تحصیلی فرزندان نیست، بلکه شروع دوره‌ای از چالش‌های پیچیده است که توجه ویژه سیاست‌گذاران، مدیران و نهاد‌های آموزشی را می‌طلبد. بدون ایجاد حمایت‌های لازم، این تعارض‌ها می‌تواند پیامد‌های منفی بر سلامت روان مادران، کیفیت تربیت فرزندان و پویایی خانواده‌ها داشته باشد.

جوان آنلاین