خشونت جنسی در عصر دیجیتال

قابلیت‌های فزاینده تعاملی فناوری‌های جدید به تغییر چشم‌انداز زندگی شخصی، اجتماعی و حرفه‌ای کمک می‌کنند. تحقیقات در زمینه استفاده از فناوری‌ها برای استثمار جنسی، آزار و اذیت و خشونت علیه افراد در حال افزایش است و بیشتر مطالعات بر تجربیات جوانان متمرکز شده‌اند.

بااین‌حال، تجربیات زنان بالغ و تأثیرات بعدی این رویدادها کمتر موردتوجه قرار گرفته است؛ بنابراین، پرداختن به این شکاف در تحقیقات به جهت پاسخگویی و حمایت از تجارب زنان از خشونت جنسی که با استفاده از فناوری تسهیل شده، اهمیت زیادی دارد.

آزار آنلاین در ایران، به‌ویژه علیه زنان، به‌عنوان یک مسئله روبه‌رشد و نگران‌کننده مطرح است. مطالعات و آمارهای جمع‌آوری شده در این حوزه نشان می‌دهند که بسیاری از زنان ایرانی تجربه‌ای از نوعی آزار آنلاین دارند.

این آزارها می‌توانند شامل تهدید، مزاحمت، دسترسی غیرمجاز به اطلاعات شخصی، تهدید به افشای اطلاعات و حتی تحقیر و توهین به دلیل جنسیت باشند.

به گزارش چندین نهاد حقوق بشری و رسانه‌های محلی، آزار آنلاین زنان در ایران شامل طیفی از سوءاستفاده‌هاست که بخش قابل‌توجهی از آن به انتشار تصاویر یا اطلاعات شخصی بدون اجازه، پیام‌های تهدیدآمیز و ایجاد حساب‌های جعلی به نام افراد مربوط می‌شود.

 برخی منابع غیررسمی اعلام کرده‌اند که بیش از ۷۰ درصد زنان ایرانی در شبکه‌های اجتماعی تجربه‌ای از نوعی آزار آنلاین داشته‌اند.

این آزارها در پلتفرم‌های مختلف، از جمله اینستاگرام، تلگرام و ایکس، رخ می‌دهد که به دلیل محبوبیت بالا، بسترهای اصلی برای این نوع آزار هستند.

عوامل مختلفی مانند ضعف قوانین حمایتی و نبود سازوکارهای قانونی مشخص برای پیگیری قضائی آزارهای آنلاین نیز به این مشکل دامن می‌زنند.

 قوانین مرتبط با جرائم سایبری و حفاظت از حقوق کاربران، به خصوص زنان، در بسیاری از موارد ناکافی یا مبهم هستند و اغلب قربانیان راهی مؤثر برای پیگیری قانونی ندارند.

 برخی گزارش‌ها نشان می‌دهند که بیشتر قربانیان تمایلی به مراجعه به مراجع قانونی ندارند، زیرا احساس می‌کنند شکایت آنها به نتیجه نخواهد رسید یا از ترس علنی شدن مسائل شخصی و خانوادگی، از شکایت خودداری می‌کنند.

افزون بر این، آزار آنلاین نه‌تنها بر سلامت روانی و اجتماعی زنان تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه در برخی موارد به مشکلات شغلی و خانوادگی نیز منجر می‌شود.

 به دنبال این تهدیدها و فشارها، بسیاری از زنان با خودسانسوری مواجه می‌شوند و از حضور فعالانه در فضای مجازی و بیان نظرات خود اجتناب می‌کنند.

وقتی به یادآوری یکدیگر در قالب آنلاین فکر می‌کنیم، چه احساسی داریم؟ چه کسی می‌تواند بگوید چه چیزی ارزش به خاطر سپردن دارد؟ برای درک اینکه چگونه تجربه کاربری مشارکت بر شکل‌گیری خاطرات جمعی در محیط‌های آنلاین تأثیر می‌گذارد، ابتدا باید در نظر گرفت که مفهوم حافظه چگونه تحت تأثیر انقلاب دیجیتال تغییر کرده است.

 آزار و اذیت و سخنان تنفرآمیز در محیط‌های گفت‌وگوی آنلاین به‌ویژه زنان و جوامع محروم را هدف قرار می‌دهد و این موضوع به مشکلی برای آرشیوهای دیجیتال خلاقیت بومی تبدیل شده است.

این مسئله تنها به پلتفرم‌های اجتماعی محدود نمی‌شود و حتی پلتفرم‌های کسب‌وکار آنلاین را نیز در بر می‌گیرد.

ارزیابی تجربه کاربری جوامع محروم در آرشیوهای خلاقانه‌ای مانند ویکی‌پدیا، ضرورت ایجاد فضایی فمینیستی را نشان می‌دهد که در آن زنان و افراد دگرباش بتوانند بدون آزار و اذیت بر تولید دانش و یادگیری تمرکز کنند.

مدل‌ها و طرح‌های نظری که معمولاً پیشنهاد می‌شوند، نتیجه یک سری آزمایش‌های نمونه‌ اولیه و مطالعات موردی متمرکز بر ابزارهای شناختی برای حافظه انسانی هستند که در سیستم‌های حافظه تراکنشی عمل می‌کنند.

هدف این است که ابزاری تصور شود که پروتکل‌های فمینیستی برای طراحی و تحقیق UX می‌توانند در ساخت و نگهداری آرشیو به عنوان فضایی امن و شجاع کمک کنند.

این کار با استفاده از دیدگاه‌هایی از نظریه رسانه، تئوری حافظه و مطالعات جنسیتی و تمرکز بر تجربه کاربر از مشارکت برای زنان، افراد رنگین‌پوست (POC) و سایر جوامع آسیب‌پذیر در این مطالعات لحاظ می‌شود.

پیامدهای خشونت جنسی بسیار گسترده است و تأثیر عمیق آن بر سلامت روان زنان به‌خوبی شناخته شده است.

 مطالعات نشان می‌دهد که آزار آنلاین زمینه‌ساز پریشانی در تمامی جنبه‌های زندگی زنان می‌شود. تأثیر خشونت جنسی را می‌توان در زمینه تروماهای پیچیده و چندگانه با پیامدهای عاطفی و روانی طولانی‌مدت نظیر اختلال استرس پس از سانحه، افسردگی، اضطراب عمومی، سوءاستفاده از مواد، مشکلات بین‌فردی و خودآزاری بررسی کرد که تنها بخشی از پیامدهای قلدری آنلاین به شمار می‌آید.

نوآوری‌های نوظهور بر هر جنبه‌ای از زندگی معاصر تأثیر می‌گذارند و برخی از آن‌ها به‌عنوان مهم‌ترین تغییرات فناوری در دوران مدرن شناخته می‌شوند که بر زندگی شخصی، اجتماعی و فرهنگی و همچنین اقتصاد جهانی و ساختارهای اجتماعی تأثیرگذار هستند.

اینترنت برای طیف وسیعی از رفتارهای جنسی مورداستفاده قرار می‌گیرد که یکی از آن‌ها پورنوگرافی آنلاین است. اما دردسترس‌بودن گسترده پورنوگرافی، همراه با قابلیت‌های پیشرفته فناوری، به این معنی است که مرزهای بین پورنوگرافی حرفه‌ای و آماتور در حال کم‌رنگ‌شدن است.

تقریباً همه زنانی که از فضای مجازی استفاده می‌کنند، تجربه آزار آنلاین شامل تحقیر، عورت‌نمایی توسط مردان، پیشنهادهای صریح جنسی و اظهارنظر درباره بدن خود یا تهدید را داشته‌اند.

 باتوجه‌به اصطلاح نامشخص و مبهم «آزار و اذیت آنلاین»، در ابتدا باید تعاریف ذهنی این جرم و نحوه انطباق آن با کاربران اینترنت را بررسی کرد.

در واقع، ادراک آزار و اذیت آنلاین به‌عنوان رفتاری عادی برای نوجوانان به‌نوعی از نظر ذهنی یا عاطفی ناقص است.

بر اساس گزارش سازمان ملل، از هر چهار زن، یک نفر در معرض آسیب خشونت قرار دارد. با افزایش دسترسی افراد به فضای سایبری، خشونت نه‌تنها در دنیای واقعی، بلکه در دنیای مجازی نیز افزایش‌یافته و در عوض، دامنه روابط در دنیای واقعی کاهش‌یافته است.

از نظر قانونی، آزار و اذیت به‌طورکلی تحت قانون ارتباطات مخرب قابل پیگرد است. یکی از مسائل رایج که بخش عمده‌ای از دعاوی کیفری و شکایات را در دادگستری و دادسرای جرایم رایانه‌ای به خود اختصاص داده، عنوان مجرمانه‌ای است که به شکایت از جرم مزاحمت در فضای مجازی مربوط می‌شود.

به طور کلی، آزار و اذیت می‌تواند شامل تلاش‌های مکرر برای تحمیل ارتباطات و تماس‌های ناخواسته با قربانی باشد که هر فرد معقولی را دچار ناراحتی، ترس و اضطراب می‌کند.

حدود یک سوم زنان به صورت آنلاین در معرض برخی اشکال خشونت سایبری قرار دارند. برخی از اشکال رایج خشونت سایبری علیه زنان و دختران شامل آزار آنلاین، شرمنده‌سازی عمومی، تهدید به صدمه جسمانی، تهاجم جنسی، قتل و ترغیب به خودکشی است.

 دانشگاه مریلند آمریکا در پژوهشی در سال ۲۰۱۴ اعلام کرد که کاربران زن به طور متوسط ۲۵ برابر بیشتر از کاربران مرد با پیام‌های تهدیدآمیز، فحاشی، پیام‌هایی با کلمات رکیک و جنسیت‌زده و خشونت کلامی مواجه می‌شوند.

 قربانیان این آزار عمدتاً زنان بین ۱۸ تا ۳۰ ساله بوده و در بسیاری از کشورها، زنان به دلیل ترس از عواقب اجتماعی، تمایلی به گزارش این نوع خشونت سایبری ندارند.

در ایران نیز آمار و اطلاعات دقیقی در دسترس نیست؛ زیرا زنان به علت ترس از آبرو و حیثیت، درباره این تجربیات ناخوشایند صحبت نمی‌کنند و این موضوع فضایی امن‌تر برای مردانی که دست به این گونه رفتارها می‌زنند، ایجاد کرده است.

در حال حاضر، خشونت در فضای سایبری علیه زنان و دختران به موضوعی مهم تبدیل شده است که میلیون‌ها زن و دختر در سراسر جهان به دلیل جنسیت خود در معرض خشونت عمدی قرار دارند.

آزار و اذیت آنلاین، به ویژه سایبر استاکینگ، به عنوان یک بسط رفتار تعقیبی در نظر گرفته می‌شود؛ این شامل استفاده از رسانه‌های الکترونیکی برای نظارت بر فعالیت‌های رسانه‌های اجتماعی یا ردیابی مکان واقعی قربانی است.

با وجود پیشرفت تکنولوژی، نگرش‌های کلیشه‌ای و مضر نسبت به زنان به فضای مجازی نیز تسری یافته و با وجود غیبت فیزیکی کاربران، قابل مشاهده است. مفهوم مزاحمت سایبری پدیده‌ای نسبتاً جدید است و می‌توان گفت آزار آنلاین همان مزاحمت سنتی است که با فناوری‌های جدید ترکیب شده و واسطه رفتارهای متجاوزانه است.

فشار بر شخص آزاردیده می‌تواند شدید باشد و بر سلامت روانی، عاطفی و حتی مالی او تأثیر بگذارد. به طور آنلاین، ۵۹ درصد از زنان تجربه سوءاستفاده جنسیتی در فضای مجازی را گزارش می‌دهند.

 از انواع آزارهایی که زنان تجربه کرده‌اند می‌توان به ارسال عکس‌های پورنوگرافی، تعقیب و تهدید به خشونت جنسی و مرگ اشاره کرد. همچنین، جاسوسی رایانه‌ای، شنود غیرمجاز و کلاهبرداری در فضای سایبری تنها نمونه‌هایی کوچک از این جرائم هستند.

نکته مهم این است که آسیب رساندن به زنان و دختران در این فضا با توجه به ویژگی‌های عاطفی و جسمی آن‌هاست. وابستگی در ارتباطات سایبری، انتشار اطلاعات خصوصی و همچنین آزار جنسی و خشونت، از جمله خطراتی است که متوجه کاربران است. با وجود جدی بودن آسیب‌های وارده به قربانیان در فضاهای آنلاین، مجازات آزار و اذیت جنسیتی و خشونت در فضای مجازی به کندی انجام می‌شود.

تعقیب سایبری به این صورت تعریف می‌شود: «استفاده از اینترنت، ایمیل یا سایر وسایل ارتباطی الکترونیکی برای تعقیب دیگران».

همچنین، استفاده مکرر و عمدی از اشکال مختلف فناوری مانند تلفن‌های همراه، پیجرها، ایمیل‌ها، پیام‌رسانی فوری و وب‌سایت‌های افراد یا گروه‌ها برای آسیب رساندن به دیگران، جزء تعاریف اصلی آزار آنلاین محسوب می‌شود.

مقاومت در برابر آزار آنلاین

تحقیقات موجود درباره آزار و اذیت سایبری میان بزرگسالان، پیامدهای منفی را در میان قربانیان گزارش می‌کند.

مریم رسولیان، روان‌پزشک، در گفت‌وگو با «شرق» درباره خشونت سایبری می‌گوید: «خشونت سایبری اغلب به اشتباه درک می‌شود و آن‌طور که باید جدی گرفته نمی‌شود.

با این حال، مهم است که به یاد داشته باشیم خشونت سایبری ممکن است به صورت آنلاین آغاز شود، اما اغلب به صورت آفلاین با عواقب ویرانگری برای قربانیان و خانواده‌های آن‌ها پایان می‌یابد.

تهدید به خشونت، تعقیب، تحریک به خودکشی و سوءاستفاده از کودکان برای مقاصد جنسی، همگی ممکن است منجر به خودآزاری قربانی یا حمله فیزیکی مجرم اولیه شود.

ضروری است که برای جلوگیری از وقوع خشونت سایبری و حفاظت از قربانیان، اقداماتی انجام شود. با این حال، بیشتر کشورها در تلاشند تا جنبه‌های مختلف این مشکل را شناسایی کرده و به آن‌ها در قوانین داخلی رسیدگی کنند.

 برخی از انواع خشونت‌های آنلاین به طور کامل یا جزئی در توافق‌نامه‌های بین‌المللی مورد توجه قرار گرفته‌اند، اما بسیاری از آن‌ها نادیده گرفته شده‌اند.»

رسولیان تصریح می‌کند: «اگرچه الگوها و اشکال خشونت در فضاهای دیجیتال می‌تواند منحصر به فرد باشد، اما آن‌ها بخشی از پیوستار چندین اشکال مکرر و مرتبط خشونت در فضاهای آنلاین و آفلاین هستند. بسیاری از اشکال خشونت که به صورت آفلاین رخ می‌دهند، اغلب در فضاهای دیجیتال تکرار و تشدید می‌شوند. فضاهای دیجیتال به عنوان بازتاب‌دهنده، تقویت‌کننده و تشدیدکننده نابرابری‌های ساختاری جنسیتی و الگوهای مضر عمل می‌کنند.

هنجارهای عمیق فرهنگی و اجتماعی که اقتدار و استحقاق مرد را تقویت می‌کند، قدرت و کنترل بر زنان را تحکیم می‌کند و به تداوم چنین خشونتی کمک می‌کند.

از سوی دیگر، ویژگی‌های خاصی در فضاهای دیجیتال وجود دارد که زمینه مناسبی را برای خشونت ایجاد می‌کند؛ شامل مقیاس، سرعت و سهولت ارتباط اینترنتی. گمنامی و نام مستعار، همراه با اتوماسیون، مقرون به صرفه بودن و مصونیت از مجازات، محیطی مناسب برای قلدری آنلاین فراهم می‌آورد.

 قوانین فعلی که به خشونت دیجیتال می‌پردازند، باعث می‌شوند این آزارها فاقد تعاریف روشن و منسجم باشند و اغلب با آن همگام نبوده‌اند.

چالش مهمی که باید به آن پرداخته شود، این است که اینترنت بدون مرز، تعداد رفتارهای آزاردهنده احتمالی را از طریق فناوری جدید افزایش می‌دهد.»

جهان در برابر آزار آنلاین

مریم سمیعی که با نام مستعار شناخته می‌شود، در یک شرکت بزرگ خارجی مسئول بخش امنیت کاربران آنلاین است.

این اپلیکیشن توانسته است با همکاری گروه‌های تخصصی که برای رسیدگی به موضوع زنان و فناوری‌ها تشکیل شده‌اند، تأثیر خشونت جنسی را از طریق استفاده از فناوری بر افراد بررسی کند.

 او درباره این گروه می‌گوید: «از نظر آن‌ها، ارتباط اجتماعی از طریق اینترنت در سطح جهانی فرصتی را برای جوامع حاشیه‌ای مانند زنان فراهم کرده است تا خود را ابراز کنند.

محیط‌های دیجیتالی به زنان و دختران این امکان را می‌دهد که روایت تجربیات خود را بیان کنند. آن‌ها توانسته‌اند برخی از ویژگی‌های کلیدی سوءاستفاده از فناوری‌های نوظهور را شناسایی کنند؛ از جمله قربانی شدن مجدد از طریق اشتراک‌گذاری و آپلود تصاویر و فیلم‌ها، ناشناس ماندن سوءاستفاده‌کنندگان و سهولت انتشار محتوای خصوصی افراد.»

او ادامه می‌دهد: «گروه ما در سال ۲۰۱۴ سه مطالعه موردی شامل اشکال مختلف بهره‌کشی جنسی را با استفاده از فناوری و سایت‌های رسانه‌های اجتماعی مانند ایکس و فیس‌بوک بررسی کرد.

 فناوری شامل سوءاستفاده، ماهیت فراگیر خشونت علیه زنان با استفاده از فناوری و آسیب‌های گسترده ناشی از آن، مانند آسیب عاطفی و ترکیب آسیب‌هایی که قبلاً از طریق خشونت جنسی تجربه شده بود، و موانعی که برای زنان ایجاد کرده، تنها بخشی از آسیبی است که این گروه توانسته از این پلتفرم‌ها استخراج کند.»

باتوجه‌به اینکه سوءاستفاده و آزار و اذیت سایبری اغلب تأثیرات منفی قابل‌توجهی بر قربانیان دارد، منطقی به نظر می‌رسد که فرض کنیم شبکه‌ای قوی از مکانیسم‌های ایمنی برای پیشگیری و رسیدگی به چنین حوادثی وجود دارد.

 متأسفانه، ردیابی رفتار نادرست آنلاین معمولاً دشوار است؛ زیرا رویدادها در زمان واقعی رخ می‌دهند و به‌طورکلی ثبت نمی‌شوند. علاوه بر این، هیچ توافق روشنی درباره اینکه چه کسی مسئول تضمین ایمنی فضاهای آنلاین است، وجود ندارد.

این متخصص داده در پایان خاطرنشان کرد: «بسیاری از شرکت‌های فناوری مسئولیت ایمنی را بر عهده کاربر می‌گذارند و ظاهراً ابزارهایی را برای جلوگیری و گزارش سوءاستفاده ارائه می‌دهند، اما در تعدیل خود پلتفرم‌ها ناکام هستند.

 به‌عنوان‌مثال، متا یک اقدام ایمنی به نام Safe Zone ارائه می‌کند؛ حباب محافظی که کاربران می‌توانند هنگام احساس خطر فعال کنند.

وقتی Safe Zone فعال است، هیچ‌کس نمی‌تواند کاربر را آزار دهد، با او صحبت کند یا به‌هیچ‌وجه تعامل داشته باشد تا زمانی که کاربر سیگنال دهد که مایل است منطقه امن برداشته شود.

 بااین‌حال، تحقیقات اخیر Buzzfeed نشان داد که میزان تعدیل محتوا در پلتفرم Horizon World وجود ندارد و تنها راه‌حل‌های موجود برای قربانیان سوءاستفاده سایبری، مسدودکردن کاربر، بی‌صدا کردن و گزارش‌های نقض استانداردهای انجمن است.

در حالت ایدئال، پلتفرم‌ها باید تدابیر ایمنی را که هم بصری و هم قابل‌دسترسی هستند، شامل شوند؛ چه از طریق محدودیت‌های فاصله شخصی خودکار (مانند منطقه امن)، حرکات هشدار جهانی، آموزش‌هایی که قوانین را بیان می‌کنند یا تعدیل فعال. ترجیحاً، همه پلتفرم‌ها باید ترکیبی از این موارد را به کار گیرند.»

شرق