زنان در صنعت اسباب‌بازی سازی: یادآوری نقش فعالانه تاریخی 

با بررسی عروسک‌های ایرانی به جا مانده از گذشتگان در هر قوم ایرانی می‌توان به ظرافت‌های  عروسک‌سازی در کشور پی برد. عروسک‌های هر قومی فرهنگ، سنت‌ها و آداب قوم خویش را به کودکان منتقل می‌کرد. این عروسک‌ها با استفاده از ابزارطبیعی موجود در منطقه جغرافیایی با خلافیت‌های تحسین برانگیز زنان آن قوم تولید ‌شدند. عروسک دربردارنده‌ی بخشی از صنایع دستی زنان آن منطقه بودند. از لباس سنتی گرفته تا ابزار سنتی. این امر در جامعه پذیری دختران و پسران هر قومی متناسب با بافت فرهنگی و جغرافیایی‌اش موثر بود. آنان علاوه بر آنکه عروسک‌های دخترانه می‌ساختند بای پسران نیز شمشیر، تبر و حتی تفنگ چوبی می‌ساختند. 

زنان علاوه بر طراحی عروسک و اسباب بازی، بازی‌های گروهی و خلاقانه‌ای جهت تمرین همفکری و همیاری کودکان با یکدیگر را طراحی می‌کردند. این امر در تقسیم نقش‌ها، تعاملات و تمرین کارهای گروهی میان دختران و پسران بسیار موثر بود. به عبارت دیگر وجهی دیر از زندی اجتماعی را به آنان می‌آموختند. 

در نگاه کلی عروسک سازی در تاریخ و فرهنگ ایران نشان دهنده‌ی توجه به ابعاد فرهنگی، تربیتی، اقتصادی، هنری و حتی ژئوپلتیکی است. عروسک‌های قدیمی دست ساز زنان ایرانی محصولی بود که تمام این ابعاد را دارا بود. با وجود سبقه فعالیت موثر و پررنگ زنان در عروسک سازی، تولید اسباب بازی و بازی‌های گروهی در تاریخ ایران اما امروزه در کشور خبری از فعالیت جدی صنعت اسباب بازی سازی نیست. زنان نیز به مانند تاریخ ایران فعالیتی پررنگ در این حوزه ندارند.

علت کم فروغ بودن فعالیت زنان در صنعت اسباب بازی صرفا در گرو صنعتی شدن این محصول نیست. سیاست‌های فرهنگی کشور نیز توجهات لازمی به بازار اسباب بازی و محصولات مورد استفاده کودکان این سرزمین را ندارد. بنابر گزارش تفصیلی مرکز پژوهش‌های مجلس؛ از جمله مشکلات اصلی صنعت اسباب بازی در کشور عدم اهتمام جدی به اعطای تسهیلات فرهنگی به تولیدکنندگان اسباب بازی داخلی است. این امر را در کنار عدم صیانت از حقوق مالکیت معنوی ومادی تولیدکنندگان و عدم کنترل بازارسیاه اسباب بازی‌های قاچاق است.

حمایت از تولید ملی از تولیدات داخلی از جمله راهبردهای مهم کشور برای تقابل با فرهنگ مهاجم غرب و محاصره اقتصادی کشور است. بر این اساس نیاز است که ظرفیت‌های داخلی را در راستای ایجاد صنعت اسباب بازی و عروسک سازی بسیج نمود.  اما شاید سوال مطرح شده خوانندگان این سطور این باشد که چرا وجود زنان در این صنعت در کانون تمرکز و توجه نویسنده است؟!

زنان به دلیل درک عمیق‌تر از دنیای کودک و حس زیبایی‌شناسی قوی، در تاریخ این حوزه خوش درخشیده‌اند. نمونه بارز این امر در عصر حاضر نیز قابل توجه است. در دهه شصت و هفتاد برنامه نمایشی مخصوص رده کودکان تحت عنوان «مدرسه‌ی موش‌ها» برنامه تلوزیونی محبوب کودکان بود. شخصیت‌های عروسکی آن از جمله کپل، نارنجی، عینکی و… شخصیت‌های محبوب عروسکی بودند که توسط مرضیه برومند خلق شدند. عروسک‌های این مجموعه تلوزیونی توسط کودکان مورد اقبال و خریداری نیز قرار گرفتند. 

این برنامه عروسکی هم موفق شده بود با اتکای به فرهنگ و توان داخل و عنایت بر سلایق کودکان برنامه‌ی تلوزیونی خلاقانه‌ای تولید کند که منجر به انتقال درس‌های اخلاقی گردد. همچنین بستری مناسب جهت تولید عروسک‌های داخلی و فروش خوب آنان را برای کودک و تولیدکننده ایرانی فراهم نماید. عروسک سنجد نیز که در دهه هفتاد پرطرفدار بود با عروسک گردانی و صدا پیشه‌گی نگار استخر جانی ماندگار میان کودکان دهه هفتادی و هشتادی یافت. این موارد نمونه های عینی و موفق از حضور فعالانه توام با خلاقیت زنان در رونق صنعت مهم فرهنگی-اقتصادی عروسک سازی است.

نکته دیگری که نباید مغفول بماند آن است که مصرف کننده اولیه عروسک‌ها نیز زنانی هستند که در نقش مادری قرار دارند. آنان در ابتدای امر تصمیم می‌گیرند که کدام اسباب بازی و عروسکی را برای فرزند خود تهیه کنند. بر این اساس می‌توان گفت زنان تولید کننده اسباب بازی و عروسک قادر به ادراک دغدغه‌های زنانه و ظرافت‌سنجی‌های مادران نسبت به تهیه محصولات اسباب بازی هستند. این امر سبب می‌شود تا دغدغه‌ها بتر درک شده و با محصولات عروسک و اسباب بازی پاسخ داده شوند.

با وجود آنکه صنعت اسباب بازی ایران ظرفیت بسیار خوبی دارد اما با این حال چالش‌های جدی مدیریتی- برنامه ریزی را در پیش روی خود دارد. باتوجه به اهمیت بالای اسباب بازی‌ها در راستای تربیت فرهنگی کودکان و نقش آفرینی پررنگ زنان در دو بخش اصلی تولید و فروش اسباب بازی و عروسک باید ضمن تقویت انیمشن سازی در کشور، شخصیت پردازی و خلاقانه چیدن برنامه‌های تربیتی در قالب داستانهای جذاب؛ می‌بایست بر حضور زنان در عرصه تولید اسباب بازی توجه بسیاری داشت. این امر در جهت رشد صنعت اسباب بازی سازی داخلی و استقبال کودکان از محصولات کودک اثر بسزایی دارد.