راز شکوفایی اقتصاد ژاپن در کسب‌وکارهای خانوادگی؛ از «اوشین» تا ۳۷ هزار شرکت صدساله

روایتی از ریشه‌های اقتصادی ژاپن در بستر خانواده

ماجرای شکل‌گیری و گسترش شرکت‌های خانواده‌محور در ژاپن، روایت‌هایی جذاب و چشمگیر از تلاش، دانش و سرمایه‌گذاری هدفمند را به نمایش می‌گذارد؛ داستان‌هایی که نشان می‌دهد هم‌افزایی میان اعضای خانواده می‌تواند به ثمرات اقتصادی بزرگی منجر شود.

سریال ژاپنی «سال‌های دور از خانه» که در دهه ۱۳۶۰ خورشیدی از تلویزیون ایران پخش شد، نمونه‌ای از این روایت‌هاست. این سریال که در ایران و ژاپن با استقبال فراوان روبه‌رو شد، زندگی پررنج و تلاش‌گرانه زنی به نام اوشین را به تصویر کشید. نویسنده این مجموعه، «سوگاکو هاشیدا»، اعلام کرده بود که داستان برگرفته از زندگی واقعی زنی به نام واتسو کادا، مادر ریوهی وادا، مؤسس فروشگاه‌های زنجیره‌ای یااوهان در ژاپن است.

این روایت، یکی از نمونه‌های آشنا برای مردم ژاپن در زمینه کسب‌وکارهای خانوادگی به شمار می‌آید؛ کسب‌وکارهایی که پایه‌های اقتصاد مدرن این کشور را مستحکم ساخته‌اند. به‌واقع، بسیاری از شرکت‌های بزرگ ژاپنی سرگذشتی مشابه دارند و از مصادیق ارزشمند سرمایه‌گذاری تولیدی محسوب می‌شوند. سریال مذکور نیز تا حد زیادی توانست توجه جهانی را به این فرهنگ جلب کند؛ فرهنگی که در آن، ساختار اقتصادی خانوادگی به‌عنوان رکن اصلی توسعه به تصویر کشیده می‌شود.

نقش تعیین‌کننده خانواده در توسعه اقتصادی

مدل کسب‌وکار خانوادگی، یکی از ابتدایی‌ترین و نخستین اشکال مدیریت اقتصادی در جهان بوده است. با این‌حال، این مدل در کشورهایی مانند ژاپن و ایتالیا، به‌مرور زمان تثبیت شده و روزبه‌روز ریشه‌دارتر گشته است. در این نوع ساختار تعاونی، اعضای خانواده با همکاری و هم‌گرایی توانسته‌اند نه‌تنها اقتصاد خانواده، بلکه اقتصاد کشور خود را تقویت کنند.

آمارهای منتشرشده نشان می‌دهد که حدود ۹۵ درصد از شرکت‌های ژاپنی متعلق به خانواده‌هاست؛ سهمی قابل‌توجه که بخش خصوصی در این کشور را به یکی از پایدارترین ساختارهای اقتصادی در جهان تبدیل کرده است. یکی از مزایای کلیدی این مدل کسب‌وکار آن است که چشم‌اندازی بلندمدت برای شرکت‌ها ترسیم می‌شود و اعضای خانواده با پشتکار آن را دنبال می‌کنند؛ مسئله‌ای که به‌وضوح در فرهنگ اقتصادی ژاپن مشاهده می‌شود.

۳۷۵۵۰ شرکت صدساله؛ رکورد جهانی ژاپن

ژاپن اکنون میزبان ۳۷ هزار و ۵۵۰ شرکت است که سابقه فعالیت آن‌ها به بیش از یک قرن می‌رسد. در بازار بورس این کشور نیز، ۵۸۹ شرکت بالای ۱۰۰ سال سابقه دارند. قدیمی‌ترین شرکت ثبت‌شده در بورس ژاپن، شرکت ساختمانی «ماتسویی کنستسو» است که در سال ۱۵۸۶ میلادی تأسیس شده است.

پایتخت ژاپن، توکیو، میزبان پنج شرکت قدیمی فهرست‌شده در بورس این کشور است که تمامی آن‌ها بیش از ۲۰۰ سال از عمرشان می‌گذرد؛ در حالی‌که خود بورس توکیو قدمتی بسیار کمتر دارد. در فرهنگ اقتصادی ژاپن، کسب‌وکارهایی که حداقل ۱۰۰ سال قدمت دارند، با عنوان «شینیسه» به معنای «فروشگاه قدیمی» شناخته می‌شوند؛ اغلب این شرکت‌ها، ساختار خانوادگی دارند و از سنت‌های مدیریتی عمیقی پیروی می‌کنند.

فرهنگ کار؛ از دانش تا مهارت فردی

پیوند میان کارآفرینی و ساختار خانواده در ژاپن به‌گونه‌ای است که سرمایه‌گذاری، همگرایی و تلاش جمعی به‌روشنی در آن به چشم می‌خورد. در این کشور، کار به‌عنوان یک ارزش اساسی تلقی می‌شود و سرمایه‌گذاری‌ها مبتنی بر دانش تخصصی صورت می‌گیرد؛ به‌گونه‌ای که سرمایه‌گذاران اغلب در حوزه فعالیت خود دارای مهارت، تجربه و تخصص هستند.

غول‌های صنعتی ژاپن از دل خانواده‌هایی برخاستند که خود بنیان‌گذارانشان به‌اصطلاح «دست به آچار» بودند. بسیاری از برندهای مطرح این کشور، از محیط‌هایی کوچک آغاز به کار کردند و با اتکا بر تولید، مهارت فنی و سرمایه‌گذاری پیاپی، به رشد چشمگیری دست یافتند. به همین دلیل، ژاپن اکنون به الگویی جهانی در حوزه توسعه کسب‌وکار و سرمایه‌گذاری تولیدی تبدیل شده است.

نکته قابل‌توجه در این میان آن است که در بسیاری از این شرکت‌ها، بنیان‌گذاری به‌دست پدران انجام شد و نسل بعدی، فرزندان آن‌ها، این بنیان را به اوج رساندند. عشق به کار، خصوصاً در حوزه صنعت، از عوامل اصلی پیشرفت این شرکت‌ها بوده است.

شویچیرو تویودا؛ تحقق آرزوی پدر

یکی از برجسته‌ترین نمونه‌ها، داستان «شویچیرو تویودا» است؛ فردی که با الگوگیری از پدرش، کیچیرو تویودا، رهبری شرکت تویوتا را به‌دست گرفت و آن را به غولی جهانی تبدیل کرد. شویچیرو در کودکی بارها از زبان پدرش شنیده بود که: «کسی که دست‌های روغنی‌اش را سه بار در روز نشوید، مهندس نیست.»

او پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه ناگویا و ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه توهوکو، تخصص خود را در زمینه فناوری موتورهای دیزلی گسترش داد. در سال ۱۹۵۲ و در سن ۲۷ سالگی، پس از درگذشت ناگهانی پدرش، به شرکت تویوتا پیوست و فعالیت خود را آغاز کرد.

شویچیرو با همراهی کارکنان، آرزوی پدرش را برای رقابت با غول‌های خودروسازی آمریکا محقق ساخت. از اقدامات مهم او، تسریع در تولید خودروهای تویوتا در خارج از کشور بود که در نهایت منجر به کاهش اختلافات تجاری با ایالات متحده شد. در دهه ۱۹۸۰، شرکت تحت رهبری او وارد بازار آمریکای شمالی شد و در سال ۱۹۸۹، برند لکسوس را راه‌اندازی کرد. شویچیرو تویودا در ۱۴ فوریه ۲۰۲۳ در سن ۹۷ سالگی درگذشت و میراثی عظیم برای صنعت ژاپن بر جای گذاشت.

سویچیرو هوندا؛ از کارگاه کوچک تا برند جهانی

داستان «سویچیرو هوندا» نیز روایتی دیگر از پیوند خانواده و کارآفرینی در ژاپن است. او که فرزند یک آهنگر در روستایی نزدیک کوه فوجی بود، در تعمیرگاه دوچرخه پدرش فعالیت می‌کرد و مجذوب ماشین‌آلات شده بود. او پس از مدتی کارآموزی در توکیو، به زادگاه خود بازگشت و گاراژ شخصی‌اش را راه‌اندازی کرد.

سویچیرو سپس شرکت توکای سیکی را برای تولید رینگ پیستون تأسیس کرد. این شرکت با وجود رشد اولیه، در جریان جنگ جهانی دوم و زلزله‌ای ویرانگر دچار آسیب شد. اما هوندا با فروش بقایای این شرکت، نهادی جدید به نام «مؤسسه تحقیقات فنی هوندا» راه‌اندازی کرد.

در سال‌های پس از جنگ، با توجه به نیاز شدید ژاپن به وسایل نقلیه ارزان‌قیمت، هوندا نخستین موتور خود را بر روی دوچرخه نصب کرد. این اقدام آغازگر مسیر موفقیت او بود. شرکت هوندا امروزه به یکی از غول‌های صنعت موتورسیکلت و خودروسازی جهان تبدیل شده و در صنایع گوناگونی از جمله هوافضا، تجهیزات الکتریکی، موتورهای دریایی، ژنراتورها و رباتیک نیز فعالیت دارد.

میتسوبیشی؛ سه الماس درخشان اقتصاد ژاپن

شرکت «میتسوبیشی» نیز نمونه‌ای دیگر از ساختار خانوادگی موفق در ژاپن است. این شرکت توسط «ایواساکی یاتارو» در سال ۱۸۷۳ تأسیس شد. اگرچه امروزه میتسوبیشی بیشتر با صنعت خودروسازی شناخته می‌شود، اما فعالیت اولیه آن در حوزه کشتیرانی و حمل‌ونقل مسافر بوده است.

پس از یاتارو، اداره شرکت به برادر و سپس پسرش واگذار شد و تاکنون نیز در دست اعضای خانواده باقی مانده است. یاتارو که فرزند یک کشاورز بود، با جاه‌طلبی و سرمایه‌گذاری هوشمندانه در حوزه‌های مختلف از جمله معدن، شرکت خود را توسعه داد. وارثان او نیز در گسترش این مجموعه نقشی مؤثر ایفا کردند و اکنون میتسوبیشی به‌عنوان یک هلدینگ عظیم در حوزه‌هایی همچون صنایع سنگین، الکترونیک، نفت و گاز، بیمه، خدمات مالی، املاک و دیگر عرصه‌های اقتصادی بین‌المللی فعالیت می‌کند.

فارس پلاس