روز جهانی زبان مادری؛

حفظ زبان مادری به مثابه حفظ هویت ایرانی

جهانِ پیرامون هر فردی از زمانی که به دنیا می‌آید با زبان مادری‌اش آمیخته است و نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت و قوای فردی و هویتی‌اش دارد. در هر کشوری اهمیت زبان مادری در کنار زبان غالب مهم است در حالی‌که این مسئله در سال‌های اخیر کم‌رنگ شده است. دلیل اصلی آن تغییر در سبک زندگی ملت‌ها به سبب ورود جنگ زبان‌ها از سوی رسانه‌ها است.

روز ۲۱ فوریه ۳ اسفند از طرف یونسکو به عنوان روز جهانی زبان مادری (به انگلیسی: International Mother Language  Day ) نامگذاری شده‌است.  نامگذاری این روز در کنفرانس عمومی یونسکو در سال ۱۹۹۹ به منظور کمک به تنوع زبانی و فرهنگی انجام شده‌است.  مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز به دلیل اهمیت زیاد آن، سال ۲۰۰۸ را سال جهانی زبان‌ها اعلام کرد.

در ایران نیز برای نخستین‌بار به مناسبت روز جهانی زبان مادری دوم اسفندماه سال ۸۲ برابر با ۲۱ فوریه سال ۲۰۰۴ میلادی مراسمی در دانشگاه علم و صنعت ، توسط دانشجویان ترک‌زبان دانشگاه تهران برگزار شد.

این نامگذاری از آنجا نشأت گرفت که در سال ۱۹۵۲ دانشجویان دانشگاه شهر داکا پایتخت فعلی بنگلادش سعی بر حفظ زبان بنگالی خود به عنوان دومین زبان در کنار زبان اردو داشتند که در جریان این تظاهرات استعمارستیزانه برخی از دانشجویان توسط پلیس کشته شدند.

از تاریخچه نامگذاری زبان مادری که بگذریم این سوال پیش می‌آید که حفظ زبان مادری به چه میزان اهمیت دارد؟

جهانِ پیرامون هر فردی از زمانی که به دنیا می‌آید با زبان مادری‌اش آمیخته است و نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت و قوای فردی و هویتی‌اش دارد. در هر کشوری اهمیت زبان مادری در کنار زبان غالب مهم است در حالی‌که این مسئله در سال‌های اخیر کم‌رنگ شده است. دلیل اصلی آن تغییر در سبک زندگی ملت‌ها به سبب ورود جنگ زبان‌ها از سوی رسانه‌ها است.

تمدن ایران‌زمین به گواه فردوسی حکیم در زبانش قوت بسیاری  دارد که در این مسیر فرهیختگان بسیاری در تلاش بودند که از این زبان محافظت کنند تا دستخوش تغییرات نشود و ماهیت خود را آنچنان که هست حفظ کند. شاعران بسیاری چون نظامی گنجوی، شهریار و دیگر بزرگان بودند که شعر استخوان‌دار فارسی دارند تا به امروز که می‌توان به بزرگانی چون دکتر حسن گیوی، آقای دکتر موحد، زنده‌یاد محمدامین ریاحی، منوچهر مرتضوی و اثر ماندگار ایشان با نام «مکتب حافظ» و… اشاره کرد.

در همین راستا رهبر معظم انقلاب در مرداد ۹۲ درباره اهمیت شناخت جایگاه زبان ملی یعنی زبان فارسی خطاب به اساتید دانشگاه و فرهیختگان فرمودند:

«برادران و خواهران عزیز! اهمیت زبان ملى یک کشور براى خیلى‌ها هنوز دانسته و شناخته نیست. زبان فارسى باید گسترش پیدا کند. باید نفوذ فرهنگىِ زبان فارسى در سطح جهان روزبه‌روز بیشتر شود. فارسى بنویسید، فارسى واژه‌سازى کنید و اصطلاح ایجاد کنید. کارى کنیم که در آینده، آن کسانى که از پیشرفت‌هاى علمى کشور ما استفاده می‌کنند، ناچار شوند بروند زبان فارسى را یاد بگیرند.»

همچنین رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با نمایندگان فرهنگی ایران در خارج در تاریخ ۲۹ تیر۱۳۷۵ فرمودند:

«در هر جای دنیا که هستید باید نسبت به ترویج زبان فارسی اهتمام کنید زیرا برای رساندن پیام انقلاب و تفکر اسلام انقلابی کار برد زبان فارسی در حال حاضر بیشتر از کاربرد هر زبان دیگر است. گسترش زبان فارسی به هیچ وجه به مفهوم ناسیونالیسم ایرانی نیست و کسی که در هر نقطه ای از جهان زبان فارسی را فرابگیرد قادر به درک صحیح و دقیق مفاهیم برجسته، قوی و عمیق انقلابی در ایران اسلامی خواهد بود و به این ترتیب محتوا و قالب پیام انقلاب اسلامی ایران به ذهن مخاطبان خود منتقل خواهد شد.»

حال عده‌ای هستند که یا بر تفکر غرب چنین مفاهیمی را ترویج می‌دهند و یا از کم‌کاری درک هویتی‌شان اینگونه می‌گویند که راه حل رشد و توسعه و رسیدن به معیارهای جهانی گذر از موضوع هویت است و اینگونه عادی‌سازی این مفاهیم را رواج می‌دهند که کشورها باید دربارۀ هویت خود اعتماد به نفس داشته باشند ولی نه آنقدر که ارتباطات جهانی با سایر کشورها را مضر برای هویت و فرهنگشان بدانند و نه اینکه همه چیز را بومی‌سازی و ملی‌سازی کنند و این را متضاد با رشد و توسعه خود معرفی می‌کنند و در ادامه هم حرفشان این است که نباید از ترس محو زبان و فرهنگ و قومیت، خود را منزوی کرد. این افراد کاهل‌عنصر استنادشان را در جهت تاکید بر زبان مادری و… فردوسی حکیم یا مفاهیمی برتر و در ادامه منویات رهبری نمی‎دانند.

 تاریخ گواه است که ایران و ایرانی در جهت حفظ زبان مادری و هویت خودش چه خون‌بهایی داده است و به خوبی واقف است که حفظ و حرمت زبان مادری همان حفظ هویت ایرانی است.

مهتا صانعی