نام کاربری یا نشانی ایمیل
رمز عبور
مرا به خاطر بسپار
اول رجب، روزی است که پنجمین اختر تابناک آسمان امامت، امام محمد باقر (ع) دیده به جهان گشود؛ امامی که مأموریت او شکافتن دانش اهلبیت و گشودن افقهای نو در فهم معارف دین بود.
اما در کنار این ولادت مبارک، نام بانویی میدرخشد که کمتر از او سخن گفته شده است؛ بانویی که تلاقی دو جریان بزرگ امامت را در وجود فرزندش رقم زد. فاطمه بنتالحسن (س)، همسر امام سجاد (ع) و مادر امام باقر (ع)، زنی از تبار نور که دامانش محل پرورش امامی شد که علوم آل محمد (ص) را در جهان گسترش داد.
او از راویان حدیث است و در منابع روایی، حدیثی از فاطمه بنتالحسن از پدرش امام حسن(ع)، نقل شده است. امام صادق(ع) نسبت به مقام او فرمود: ( كَانَتْ صِدِّيقَةً لَمْ تُدْرَكْ فِي آلِ الْحَسَنِ امْرَأَةٌ مِثْلُهَاكانَتْ مِمّن آمَنَتْ واتَّقت وأحسَنَت ، واللهُ يُحِبُّ المُحسنين) او از زنان صدیقه و راستکردار ، با ایمان، پرهیزکار و نیکوکار بود و خداوند نیکوکاران را دوست دارد.
این یادداشت نگاهی تحلیلی و روایتمحور به زندگی، جایگاه و نقش تاریخی این بانوی بزرگوار دارد؛ بانویی که حضورش در تاریخ، آرام و بیصداست، اما تاثیرش عمیق و ماندگار.
در تاریخ اهلبیت (ع)، شخصیتهایی وجود دارند که بدون شناخت آنان، درک سیر امامت کامل نمیشود. فاطمه بنتالحسن (س) از همین چهرههاست که حلقه اتصال سه نسل از امامت را شکل میدهد. او کسی است که خون پاک سه پیشوای الهی در رگهایش جریان دارد: نوهای از امام علی(ع)، دختری از امام حسن مجتبی(ع) و همسری برای امام زینالعابدین (ع). این سه گره ناگسستنی با خاندان وحی، موقعیتی بینظیر و جایگاهی استثنایی به او بخشیده است؛ جایگاهی که او را به یکی از ستونهای خیمه امامت بدل کرده است.
او سومین فاطمه در خاندان هاشمی است که افتخار مادری امام را دارد؛ پس از فاطمه بنت اسد، مادر امام علی (ع)، و حضرت فاطمه زهرا (س)، مادر امام حسن و امام حسین (ع)، فاطمه بنتالحسن (س)، همسر امام زینالعابدین (ع)، نخستین زن از نسل حضرت زهرا (س) است که مادر یک امام شد و در عین حال، آخرین زن علوی و فاطمی که این افتخار را یافت.
کمگویی تاریخ؛ نتیجه اختناق
با توجه به جایگاه خانوادگی و معنوی این بانو، انتظار میرود شرح زندگی او به تفصیل در منابع تاریخی آمده باشد؛ اما فضای خفقانآمیز دوران بنیامیه، سبب شد بسیاری از ابعاد زندگی اهلبیت (ع) در سکوت باقی بماند. همین اختناق، علت اصلی کمبود اطلاعات درباره زندگی فاطمه بنتالحسن (س) است.
نام این بانوی بزرگوار، فاطمه بوده و کنیههایی چون امّعبدالله، امّالحسن، امّعبده و امّعبیده برای او ذکر شده است. القاب او نیز گویای جایگاه معنویاش است: صدیقه، آمنه، تقیه و محسنه. اختلاف منابع درباره نام او، به تشابه اسمی میان دختران امام حسن (ع) بازمیگردد؛ چراکه طبق نقل شیخ مفید، امام حسن (ع) چند دختر با نام فاطمه داشته است.
ازدواجی که تاریخ را دگرگون کرد
ازدواج امام سجاد (ع) با فاطمه بنتالحسن (س)، تنها یک پیوند خانوادگی نبود؛ بلکه نقطه اتصال دو شاخه امامت حسنی و حسینی به شمار میرفت. این ازدواج در دوران امامت امام حسین (ع) انجام شد و بنا بر نقل برخی منابع، عقد آن به دست خود سیدالشهدا (ع) جاری شد.
امام صادق (ع) نقل میکند که امام سجاد (ع) همسر خود را صدیقه نامید. ثمره این ازدواج مبارک، ولادت امام محمد باقر (ع) در سال ۵۷ هجری قمری در مدینه بود؛ ولادتی که پیامبر اکرم (ص) سالها پیش از طریق جابر بن عبدالله انصاری، نویدش را داده و به او سلام رسانده و نام او را نیز فرموده بود.
با تولد امام باقر (ع)، دو نسل پاک امام حسن و امام حسین (ع) در وجود یک امام جمع شد. از این رو، امام باقر (ع) نخستین امامی است که از پدر و مادری علوی، فاطمی و هاشمی متولد شد. پس از او، امامت در نسل مشترک حسنی و حسینی ادامه یافت و فاطمه بنتالحسن (س) مادر هشت امام معصوم شد.
درباره پیوند دو نسل امامت، در زیارت نامه حضرت فاطمه معصومه دختر موسی بن جعفر آمده است: السَّلَامُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ سلام بر تو ای دختر حسن و حسین (ع)! این جمله گویای این است که بعد از امام باقر،(ع) نسل امامان به هر دو برادر امام حسن و امام حسین (ع) بازمیگردد.
درباره تعداد فرزندان این بانو، دیدگاههای مختلفی وجود دارد. برخی منابع، امام باقر (ع) را تنها فرزند او میدانند و برخی دیگر، از دو یا چهار فرزند نام میبرند. این اختلاف، باز هم نتیجه همان فضای اختناق و محدودیتهای ثبت تاریخ اهلبیت است.
بانویی صاحب کرامت
فاطمه بنت حسن مستجاب الدعوة بود و قدرت تصرف در امور تکوینی را داشت. امام محمد باقر (ع) فرمود: كَانَتْ أُمِّي قَاعِدَةً عِنْدَ جِدَارٍ، فَتَصَدَّعَ الْجِدَارُ، و سَمِعْنَا هَدَّةً شَدِيدَةً، فَقَالَتْ بِيَدِهَا: لَا، و حَقِّ الْمُصْطَفى، مَا أَذِنَ اللَّهُ لَكَ فِي السُّقُوطِ، فَبَقِيَ مُعَلَّقاً فِي الْجَوِّ حَتّى جَازَتْهُ، فَتَصَدَّقَ أَبِي عَنْهَا بِمِائَةِ دِينَارٍ: مادرم کنار دیواری نشسته بود که آن دیوار شکست و ما صدای مهیبی را شنیدیم. مادرم با دستش اشاره کرد و گفت: نه، به حق مصطفی! خداوند به تو اجازه افتادن نداده. پس دیوار در هوا معلق ماند تا مادرم کنار رفت و دیوار فرو ریخت. پدرم، امام سجاد (ع) صد دینار از طرف او صدقه داد.
از این حدیث شریف استفاده میشود که مادر امام باقر (ع) دارای کرامت الهی بود؛ همان کرامتی که خداوند فقط به افراد ویژهای از اولیای خود عنایت مینماید.
همراهی با کاروان کربلا
بر اساس روایات و شواهد تاریخی، امعبدالله (فاطمه بنتالحسن) در فاجعه کربلا حضور داشت. او در آن صحنه جانسوز، به چشم خود شاهد وقایع دردناکی بود که بر خانوادهاش گذشت: شهادت عمویش، امام حسین(ع) و برادرانش قاسم و عبدالله؛ به اسارت و زنجیر کشیده شدن همسر بیمارش، امام زینالعابدین (ع)؛ و تشنگی و رنج فرزند خردسالش، امام محمد باقر(ع) که در آن زمان حدود چهار سال داشت. سرنوشت او نیز پس از واقعه عاشورا، همراهی با کاروان اسیران تا شام و سپس بازگشت به مدینه بوده است.
وفات در سکوت
زندگی فاطمه بنتالحسن (س) در میان سه مقطع سخت و سرنوشتساز تاریخ اهلبیت (ع) رقم خورد؛ روزگاری که امامت از امام حسن (ع) به امام حسین (ع) و سپس به امام زینالعابدین (ع) رسید؛ روزگاری که ظلم و خفقان، چون سایهای سنگین بر سراسر سرزمینهای اسلامی افتاده بود. حاکمان ستمگر، نهتنها صدای حق را خاموش میکردند، بلکه فضای جامعه را چنان آلوده ساخته بودند که خاندان پیامبر (ص)، وارثان هدایت، به غربت و بیمهری کشانده شدند.
تلخی آن دوران را امام سجاد (ع) با جملهای کوتاه اما جانسوز به تصویر میکشد؛ جملهای که عمق تنهایی اهلبیت را فریاد میزند: در تمام مکه و مدینه، حتی بیست نفر هم ما را دوست ندارند.
در فضای سرکوب و ارعاب آن روزگار، طبیعی است که نامها در سایه بمانند و نشانهها از میان بروند. اختناق حاکم بر آن روزگار، سبب شد نه تنها صدای مظلومیت این خاندان شنیده نشود، بلکه حتی قبر مادر امام باقر (ع) و زمان دقیق وفات او نیز در پردهای از سکوت و فراموشی پنهان بماند. تنها برخی منابع تاریخی اشاره کردهاند که فاطمه بنتالحسن (س)، این بانوی صبور و گمنام، در سن ۵۷ سالگی در مدینه چشم از جهان فروبست؛ بیآنکه نشانی از مزارش باقی بماند، اما رد حضورش را میتوان در تداوم امامت و در تولد امامی دید که مسیر تاریخ تشیع را دگرگون کرد.
فائزه آقامحمدی
گفتگوی جهانبانو با بانوان حاضر در مسیر مشایه
آشنایی با اولین موکب بین المللی زنانه
جملات کوتاه برای تشکر از بانوان خادم عراقی
چند توصیه برای مادران جهت در پیادهروی اربعین
به پاس ۱۰۰۰ روز خدمت
جریان مقاومت، جریانی است که باید همچنان خون تازه در آن دمیده شود
سختترین و سوزناکترین درد بشر، درد فراق است
مردم خوب میدانند چه کسی خدمتگزارشان است
یادبود بانوان آمل برای شهید رئیسی و شهدای خدمت