قصه‌های مادران، میراثی رنگ‌باخته

قصه‌گویی برای کودکان یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین روش‌های برقراری ارتباط با بچه‌هاست، اما این میراث فرهنگی ناملموس در میان مادران امروزی کم‌رنگ شده و به ندرت به آن توجه می‌شود.

یکی از یادگاری‌های شیرین دوران کودکی در دهه‌های ۵۰ و ۶۰، شنیدن قصه‌های مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌هاست که به روایت‌های شفاهی از آنچه از نسل‌های پیشین به ارث برده‌اند، می‌پردازند.

این داستان‌ها بیشتر روایت‌هایی بومی و محلی از تاریخ شفاهی بودند که مادران برای فرزندانشان تعریف می‌کردند و کودکان با شخصیت‌های آن ارتباط برقرار می‌کردند.

برخی کارشناسان فرهنگی معتقدند که امروزه به دلیل مشکلات و فشارهای زندگی، کمبود اوقات فراغت، گسترش فناوری و چالش‌هایی که خانواده‌ها با آن مواجه‌اند، قصه‌گویی مادرانه به تدریج در حال فراموشی است.

کاهش علاقه کودکان به کتاب‌های غیر درسی و داستان‌ها

یکی از مادران در شهرکرد با اشاره به کاهش تمایل کودکان به خواندن کتاب‌های داستان و غیر درسی گفت: بچه‌ها دیگر علاقه‌ای به مطالعه کتاب‌های غیر درسی و گوش دادن به قصه ندارند.

لیلا اسماعیلی که فرزندش در پایه دوم ابتدایی تحصیل می‌کند، می‌گوید: کودکان بیشتر به بازی‌های تلفن همراه و رایانه علاقه‌مندند و حتی این موضوع در بین کودکان عشایری نیز مشاهده می‌شود.

او اشاره کرد که امسال فرزندش را برای شرکت در جشنواره «کتاب‌نوش» ثبت‌نام کرده، اما با مخالفت فرزندش مواجه شده است و افزود: فرزندم تمایلی به شنیدن قصه یا خواندن کتاب‌های غیر درسی ندارد.

یکی از مادربزرگ‌های ساکن روستا در چهارمحال و بختیاری گفت: امروز بسیاری از قصه‌های قدیمی که نسل به نسل منتقل شده و در هیچ کتابی نوشته نشده، در حال فراموشی است.

خاتون می‌گوید: قصه‌های قدیمی نه تنها بچه‌ها را سرگرم می‌کردند، بلکه ارتباط بین خانواده و فرزندان را تقویت می‌نمودند و آموزش مسائل اجتماعی نیز در آن‌ها نهفته بود.

جایگزینی فضای مجازی به جای قصه‌ها

یکی از قصه‌گویان برتر کشور و کارشناس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان چهارمحال و بختیاری با اشاره به فواید قصه‌گویی برای کودکان می‌گوید: قصه‌گویی به افزایش هوش اجتماعی و شکل‌گیری شخصیت کودکان کمک می‌کند، اما با گسترش فضای مجازی، اینترنت و تلویزیون، این سنت به تدریج از بین رفته است.

ژیلا مهندس افزود: قصه‌گویی یک رسم سنتی است که از دیرباز وجود داشته و والدین و بزرگ‌ترها برای کودکان قصه می‌گفتند. این میراث ناملموس به ما رسیده، اما در بین مادران امروزی کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.

به گفته وی، مادران به تأثیرات مثبت قصه‌گویی بر تربیت فرزندان توجه نمی‌کنند و به دلیل تنبلی یا بی‌میلی خود، از قصه‌گویی برای سرگرم کردن بچه‌ها استفاده نمی‌کنند.

وی اظهار داشت: امروز بیشتر خانواده‌ها به شرکت دادن فرزندان در کلاس‌های آموزشی زبان، ورزش و درسی توجه دارند.

کمرنگ شدن قصه‌گویی در رسانه‌ها

مهندس گفت: در سال‌های گذشته که فضای مجازی و رسانه‌ها به این اندازه توسعه نیافته بودند و تنها چند شبکه تلویزیونی وجود داشت، شب‌ها برای بچه‌ها از طریق تلویزیون یا رادیو قصه و لالایی پخش می‌شد. اما با گسترش فضای مجازی، این برنامه‌ها نیز کم‌رنگ شده‌اند.

این کارشناس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان اظهار داشت: امروزه در برنامه‌های رسانه‌ها، به ویژه تلویزیون و رادیو، خبری از قصه و حکایت‌ها نیست و کودکان در بیشتر برنامه‌ها و بازی‌های کودکانه با محتوای خشن مواجه می‌شوند.

این داور جشنواره‌های قصه‌گویی گفت: سازمان‌های آموزشی و فرهنگی باید برنامه‌های متنوعی برای ترویج فرهنگ قصه‌گویی و کتابخوانی برای کودکان و خانواده‌ها اجرا کنند.

مهندس افزود: قصه‌ها ابزاری برای انتقال اطلاعات از نسلی به نسل دیگر هستند و در گذشته، گوسان‌ها (کسانی که داستان‌ها و افسانه‌های گذشته را با موسیقی می‌خواندند) برای نهادینه کردن خواسته‌ها و برنامه‌های خود در بین مردم فعال بودند.

نهادینه کردن قصه‌گویی در خانواده‌ها

یکی از قصه‌گویان برتر جشنواره قصه‌گویی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نیز با اشاره به فراموشی قصه‌گویی گفت: این سنت باید در بین خانواده‌ها نهادینه شود.

سپیده ابراهیمی افزود: افزایش استفاده از فضای مجازی و گسترش شبکه‌های ارتباطی، مادران و خانواده‌ها را از قصه‌گویی برای فرزندان دور کرده و باعث کمرنگ شدن این سنت شده است.

وی با تأکید بر اینکه قصه‌ها دارای مفاهیم اخلاقی و آموزشی زیادی برای فرزندان هستند، گفت: قصه‌گو باید مخاطب را بشناسد و بر اساس سن و نیاز او داستان را روایت کند.

به گفته وی، قصه‌ها و حکایت‌ها تأثیر زیادی بر تفکر و ذهن کودکان دارند و خانواده‌ها باید داستان‌های گذشته که حاوی ارزش‌های معنوی و آموزش‌های زندگی هستند را برای فرزندان بازگو کنند.

قصه‌ها و مهارت‌های کلامی کودکان

یک روان‌شناس بالینی نیز با اشاره به اینکه قصه‌ها می‌توانند اخلاقیات را به کودکان آموزش دهند، گفت: قصه‌ها ریشه‌های فرهنگی و اعتقادی را در کودکان نهادینه کرده و مهارت‌های کلامی آن‌ها را تقویت می‌کنند.

ندا خلیلی گفت: قصه بر افزایش مهارت شنیداری، قدرت تخیل و تصویرسازی و خلاقیت کودک تأثیرگذار است و دامنه فکری کودک را گسترش می‌دهد.

وی با اشاره به قدمت چندین هزار ساله قصه‌گویی گفت: اجداد ما از دیرباز برای انتقال آداب و رسوم و مفاهیم به دیگران از قصه‌گویی استفاده می‌کردند.

به گفته وی، قصه‌گویی ارتباط کلامی و تعامل بین افراد را افزایش می‌دهد و می‌توان از طریق آن مهارت‌های زندگی را به کودکان آموزش داد.

خلیلی با تأکید بر اهمیت قصه‌درمانی در روان‌شناسی گفت: در برخی موارد درمانی، می‌توان با بیان قصه و قهرمان‌سازی برای کودک و نوجوان، مشکلاتی مانند لجبازی، خشم و ترس را برطرف کرد.

وی اظهار داشت: یادگیری کودک از طریق قصه‌گویی آسان‌تر و مؤثرتر است و باعث می‌شود دایره لغات و درک مفاهیم برای او تسهیل شود.

به گفته وی، افزایش ارتباط بین کودک و والدین، تقویت حافظه و خلاقیت از دیگر مزایای قصه‌گویی برای کودکان است.

این روان‌شناس با تأکید بر اینکه قصه فقط ابزاری برای سرگرمی نیست، افزود: قصه بر رفتار و آینده کودک تأثیرگذار است و کودکان معمولاً خود را جای قهرمانان قصه می‌گذارند که این امر تأثیر مثبتی بر زندگی آن‌ها دارد.

هنر قصه‌گویی به عنوان فعالیت تربیتی

مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان چهارمحال و بختیاری با اشاره به فعالیت‌های مؤثر مراکز کانون در زمینه قصه‌گویی و ترویج کتابخوانی گفت: هنر قصه‌گویی یک فعالیت تربیتی و انسان‌ساز است.

روح الله واحد افزود: قصه‌ها آینه‌ای برای امروز و چراغی برای آینده هستند که با بیان آن‌ها ارزش‌های انسانی را یادآوری می‌کنند.

به گفته وی، مادران، معلمان و مربیان می‌توانند با ترویج فرهنگ قصه‌گویی، این میراث ارزشمند را زنده نگه دارند.

وی با اشاره به برگزاری برنامه‌های قصه‌گویی و جشنواره‌های مختلف برای اعضای کانون پرورش فکری، گفت: تاکنون ۲۶ جشنواره قصه‌گویی در این کانون برگزار شده است.

قصه‌گویی ابزاری برای ارتباط والدین با فرزندان و آموزش مسائل مختلف به آن‌هاست که امروزه این ابزار کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، در حالی که می‌توان با بهره‌گیری از قصه، نکات آموزشی را به کودکان و نوجوانان منتقل کرد.

ایرنا