نشست علمی بررسی قوامیت و مردانگی معاصر

قوامیت؛ مسئولیت نه امتیاز

در آغاز جلسه، دکتر عرب خراسانی با تأکید بر این که قوامیت در فقه اسلامی «ریاست خانواده» را تعریف می‌کند، گفت: «قوامیت مسئولیتی است که به دلیل نفقه و جایگاه تعیین‌شده در قرآن به شوهر واگذار شده است و این مدیریت تنها محدود به امور مالی نیست، بلکه مناسبات عاطفی، تربیتی و خانوادگی را نیز شامل می‌شود.» عرب‌خراسانی افزود که قوامیت، یک نقش آموختنی است و مرد برای ایفای آن نیازمند آموزش، تجربه و همراهی همسر است.

نقش زن؛ همراهی، هدایت و مشارکت

بر اساس ارائه دکتر عرب خراسانی، زن در سال‌های آغازین زندگی مشترک نقش مهمی در آموزش و ارتقای توان مدیریتی شوهر دارد: «زن مادرِ شوهر نیست، اما با همراهی و سکوت هوشمندانه‌اش، به او فرصت می‌دهد تا ظرفیت‌های قوامیت را بالفعل کند.»

وی تأکید کرد که تغییرات اجتماعی امروز، تحمل زنان برای این دوره یادگیری را کاهش داده و این امر می‌تواند موجب اختلاف و تنش در خانواده شود.

تبیین تاریخی قوامیت در مدینه

سپس دکتر مجید دهقان با ارائه نتایج پروژه ۱۵ ساله خود در تحلیل آیه قوامیت، بیان کرد: «فهم آیه بدون توجه به فرهنگ و جامعه مدینه ممکن نیست. قوامیت در حقیقت واکنشی به مشکلات خانوادگی آن زمان بود؛ مردانی که غیبت‌های طولانی داشتند و مراقبت از خانواده رها شده بود.»

دهقان با نقد تفسیرهای تقلیل‌گرایانه افزود: «قوامیت سلطه نیست؛ مسئولیت مراقبت، هدایت و مدیریت خانواده است و در جامعه امروز نیز با وجود تغییر نقش‌های اقتصادی زنان، همچنان معنا دارد.» وی با اشاره به معانی متعدد واژه «ضرب» و چالش فهم تاریخی آن گفت: «برداشت‌های اجتماعی یا سلیقه‌ای نباید جایگزین روش‌شناسی اصیل اسلامی شود.»

قوامیت؛ تکلیف الهی و غیرقابل واگذاری

در بخش دوم نشست، دکتر سجادی امین با نگاهی فقهی‌تر بیان کرد: «قوامیت یک تکلیف است، نه حق یا امتیاز مرد. خداوند این مسئولیت را بر عهده مرد گذاشته و مرد حق ندارد از آن شانه خالی کند یا آن را واگذار کند.»

وی تصریح کرد که: برخی مصادیق قوامیت مانند اشتغال یا خروج زن از منزل ممکن است با شروط ضمن عقد تعدیل شود؛ اما اصل قوامیت و اطاعت‌پذیری همسر از تصمیم مصلحت‌بین مرد قابل سلب یا انتقال نیست.

سجادی امین همچنین گفت: «مرد موظف است مهارت‌های اداره زندگی را کسب کند و از طریق مشورت و استفاده از تجربه دیگران، مصلحت خانواده را تأمین کند.»

قوامیت در دنیای جدید؛ از اقتصاد تا حمایت عاطفی

در ادامه، دکتر عرب خراسانی در جمع‌بندی دیدگاه‌ها گفت: «در شرایط امروز حتی اگر نقش اقتصادی مرد کمرنگ شده باشد، قوامیت از بین نمی‌رود، بلکه به حوزه عاطفی و روانی منتقل می‌شود. زن انتظار دارد تنها مرد قانونی در زندگی‌اش پاسخ‌گوی نیازهای عاطفی او باشد.»

این رویکرد، به گفته وی، نشان می‌دهد قوامیت نقشی پویا و قابل تطبیق با تحولات اجتماعی است.

مصلحت، اخلاق و قانون؛ سه ضلع قوامیت

در پایان نشست، مجموعه مباحث بر سه اصل مشترک تأکید داشت:

1. قوامیت یک تکلیف شرعی، اخلاقی و مدیریتی است.
2. مسئولیت مرد شامل حمایت مالی، عاطفی، روانی، تربیتی و فرهنگی از همسر است.
3. زن با انتخاب هوشمندانه همسر و مشارکت در گفت‌وگو، نقش مهمی در تحقق قوامیت دارد.

گفتنی است، نشست علمی «قوامیت و خانواده» با طرح سه محور اصلی تکلیف‌بودن قوامیت، نقش زن در شکل‌گیری این مسئولیت و بازخوانی تاریخی آیه تلاش کرد تصویری جامع، روشن و کاربردی از این مفهوم ارائه دهد؛ مفهومی که ارائه‌دهندگان آن را نه ابزاری برای سلطه، بلکه جایگاهی برای مسئولیت و حمایت چندبعدی مرد از خانواده تفسیر کردند.

گزارشگر: مهتا صانعی