نبود اسناد مکتوب و الزام آور در ارتباط با متناسب سازی خدمات شهری برای زنان

به گزارش جهان بانو، زن جوان دست دختربچه را گرفته و از پله‌ها پایین می‌آید؛ یک نقطه‌ی صورتی رنگ در کنار مادرش که مانتو شلوار سرمه‌ای رنگ به تن دارد. دخترک مدام در حال نق زدن است و از چیزی شکایت می‌کند. کمی بعد جلوی یک خانه در خیابان مجاور می‌ایستند و مادر دکمه آیفون را فشار می‌دهد؛ مادر میانسالش جلوی در ظاهر می‌شود و نوه‌ی خود را در آغوش می‌گیرد. زن جوان خداحافظی می‌کند و در حالی که لیست خرید‌های خود را مرور می‌کند، به سمت نزدیک‌ترین ایستگاه مترو در حال حرکت است تا به محل کار خود برود. اگر موفق شود زودتر کار خود را تمام کند شاید فرصت خرید کردن هم داشته باشد. واگن مترو پر از بانوانی است که در فواصل نزدیک به هم سرپا ایستاده‌اند. چند بچه کنار مادرهایشان در حال سر و صدا و ابراز ناراحتی از سر پا ایستادن هستند و طبیعی است که دیگر افراد از حضور آن‌ها خوشحال نیستند. ایستگاه بعد، از واگن پیاده می‌شود و به سمت خروجی ایستگاه حرکت می‌کند. در مسیر تبلیغات رنگارنگی روی دیوار‌ها دیده می‌شود تحت عنوان فرزند بیشتر زندگی بهتر. تصاویر خانواده‌های خوشحالی که با لباس‌های رنگارنگ و فرزندان زیاد در حال تفریح هستند؛ زیر هر کدام از پوستر‌ها انبوهی از لوگو‌های نهاد‌های مختلف مشاهده می‌شود.

طی گزارشاتی که پیش از این با موضوع چالش‌های بانوان در استفاده از فضای شهری در خبرگزاری دانشجو منتشر گردید، به بعضی مشکلات مانند وجود نقاط ناامن شهری، عدم مناسب سازی مبلمان شهری و وسایل نقلیه عمومی و عدم وجود امکانات تفریحی کافی اشاره شد. این موارد مشکلات عمده ای است که در سطح شهر مشاهده می‌شود و با این وجود تمام دستگاه‌های اجرایی هر سال به مناسبت‌های مختلف همچون روز زن، روز دختر و انتخابات‌ها شعار‌های مختلفی را در راستای بهبود زندگی بانوان ارائه می دهند.

زنان کجای برنامه ریزی‌های شهری قرار دارند؟

آنچه که در حال حاضر به وضوح عیان است کمبود یک برنامه و نقشه‌ی راه برای بهبود دسترسی و استفاده‌ی بانوان از فضای شهری است. طی جتسجو‌هایی که با کلیدواژه‌های «زن»، «شهر» و «مدیریت شهری» در فضای مجازی انجام شد؛ به خصوص در تارنمای شهرداری تهران و شورای عالی انقلاب فرهنگی و همچنین در منشور‌های حقوق شهروندی که توسط دولت قبل انتشار یافته است، نتیجه‌ی جستجوها این بود که مصوبه یا سند مکتوبی با محوریت «زنان و مشکلات شهری» موجود نیست. تنها سندی که از شورای عالی انقلاب فرهنگی در جستجو‌های اینترنتی به دست آمد سیاست‌هایی در ارتباط با اوقات فراغت بانوان و استفاده بهینه از این زمان‌ها بود که در سال ۱۳۸۱ به تصویب رسیده است. همچنین در ارتباط با شهرداری تهران تنها سند یافت شده مربوط به «شهر دوست‌دار کودک» در سال ۱۳۸۶ بود. در حال حاضر نبود یک برنامه مکتوب و قانونی که برای دستگاه‌های مختلف در عرصه اجرایی الزام آور باشد، مسیر مطالبه‌گری افکار عمومی از مسئولین مختلف را مسدود کرده است و مشخص نیست باید منتظر کدام تدابیر و ایجاد چه امکاناتی باشیم. بنابراین نبود اسناد مکتوب سبب شده است تا شعار‌های زنانه مسئولین نیز بدون بازخواست و پیگیری رها شود و به سرانجام نرسد.

نمونه‌های جهانی توجه به زنان در مدیریت شهری

در کشور‌های دیگر در بعضی شهر‌ها برنامه‌های مفصلی با محوریت توجه به نیاز‌های بانوان برنامه ریزی و تدوین شده است. از جمله این شهرها می توان به استانبول ترکیه در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۹، سئول کره جنوبی در سال ۲۰۰۷، مونترال کانادا در سال ۱۹۹۷ و کوچی و کرالا هند در حدود سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ اشاره کرد و دولت‌ها در این مناطق تحت عنوان پروژه «سابالا» دست به اقدامات مثبتی زده‌اند. در این کشور‌ها پروژه‌هایی توسط دولت با عنوان «شهر دوستدار زنان» و «شهر فراگیر» اجرا شده است که اهداف مختلف بهداشتی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را شامل می‌شود. موارد مختلفی در زمره این اهداف قرار می گیرند از جمله: در بخشی از برنامه مونترال کانادا مشارکت و حضور بانوان در موقعیت‌های رهبری، تصمیم گیری و دیگر عرصه های مدیریتی جزئی از برنامه‌ی مسئولین قرار گرفته است. پارکینگ‌های و پیاده رو‌های دوستدار زن و نیز اتاق‌های استراحت در خیابان ها در برنامه مدیریت شهری سئول در نظر گرفته شده است. ایجاد گروه بحران با هدف نجات بانوانی که اقدام به خودکشی کرده اند، واحد‌های سلامتی سیار برای کارگران فصلی در بخشی از برنامه کلانشهر استانبول و برخی دیگر از شهر‌های ترکیه قرار گرفته است. همچنین در بخشی از برنامه کوچی هند این موارد مشاهده شده است: گسترش مراقبت‌های پزشکی برای خانواده هایی که اعضای آن فقط بانوان هستند و ایجاد امکانات سکونت جدید برای زنان در شهر به منظور تضمین امنیت بانوان مسافری که با اهداف گوناگون به این شهر مسافرات می‌کنند. این‌ موارد نمونه‌هایی از اهداف برنامه‌های یاد شده در دیگر کشور‌هاست. بررسی بیشتر نمونه‌های موفق خارجی می‌تواند الهام بخش برنامه‌ریزی‌های مکتوب داخلی باشد.

رسیدن به شهر دوستدار زنان؛ نیازمند یک ماموریت فرا بخشی

از شهر تهران به عنوان پایتخت کشوری که در برخی زمان ها از طرف مسئولین مختلف با عنوان ام‌القرای جهان اسلام یاد می‌شود، انتظارات بیشتری برای تحول و تغییر در زمینه‌ی حقوق شهروندی افراد به خصوص بانوان وجود دارد. پیرامون این موضوع یعنی وجود یک سند یا چشم انداز مکتوب برای بهبود زندگی بانوان در فضای شهری دکتر مریم اردبیلی، مشاور امور بانوان شهرداریتهران در گفتگو با خبرگزاری دانشجو با اشاره به اهداف شهرداری تهران در این زمینه اظهار کرد: سندی که بگوییم ویژه بانوان یا به طور خاص با نگاه‌های زنانه است، که در واقع فرابخشی باشد؛ در حال حاضر چنین سندی به این معنا وجود ندارد. با این وجود مصوباتی با محوریت اقتصاد خانواده محور یا لزوم شهر دوستدار خانواده وجود دارد. به عنوان مثال شهرداری تهران به کنوانسیون شهر «دوست‌دار کودکـ» ملحق شده است. همچنین شهر «دوست‌دار سالمندی» تعریف خاص خود را در سطح بین المللی دارد. ما اعتقاد داریم که با تدوین یک سند، تصویب و ابلاغ آن تحت عنوان شهر دوست‌دار زنان یا تهران دوست‌دار خانواده، آن اتفاقی که بایستی روی زمین شهر رخ دهد به وقوع نخواهد پیوست. یک شعار و یک توجهی است، اما نسیمی است که می وزد و می رود. ما باور داریم که لازم است در مدیریت شهری رویکرد و نگاه زنانه و اقتضائات خانواده به یک حیطه‌ی فرابخشی کار ما و یک ماموریت فرابخشی در همه لایه‌های مدیریت شهری در هم تنیده شود. در واقع خود مدیریت شهری در حوزه‌های گوناگون فعال شود و برای پروژه‌هایی با عنوان شهر خانواده و کار‌هایی که با زیست زنانه تناسب بیشتری دارند، به فعالیت بپردازد. ما این فرایند را از ماه آینده آغاز می‌کنیم و تلاش خواهیم کرد در طول یک سال، تقریبا با فواصل یک یا دوماه با یکی از حوزه‌های مدیریت شهری این کار را پیش ببریم تا ان‌شالله طی یک فرایند یک یا دو ساله «تهران خانواده» در پروژه‌های شهری مشاهده شود، نه اینکه تنها به پروژه‌های شهری الصداق شود.

مشاور امور بانوان شهرداریتهران به پروژه‌های زنانه‌محور مانند پارک‌های بانوان و مصادیق دیگری که نیازمند تکمیل و توسعه است اشاره کرد و افزود: نگاه ما بسیار توسعه‌ محور است. مقرر شده است که بوستان‌های ویژه‌ی بانوان ما گسترش پیدا کند. ما نُه بوستان ویژه بانوان داریم و مطالعه برای ساخت چند بوستان دیگر نیز به دستور آقای شهردار آغاز شده است. مسئله زیر ساخت شهربانو‌ها هم مطرح شده است و قرار است که این مجموعه ها از حالت نیمه تعطیل خارج شود و به سمت بازگشایی، تکمیل و استفاده عمومی مردم از آن ها هدایت شود. فضا‌ شهربانوها در مناطقی که وجود ندارد امکان ایجاد و توسعه خواهد داشت. شهردخت که تنها یک مورد از آن در شهر تهران وجود دارد؛ در تلاش هستیم که این امکانات را فعال سازی کنیم و در بهره‌برداری از آن متناسب با اقتضائات جدید دختران جوان نوآوری داشته باشیم تا در نهایت توسعه و گسترش این طرح ها و برنامه ها عملی شود. همچنین کوثر‌های ما به عنوان زیرساخت‌های کارآفرینی بانوان سرپرست خانوار است که این مورد نیز زیر مجموعه برنامه‌های توسعه‌ای قرار خواهد گرفت.

نیاز‌های زنان توسط خود زنان شناسایی شوند

در مطالعات متعدد دانشگاهی ویژگی‌های مختلفی برای یک شهر فراگیر که حقوق شهروندی بانوان در آن حفظ شده باشد مطرح شده است. به عنوان مثال دکتر میترا عظیمی در مقاله‌ای که در فصلنامه برنامه ریزی شهری و توسعه منطقه‌ای به چاپ رسیده است ۸ مولفه برای شکل گیری شهر دوستدار بانوان برشمرده است: امکان برقراری تعاملات اجتماعی، دسترسی به خدمات فرهنگی و آموزش و بهداشتی، تقویت اعتماد به نفس، امنیت، عرصه‌ای برای حضور فعال زنان، تسهیل زیرساخت حمل و دسترسی‌ها، جلوگیری از ایجاد مشکلان روانی و افسردگی. بدون تردید لازم است طی یک بازه‌ی زمانی بلند مدت به تمامی این اهداف دست یافت. لکن عدم وجود یک چشم انداز رسمی، قانونی و دارای ضمانت اجرایی زمان رسیدن به شرایط ایده‌ال را نامشخص کرده است. مسیری که شهرداری تهران در حال دنبال کردن آن است یکی از مولفه‌های فوق را شامل می شود و آن مولفه حضور فعال بانوان در شهر است.

اردبیلی در ادامه‌ی صحبت‌های خود به طرح «ریحان شهر» نیز اشاره کرد و هدف از اجرای آن را مشارکت دادن بانوان در مدیریت شهری و منتهی شدن به این امر که شناسایی نیاز‌های زنان توسط خود زنان انجام بگیرد دانست. در صورت انجام این اقدامات نتیجه‌ی آن حل و فصل این مسائل و مشکلات خواهد بود. وی این طرح شهرداری تهران را نقطه آغاز فراگیری کنش‌های زنانه محور دانست و عنوان کرد: برای بحث بانوان و خانواده برخی اقدامات از برنامه‌های هفته زن شروع می‌شود و خود «ریحان شهر»، رویدادی که شاهد فراخوان اولیه آن بودیم به نظر یک شروع کننده جدی است که کنش مسئله‌محور زنانه با رویکرد خانواده‌محور در محله‌ها آغاز و توسعه پیدا کند.

وی خاطر نشان کرد: مسئله ما اینکه بانوان در خانه نقش آفرین باشند یا در جامعه حضور فعال داشته باشند نیست. مسئله ما متفاوت است و دوگانه فعلی ما این است که زن ما کنش‌گر باشد یا منفعل، مصرفی باشد یا تولیدکننده. در نتیجه امکان دارد که بانویی در محیط‌های اجتماعی شاغل باشد، ولی نسبت به محیط پیرامونی خود منفعل، اما زنی در خانه باشد و در عین حال مولد فکر واندیشه برای بهبود محله‌ی خود باشد. نقطه کلیدی که طرح ریحان شهر در صدد اجرای آن است حرکت از انفعال به سمت کنش، حرکت از سمت مجبور بودن به سمت عاملیت و حرکت از سمت مصرفی بودن در جهت مولد بودن بانوان است.

دستگاه‌های دولتی از طراحان می‌خواهند زنان را خوشحال به تصویر بکشند، مثل زنان خوشحال پوستر‌های یاد شده در مترو و دیوارنگار‌ها و بیلبورد‌های گوشه و کنار شهر. ولی زنان از بی‌توجهی‌هایی که به آن‌ها در بدیهی‌ترین مسائل شده است خوشحال نیستند. زنانی که کسی آن‌ها و مقتضیات زنانه آن‌ها را دوست ندارد از جمله مادر بودن و سهیم بودن در شکل و شمایل دادن به محیط زندگی خود یعنی شهر. در عین حال انبوه نهاد‌های دارای بودجه و امکانات از همین زنان نادیده گرفته شده انتظار دارند که به نحو احسن به وظایف مقدس خود برسند با تداوم نادیده گرفتن نیاز‌های زنان ما هرگز شاهد بهبود کیفیت و کمیت نهاد خانواده نخواهیم بود. آن هم در شرایطی که به وضوح شهر و امکانات شهری و قوانین آن برای یک جنس خنثی طراحی شده است و این موضوع امر را بر زنان مشکل می‌کند. چنانچه یک سند نوشته شده برای این طیف از مشکلات به وجود نیاید همچنان سیاستمداران انتخاب میکنند که چه زمانی به معضلات زنان بپردازند نه اینکه مجبور باشند تدبیر ویژه‌ای در نظر داشته باشند.

منبع: دانشجو