وقتی مرخصی زایمان فرصت‌های شغلی را می‌دزدد

 پارادوکس حمایت و تبعیض

مطالعه دانشگاه مینه‌سوتا روی ۲۶ کشور نشان می‌دهد به ازای هر ۱۰۰ روز افزایش مرخصی زایمان، دستمزد زنان ۴ درصد کاهش می‌یابد. نمونه هند گویای این تناقض است: پس از افزایش مرخصی از ۱۲ به ۲۶ هفته در سال ۲۰۱۷، استخدام زنان در استارتاپ‌های فناوری  ۱۵ درصد سقوط کرد.

 کارفرمایان در بخش‌های رقابتی مانند فناوری، غیبت طولانی مدت را بسیار چالش‌برانگیز دانسته و ناخواسته به سمت استخدام کمتر زنان تمایل پیدا می‌کنند. حتی در ایران نیز پس از افزایش مرخصی به ۹ ماه در سال ۱۳۹۲، حدود ۴۷ هزار زن شاغل شغل خود را از دست دادند. 

پدیده‌ای که وزیر کار وقت ایران آن را واکنش دفاعی بازار به بار مالی اضافی توصیف کرد. این الگو در کشورهایی مانند ژاپن و آلمان هم تکرار شده است، جایی که مرخصی پدری کمتر از ۴ هفته، مسئولیت مراقبت را یک‌جانبه بر دوش زنان می‌گذارد.

ریشه‌یابی در سه گره کور ساختاری

اولین گره، توزیع ناعادلانه هزینه‌ها است. در اکثر کشورها از جمله ایران، بخشی از هزینه مرخصی بر دوش کارفرمایان قرار دارد و این برای استارتاپ‌های فناوری که با حاشیه سود کم کار می‌کنند، پرداخت حقوق ۶ تا ۹ ماهه غیرممکن می‌نماید.

گره دوم، فقدان مکانیزم‌های جبران غیبت است. در صنعت پویای فناوری، جایگزینی متخصصان زن در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی ممکن است طولانی‌تر از سایر بخش‌ها باشد و پروژه‌ها را متوقف کند.

 گره سوم اما عمیق‌تر است: فرهنگ مردسالارانه حاکم بر محیط‌های کاری. حتی در کشورهای پیشرفته، تنها ۳۰ درصد پدران از مرخصی والدین استفاده می‌کنند که عملا مسئولیت فرزندآوری را به مشکل زنان تبدیل می‌کند. این نگاه، ذهنیت را نسبت به زنان به نیروی کار پرریسک را تقویت می‌کند و تبعیض را نهادینه می‌سازد.

تجربه‌های پیشگامانه جهانی

جهان فناوری در حال آزمودن مدل‌هایی است که هم از مادران حمایت کند و هم بار مالی را از دوش کارفرمایان بردارد. طرح TechCare در Silicon Valley نمونه موفق است: شرکت‌های عضو ماهانه ۵ درصد از حقوق پایه را به صندوق مشترکی واریز می‌کنند که هزینه مرخصی تمام اعضا را تأمین می‌کند. سوئد هم با بازپرداخت ۹۵درصد هزینه‌ها به شرکت‌های کوچک، استخدام زنان را ۲۲درصد افزایش داده است.

 راهکار دوم، بازتعریف مفهوم مرخصی است. شرکت SAP آلمان مرخصی پلکانی را اجرا می‌کند: مادران پس از ۸ هفته می‌توانند ۳۰ درصد کار را از راه دور ادامه دهند. مایکروسافت هم با برنامه  Returnship  مهارت‌های زنان در مرخصی را با آموزش آنلاین به‌روز نگه می‌دارد.

راهکار کلیدی سوم اما بازتوزیع مسئولیت‌ها است. ایسلند با اجباری کردن ۳ ماه مرخصی برای پدران، نه تنها مشارکت مردان در مراقبت را به ۹۰ درصد رسانده، بلکه ذهنیت ریسک استخدام زنان را نیز تغییر داده است. برای ایران، ترکیب صندوق مشترک فناوری (با مشارکت شرکت‌هایی مانند اسنپ و دیجی‌کالا) و الزام مرخصی پدری ۱ ماهه می‌تواند نقطه آغاز باشد.

 عبور از پارادوکس با نوآوری اجتماعی

سیاست‌های مرخصی زایمان در صورت توزیع ناعادلانه هزینه‌ها و مسئولیت‌ها، از سپر حمایتی به تیغ تبعیض تبدیل می‌شوند. گره‌گشایی در سه کلید ممکن است: صندوق‌های صنعتی برای پوشش مالی، مرخصی اجباری پدری برای توازن مسئولیت، و انعطاف‌پذیری شغلی برای بازگشت بدون تعلیق تخصص.

فائزه آقامحمدی