فرشبافی زنان سیستانی، چشمه امیدی در دل خشکسالی

در دشت سیستان، جایی که روزگاری تالاب هامون قلب تپنده منطقه بود و داستان‌های شاهنامه از آن الهام می‌گرفت، امروز گرد و غبار ناشی از بادهای ۱۲۰ روزه به جان بی‌رمق سیستان افتاده است. خشک‌سالی‌های پیاپی، روش‌های درآمدزایی به شیوه سنتی را کمرنگ کرده و شغل‌های دیرینه‌ای همچون صیادی، دامداری و کشاورزی را به خاطره‌ای دور تبدیل کرده است. در این شرایط دشوار، یک حرکت امیدبخش در حال شکل‌گیری است؛ حرکتی که ریشه در هنر و هویت هزاران ساله این مرز و بوم دارد.

طرح‌های جامع حمایتی با محوریت احیای فرش سیستان، دارهای قالی را بار دیگر به کارگاه‌ها و خانه‌ها بازگردانده‌ است. این کار، تلاشی است برای احیای فرهنگی غنی که در هر گره و رنگ آن، داستانی از بردباری و زندگی مردمان این سرزمین از هزار سال پیش تا به امروز روایت می‌شود. این مدل جدید با آموزش‌های تخصصی، تضمین خرید محصولات و تأمین تجهیزات، آینده‌ روشنی را پیش روی صدها زن هنرمند این استان قرار داده است.

میراثی به بلندای تاریخ

زهرا ذوالفقاری، یکی از بافندگان فرش در سیستان در این باره گفت: قدمت این هنر به بیش از دو هزار سال قبل و به دوران سکاها بازمی‌گردد. بسیاری از محققان، گره ترکی به کار رفته در فرش‌های کهن سیستانی را با گره مشهورترین فرش جهان، پازیریک، مربوط می‌دانند که خود سندی بر پیشینه و اصالت این هنر است. نقوش فرش سیستان، شناسنامه مصور این سرزمین بوده و همواره به طرح‌های ذهنی‌باف و هندسی خود شهرت داشته است.

وی ادامه داد: این نقوش از باورها، زندگی روزمره و طبیعت مردم الهام گرفته‌ است؛ نقش‌هایی مثل گل‌های هشت‌پر، نقوش حیوانی اسطوره‌ای، درخت زندگی و «چپات اشتر» (رد پای شتر) هر یک نمادی از مفاهیمی همچون باروری، ارتباط با طبیعت و استقامت در کویر هستند.

درآمدی تضمینی برای زنان سیستانی

ذوالفقاری بیان کرد: از ایام کودکی این شوق در زنان و دختران سیستانی وجود دارد که در کنار مادر یا مادربزرگشان پای دار قالی بنشینند و قالی‌بافی را یاد بگیرند.

این بافنده فرش که در حال حاضر دار قالی خود را در خانه برپا کرده، افزود: بافت هر تخته فرش ۶ متری، بسته به نقشه و مهارت، بین هشت ماه تا یک سال و سه ماه طول می‌کشد. با یک حساب ساده، این به معنای درآمدی تضمین‌شده در ازای یک سال کار متمرکز است.

وی مهم‌ترین ویژگی مثبت این مدل را «خرید تضمینی» محصول می‌داند که بزرگترین مشکل هنرمندان صنایع دستی را رفع می‌کند: در این مدل، هزینه مواد اولیه‌ای که در ابتدای کار در اختیار بافنده قرار گرفته، در پایان و بعد از فروش محصول، از مبلغ نهایی کم می‌شود، اما طرح بافندگان را محدود نمی‌کند. این مدل اقتصادی با در نظر گرفتن مبالغ تشویقی در ازای کیفیت و سرعت، مسیری روشن به سمت استقلال کامل اقتصادی را نشان می‌دهد.

کارآفرینی با آموزش قالی‌بافی

یکی از راهبران این طرح که بر فعالیت کارگاه‌ها در مناطقی مانند بنجار و زهک نظارت دارد، اظهار کرد: در حال حاضر بنده راهبری دو کارگاه را بر عهده دارم که مجموعاً ۳۰ نفر از زنان در هر یک از این دو منطقه تحت پوشش بنده به صورت مستقیم کار می‌کنند.

مریم بامری با اشاره به گستردگی این شبکه ادامه داد: همچنین کارگاه‌های آموزشی مشابهی در شهرهای دیگر منطقه مثل محمدآباد، هیرمند و کرباسک فعالیت می‌کنند و در هر کارگاه بین ۱۰ تا ۲۰ نفر آموزش دیده و مشغول به کار هستند.

وی تصریح کرد: در این طرح‌ها، همه لوازم مورد نیاز مثل نخ‌های مرغوب، ابزارآلات و دار قالی توسط کمیته امداد امام خمینی(ره) تأمین می‌شود. این کارگاه‌ها تنها یک محیط کاری نیستند؛ بلکه به مراکز همبستگی اجتماعی برای زنانی تبدیل شده‌اند که تا پیش از این با مشکلات اقتصادی دست به گریبان بودند. در این فضا، هنر سینه به سینه منتقل شده و روحیه کار تیمی تقویت می‌شود.

از تضمین خرید تا مسیر خودکفایی

راهبر فرش سیستان خاطرنشان کرد: آنچه این طرح را متفاوت می‌کند، مدل اقتصادی توانمندساز آن است. شفافیت مالی، دغدغه‌های بافندگان را کم کرده و به آن‌ها امکان می‌دهد تا با آرامش کیفیت کار خود را افزایش دهند؛ برای بافت هر فرش، مبلغ ثابت ۵۲ میلیون تومان به بافنده پرداخت می‌شود.

راهبر فرش سیستان تاکید کرد: با وجود اینکه نقوش بومی و هویت فرش سیستان برای ما ارزش دارد، اما برای موفقیت اقتصادی بافندگان، تمرکز اصلی بر طرح‌های آماده‌ و رایجی است که در سراسر کشور محبوبیت دارند.

زنانی که امید را در دل خشکسالی زنده می‌کنند

موفقیت‌های به دست آمده، تنها یک نقطه شروع است. برنامه‌ریزی‌های مدونی برای گسترش این حرکت وجود دارد. راهبر این طرح از برنامه‌های توسعه‌ای خبر می‌دهد و می‌گوید: تقاضا برای پیوستن به این طرح‌ها بسیار بالاست و ان‌شاءالله از ابتدای مهرماه یک کارگاه جدید دیگر در منطقه بنجار افتتاح خواهیم شد تا افراد بیشتری تحت پوشش قرار گیرند.

بافت هر فرش، حاصل ماه‌ها تلاش، صبر و خلاقیت زنان هنرمندی است که با هر گره، تار و پود زندگی خود و آینده خانواده‌شان را به هم می‌بافند. در قلب منطقه‌ای که سال‌هاست با پدیده خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند، این دارهای قالی نمادی از خودکفایی اقتصادی و ابتکاری که نشان می‌دهد چگونه می‌توان با تکیه بر فرهنگ و هنر بومی، بر بزرگترین چالش‌های اقلیمی و اقتصادی غلبه کرد و آینده‌ای روشن‌تر را برای مردمان صبور این سرزمین رقم زد.

خبرگزاری مهر