زنان بنگلادش؛ از پیشتازی در انقلاب تا مبارزه برای حقوق فراموش‌شده

به نقل از روزنامه گاردین، خیزشی که با شعار عدالت، برابری، آزادی آغاز شد و با فرار شیخ حسینه، نخست‌وزیر مستبد این کشور به نقطه عطف رسید، امروز با چالش‌های جدیدی روبه‌روست.

انقلابی با چهره زنانه

تصاویر اعتراضات سال گذشته بنگلادش جهانی شد: دختران دانشجو با روسری‌های رنگارنگ که در خط مقدم تظاهرات ایستاده بودند، مادرانی که با قرار دادن خود در مقابل گلوله‌ها از جوانان محافظت می‌کردند، و فعالان زنی که شبکه‌های اجتماعی را به ابزاری برای بسیج عمومی تبدیل کردند. آمارها نشان می‌دهد بیش از ۶۰ درصد شرکت‌کنندگان در تظاهرات سراسری را زنان تشکیل می‌دادند رقمی بی‌سابقه در تاریخ اعتراضات این کشور.

فاطمه آختر، دانشجوی ۲۲ ساله و از سازمان‌دهندگان اصلی اعتراضات می‌گوید: ما نه فقط علیه فساد سیاسی، که علیه فرهنگ مردسالارانه‌ای که می‌خواهد زنان را در حاشیه نگه دارد، جنگیدیم. حالا باید ببینیم این انقلاب تا چه حد به وعده‌هایش عمل می‌کند.

دولت موقت و وعده‌های تحقق‌نیافته 

با روی کار آمدن دولت موقت به رهبری محمد یونوس، اقتصاددان برنده جایزه نوبل، بسیاری امیدوار بودند که دوران جدیدی از مشارکت سیاسی زنان آغاز شود. اما فعالان حقوق زنان می‌گویند تغییرات عملی اندک بوده‌است:  سهم زنان در کابینه موقت تنها ۲۰ درصد است ؛ لایحه ضد آزار جنسی که از سال‌ها پیش مسکوت مانده، هنوز به تصویب نرسیده و  شمار زنانی که در نهادهای محلی قدرت گرفته‌اند تنها ۵ درصد افزایش یافته  است.

نازنین حق، وکیل و فعال حقوق بشر در داکا توضیح می‌دهد: زنانی که انقلاب را پیش بردند، حالا در فرآیند گذار نادیده گرفته می‌شوند. ما شاهد بازتولید همان ساختارهای مردانه در قالب جدید هستیم.

چرا زنان بنگلادشی باز هم باید بجنگند؟

کارشناسان سه عامل کلیدی را در کندبودن روند تغییرات مؤثر می‌دانند:

۱. ساختارهای عمیقاً ریشه‌دار مردسالارانه که حتی در میان اصلاح‌طلبان سنتی نیز وجود دارد 

۲. اولویت‌دادن به ثبات سیاسی به قیمت به تعویق انداختن مطالبات اجتماعی 

۳. نبود اتحاد منسجم میان جنبش زنان پس از سرنگونی رژیم قبلی 

با این حال، نشانه‌های امیدوارکننده‌ای نیز دیده می‌شود: تشکیل شورای زنان انقلابی متشکل از ۱۵۰ سازمان مستقل، راه‌اندازی اولین رادیوی اینترنتی توسط فعالان زن، و افزایش ۳۰۰ درصدی ثبت‌نام دختران در رشته‌های علوم سیاسی نسبت به سال گذشته. انقلاب بنگلادش ثابت کرد که زنان نه فقط همراه که پیشگام تغییرند.

اما تاریخ نشان داده که حتی مترقی‌ترین انقلاب‌ها هم ممکن است حقوق زنان را به حاشیه برانند. پاسخ به این پرسش که آیا بنگلادش جدید جایی برای نیمی از جمعیت خود خواهد ساخت؟ نه در سخنرانی‌های سیاستمداران، که در خیابان‌هایی مشخص می‌شود که یک سال پیش صحنه نبرد برای آزادی بود.