ترجمه اختصاصی؛

وقتی همدم سالمند یک ربات می‌شود

در اقدامی نوآورانه برای کاهش انزوای اجتماعی و افسردگی سالمندان، یکی از شرکت‌های فناوری در کره‌جنوبی اقدام به تولید عروسک‌های رباتیک مجهز به هوش مصنوعی کرده است؛ محصولاتی که تا حد زیادی رفتار و واکنش‌های نوه‌های انسانی را شبیه‌سازی می‌کنند و تلاش دارند خلأ عاطفی افراد سالمند تنها را پر کنند.

به گزارش پایگاه خبری الشرق الاوسط طبق آمارهای رسمی، روزانه نزدیک به ۱۰ سالمند در کره‌جنوبی بر اثر خودکشی جان خود را از دست می‌دهند. این رقم نگران‌کننده در گزارشی تکان‌دهنده که در ماه ژوئن ۲۰۲۵ در مجله «انجمن پزشکی کره» منتشر شد، اعلام شده و نشان‌دهنده روندی رو به افزایش در شرق آسیا است. در کشورهایی نظیر ژاپن و هنگ‌کنگ نیز سال‌هاست نرخ خودکشی سالمندان بالاست، اما وضعیت کره‌جنوبی به شکل ویژه‌ای باعث نگرانی مقام‌های این کشور شده است.

«اوتیلیا ای لی»، استاد مددکاری اجتماعی دانشگاه نورث کارولینای شارلوت که سال‌ها درباره انزوای اجتماعی سالمندان کره‌ای تحقیق کرده، در گفت‌وگو با شبکه CNN می‌گوید: «این واقعاً یک بحران جدی است. کره‌جنوبی اکنون به‌عنوان یک جامعه فوق‌پیر شناخته می‌شود؛ جامعه‌ای که بیش از ۱۰ میلیون نفر بالای ۶۵ سال سن دارد.»

او ادامه می‌دهد: «این گروه اکنون حدود یک‌پنجم جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند. سرعت سالمندشدن جامعه آن‌قدر بالا بوده که دولت کره فرصت کافی برای ایجاد یک نظام حمایتی و بازنشستگی کارآمد نداشته است.»

بر اساس این تحقیقات، یک نفر از هر سه سالمند کره‌جنوبی به‌تنهایی زندگی می‌کند؛ شرایطی که به گفته کارشناسان، فشارهای مالی، احساس تنهایی عمیق و باور به سربار بودن برای دیگران را تشدید می‌کند. این عوامل مستقیماً با افسردگی و تمایل به خودکشی در ارتباط هستند.

عروسک‌های رباتیک؛ راهکاری فناورانه برای «بحران سالمندان»

در واکنش به این شرایط بحرانی، دولت کره‌جنوبی همکاری خود را با شرکت‌های فناوری گسترش داده تا راه‌حل‌هایی نوین برای کاهش تنهایی سالمندان بیابد. یکی از نتیجه‌های این همکاری، تولید عروسک‌های رباتیک شرکت «هیودول» ( (Hyodol) است؛ ربات‌هایی به شکل عروسک که به‌طور اختصاصی برای سالمندانی طراحی شده‌اند که به‌تنهایی زندگی می‌کنند.

این عروسک‌ها به یک اپلیکیشن موبایلی و سامانه نظارتی متصل هستند که به اعضای خانواده و مراقبان اجازه می‌دهد وضعیت سالمند را از راه دور کنترل کنند.

این سیستم کارکردی دوگانه دارد: از یک سو ربات با ارائه خدمات عملی مانند یادآوری زمان مصرف داروها، ارسال هشدارهای اضطراری و کمک در برنامه روزانه نقش مراقب را ایفا می‌کند و از سوی دیگر، مددکاران اجتماعی قادرند اطلاعات روزانه سالمندان از جمله زمان صرف غذا را به‌صورت آنلاین ثبت و بررسی کنند. اما مهم‌ترین نقش این عروسک‌ها، حمایت عاطفی و روانی از سالمندان است.

عامل «جذابیت»؛ راز تأثیرگذاری عروسک‌های هوشمند

ربات‌های هیودول به‌صورت عروسک‌هایی نرم و قابل در آغوش گرفتن طراحی شده‌اند که طول آن‌ها بین ۳۸ تا ۵۰ سانتی‌متر متغیر است. این عروسک‌ها نسبت به لمس سر یا دست واکنش نشان می‌دهند و به تماس فیزیکی پاسخ می‌دهند.

سامانه گفت‌وگوی مبتنی بر هوش مصنوعی این ربات با صدایی شبیه کودک هفت‌ساله صحبت می‌کند و خدماتی مانند پخش موسیقی، گفت‌وگوهای روزانه و تمرین‌های ذهنی در اختیار سالمند قرار می‌دهد. با این حال، شاید ساده‌ترین ویژگی آن، تأثیرگذارترین بخش باشد؛ جمله‌ای که هنگام ورود سالمند به خانه به او گفته می‌شود: «مامان‌بزرگ/ بابابزرگ، تمام روز منتظرت بودم.»

«جی‌هی کیم»، مدیرعامل شرکت هیودول، درباره طراحی این عروسک‌ها می‌گوید: «ظاهر دوست‌داشتنی و آرامش‌بخش عروسک، عامل کلیدی موفقیت آن‌هاست. چهره کودکانه باعث می‌شود سالمندان راحت‌تر با آن ارتباط برقرار کنند و حس اعتماد شکل بگیرد.»

او همچنین تأکید می‌کند: «ملایمت و سادگی استفاده از این ربات‌ها باعث شده حتی سالمندانی که آشنایی چندانی با فناوری ندارند، بتوانند به‌راحتی از آن‌ها استفاده کنند.»

استقبال گسترده و تجربه‌های موفق

از نوامبر ۲۰۲۵ تاکنون، بیش از ۱۲ هزار عروسک رباتیک میان سالمندانی که به‌تنهایی زندگی می‌کنند در سراسر کره‌جنوبی توزیع شده است. این طرح عمدتاً از سوی دولت و در قالب برنامه‌های رفاهی اجرا شده است.

به گفته مدیرعامل هیودول، افزون بر این تعداد، حدود هزار خانواده نیز مستقیماً اقدام به خرید این عروسک‌ها کرده‌اند. قیمت جدیدترین مدل عروسک‌ها حدود ۱.۳ میلیون وون کره (نزدیک به ۸۷۹ دلار آمریکا) است.

یکی از مددکاران اجتماعی که نخواست نامش فاش شود، درباره تجربه خود می‌گوید: «اثربخشی این عروسک‌ها واقعاً ارزش هزینه‌شان را دارد.»

او به داستان زنی سالمند اشاره می‌کند که پیش از دریافت عروسک، دچار افسردگی شدید بود: «او ساعت‌ها کنار پنجره آپارتمانش در طبقه یازدهم می‌ایستاد و به پریدن برای پایان دادن به زندگی فکر می‌کرد.»

پس از آنکه این زن آغاز به استفاده از عروسک کرد، مددکار اجتماعی شاهد شکل‌گیری پیوندی عاطفی عمیق میان آن دو شد؛ پیوندی که به شکل محسوسی احساس تنهایی و ناامیدی این سالمند را کاهش داد.

این مورد استثنا نبوده است. مطالعات انجام‌شده روی کاربران این عروسک‌ها نشان می‌دهد بسیاری از سالمندان برای ربات خود نام‌های محبت‌آمیز انتخاب می‌کنند، لباس کودکانه برای آن می‌خرند و شب‌ها آن را در رختخواب کنار خود می‌خوابانند. نتیجه این وابستگی عاطفی، بهبود قابل توجه وضعیت روانی سالمندان بوده است؛ به‌طوری که میزان افسردگی کاهش یافته و عملکرد شناختی آن‌ها نیز بهتر شده است.

تأکید سازندگان: جایگزین انسان نیست

با وجود تمام این نتایج امیدوارکننده، طراحان و توسعه‌دهندگان عروسک‌های رباتیک بارها تأکید کرده‌اند که این فناوری نباید جایگزین مراقبت انسانی شود، بلکه تنها یک ابزار حمایتی و مکمل برای کاهش تنهایی و حفظ سلامت روان سالمندان به شمار می‌رود.