تغییر در نگرش نسبت به جایگاه زن، نیاز ضروری زن مسلمان ایرانی

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی جهان‌بانو، دکتر جمیله علم‌الهدی، عضو هیئت ‌علمی دانشگاه شهید بهشتی در سلسله‌نشست‌های اندیشه‌ای «فتح نو» با محوریت بازخوانی مسائل اجتماعی، فرهنگی و تمدنی با موضوع «زنان و جنگ» که با همکاری صداوسیما و مؤسسه فرهنگی شهرآرا در ساختمان صبای مشهد برگزار شد، اظهار کرد: در سالگرد شهادت رئیس ‌جمهور شهید، ما باید نقطه تأملی برای مرور خدمات زنان به انقلاب اسلامی داشته باشیم، اما پرسش اصلی این است که آیا همین مسیر را ادامه دهیم یا تحولی بنیادین در رویکرد‌ها ایجاد کنیم؟

وی با اشاره به نقش محوری بانوان در دوران دفاع مقدس و تربیت شهدا، خاطرنشان کرد: زنان در چهل‌و‌چند سال اخیر در مسائل مهمی مانند آموزش، مراقبت در بحران‌ها و شهیدپروری نقش‌آفرین بودند، با این وجود این دستاورد‌ها نباید باعث انفعال ما در تحلیل امروز و فردا شود. جامعه امروز با نشانه‌هایی مواجه است که به ناچار باید در نگرش خود نسبت به جایگاه زنان تغییر ایجاد کند.

نگاه ابزارگونه به زن در جامعه فرعونی

عضو هیئت ‌علمی دانشگاه شهید بهشتی افزود: در جامعه فرعونی مردان را قتل عام  می‌کردند و زنان را به‌عنوان ابزار خدماتی برای آشپزی و فحشا نگه می‌داشتند. جامعه فرعونی جامعه‌ای است که چنین نگاهی نسبت به زنان دارد.

دکتر علم‌الهدی تصریح کرد: علاوه بر این، زنان برای حفظ استقلال خود همواره در طول تاریخ تا به امروز در منازعه‌ای دائمی به سر می‌بردند. آن‌ها برای استقلال خود در عرصه خانواده و جامعه در حال جنگیدن هستند. همین موضوع در قرن‌های اخیر باعث شد تا جنبش‌های آزادی‌بخش زنانه شکل بگیرد و حتی دیدگاه‌هایی مانند اینکه زن در خانواده از سوی مرد مورد خشونت قرار دارد، در برخی از دوره‌ها فراگیر بود.

سوءاستفاده از موضوع خشونت علیه زنان

وی با بیان اینکه این دیدگاه‌ها اعتماد زنان نسبت به مردان را کاهش داد، گفت: در بسیاری از خانواده‌ها خشونت علیه زنان وجود داشت، اما تمام اقشار جامعه چنین معضلی را تجربه نکرده بودند. اغلب اندیشمندان معتقدند که بحث خشونت خانگی بر اثر نیاز به نیروی کار زنان در جامعه مطرح شد. افراد سرمایه‌دار نزاع زنان و مردان در خانه را بهانه کردند و  خشونت علیه زنان به خشونت خانگی تفسیر شد تا زنان خانه را ترک کنند و در محیط کار حاضر شوند.

عضو هیئت ‌علمی دانشگاه شهید بهشتی عنوان کرد: همه زنان بر این موضع اتفاق نظر دارند که خانه امن‌ترین جاست و خیابان محل خشونت علیه زنان است، بنابراین دولت‌ها برای تامین امنیت زنان تضمین دادند تا نظام سرمایه داری از نیروی کار زنان بهره‌مند شود.

دکتر علم‌الهدی با بیان اینکه این حرکت علیه خانواده بود، گفت: دو جریان سیاسی یعنی سوسیالیست‌ها ‌و لیبرالیست‌ها برای بیرون کشیدن زنان از خانه همدست شدند و نیروی کار و نیروی فحشای زنان را توسعه دادند.

عدم دستیابی به ارکان تصمیم‌ساز قدرت، مشکل جدی زن مسلمان ایرانی

وی ادامه داد: امروزه در کشورمان زنان از سوی حکومت و خانواده مورد حمایت قرار می‌گیرند، با این وجود زنان در ایران با مشکلات جدی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. یکی از مشکلات اساسی زنان عدم دستیابی کامل به دال قدرت است.

عضو هیئت ‌علمی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه دال قدرت از سه رکن تشکیل شده است، توضیح داد: رکن شخصیت، رکن ساختار و رکن مالکیت. رکن چهارم که از اهمیت زیادی برخوردار است، رکن ایدئولوژیک است. مفهوم ایدئولوژیک به معنای دیانتی است که معطوف به امر سیاسی است. امام خمینی(ره) چون به گفتمان شهید مدرس متعهد بودند، به همراهی دین و سیاست اعتقاد داشتند. در ادبیات مقام معظم رهبری نیز مفهوم «نظام» وجود دارد که به همین معنا است؛ جایی که دین و سیاست مماس می‌شوند و ساحتی از ساحت‌های دین به امر قدرت معطوف می‌شود.

دکتر علم‌الهدی بیان کرد: شخصیت مهم‌ترین عنصر رهبری‌های اجتماعی محسوب می‌شود و از گذشته‌های دور تاکنون به همین ترتیب بوده است. منظور از شخصیت، ویژگی‌های جسمانی، ویژگی‌های ذهنی، هوش، اخلاق و رفتار است.

وی با بیان اینکه شخصیت افرادی که می‌خواهند به‌عنوان تاثیرگذار اجتماعی ایفای نقش کنند بسیار مهم است، گفت: قدرت به معنای اعمال اراده برای تأثیرگذاری در جمع‌های مختلف است. هر شخصیتی که بهتر بتواند اراده خود را اعمال کند و بر دیگران تاثیرگذار باشد، بدون شک در ساختارهای اجتماعی نیز جایگاه مناسبی برای خود پیدا خواهد کرد.

تاکید قرآن کریم بر توانمندی اقتصادی زنان

عضو هیئت ‌علمی دانشگاه شهید بهشتی اضافه کرد: مالکیت نیز از عناصر مهم قدرت محسوب می‌شود. قرآن کریم می‌خواهد زن به منابع قدرت و منابع مالی دسترسی داشته باشد، بر همین اساس حفظ شئونات زنان در مهریه و نفقه مورد تاکید اسلام قرار دارد. در قوانین جمهوری اسلامی نیز به این موضوع به اندازه کافی اشاره شده است.

دکتر علم‌الهدی با بیان اینکه اخلاق حاکم در ساز و کار بازار، اخلاق منفعت طلبی و رقابت است، گفت: زنانی که وارد بازار می‌شوند و اخلاق رقابتی پیدا می‌کنند، از خصوصیات زنانه خارج شده‌اند و این موضوع در ساختارهای سیاسی نیز صدق می‌کند.

«فداکاری»؛ خصلت زنان از نگاه قرآن

وی افزود: ویژگی خاص زنان براساس آیات قرآن، احادیث و تجربه بشری کمک و همیاری است. آنچه که در نظام سرمایه‌داری به‌عنوان خلق و خوی پذیرفته شده به دانشگاه‌ها و سایر محیط‌ها سرایت کرده، رقابت است. زنان اگر بر سر قدرت و ثروت به رقابت‌ بپردازند، از خصلت‌های زنانه جدا می‌شوند. همه افرادی که زندگی خانوادگی موفقی دارند، اذعان می‌کنند که خصلت فداکاری زنان، بقای خانواده را تضمین می‌کند.

جمیله علم‌الهدی با بیان اینکه در جوامع اسلامی در قسمت ساختار ضعف بیشتری وجود دارد، گفت: برخی از ساختارهایی که زنان حق ورود به آن‌ها را پیدا می‌کنند، ساختارهای مردسالار است یا اصلا متناسب با روحیات زنانه نیست، بنابراین به نظر می‌رسد ساختار مشکل اصلی جامعه ماست.

آسیب‌های باورهای جنسیتی کلیشه‌ای

دکتر علم‌الهدی ادامه داد: آنچه زنان بیش از همه به آن مبتلا شده‌اند، باورهای جنسیتی است. زنان در برابر باورهای جنسیتی که بر آن‌ها تحمیل می‌شود، توانایی مقاومت ندارند. در برنامه‌های رسانه‌های مختلف، بسیاری از مسائل مانند آشپزی و مسائل فحشا تبلیغ می‌شود که در همه این موارد زن ابزار لذت مرد است. به‌طور کلی بر خلاف محیط خانه که براساس سلیقه زن طراحی می‌شود، وقتی وارد خیابان می‌شوید می‌بینید که همه مسائل مطابق با سلیقه مردان طراحی شده است.

وی با بیان اینکه شئ شدگی اتفاقی است که برای زنان ما رخ داده است، گفت: در این نگاه، زنان باید با تصویری که مردان دوست دارند تناسب پیدا کنند. مهم‌ترین مسئولیت این قسمت نیز بر عهده نهادهای باور ساز مانند رسانه‌ها و دانشگاه‌ها است. متاسفانه برخی از این نهادها تلاش می‌کنند باورهای جنسیتی را برای زنان و مردان نهادینه کنند.

عضو هیئت ‌علمی دانشگاه شهید بهشتی تصریح کرد: امروزه قدرت در اختیار کسانی است که بتوانند باورهای مردم را تغییر دهند. برتراند راسل معتقد است که بالاترین قدرت از آن قدرت عقیده است و همه قدرت‌ها ذیل قدرت عقیده قرار دارند. باورهای جنسیتی برای زنان و مردان توسط دستگاه‌های باورساز دائما ساخته می‌شود و در راستای رشد تفکر سرمایه‌داری است. به همین دلیل زنان باید وارد معرکه شوند و اندیشه‌ها را نسبت به هر دو جنس تغییر دهند.

دکتر علم‌الهدی با بیان اینکه زنان در تعلیم و تربیت فرزندان نقش اساسی را دارند، گفت: بر همین اساس زنان نقش مهمی در باورسازی نسل‌های آینده ایفا می‌کنند. آن‌ها می‌توانند با تربیت صحیح، به ابزار باورسازی دستگاه‌های دیگر تبدیل نشوند و خودشان در امر باورسازی ایفای نقش کنند.

وی عنوان کرد: یکی از رویکردهای نادرستی که به دین نسبت داده می‌شود، رویکرد فطرت‌گرایی است. در این رویکرد بیشتر ویژگی‌های منفی را به زنان نسبت می‌دهند، در نتیجه زنان فاقد مسئولیت و کارآمدی به نظر می‌رسند و توانایی ایفای نقشی تاثیرگذار را نخواهند داشت.

رویکرد قرآنی؛ دیدگاهی نویدبخش به مسائل زنان

علم‌الهدی با بیان اینکه ما به رویکرد قرآنی در مسائل زنان نیاز داریم، اظهار داشت: سوره مریم نگاه متفاوتی را نسبت به زنان مطرح می‌کند. حضرت مریم(ع) بانویی هستند که مورد خطاب مستقیم قرار گرفتند و برایشان رسول فرستاده شد. وقتی که ایشان تصمیم گرفتند به قصد عبادت از خانه و خانواده جدا شوند، به ایشان خطاب شد که به جامعه خود برگردند و از ظرفیت‌هایشان برای انقلاب اجتماعی استفاده کنند، درحالی‌که منجی بشارت داده شده را در آغوش گرفته بودند.

دکتر علم‌الهدی تاکید کرد: جامعه آن روز زنان را وابسته به خانواده خود می‌دانست و هویت مستقلی برای آن‌ها قائل نبود. برخی از مردم خطاب به حضرت مریم(س) گفتند: تو دختر هارون هستی، چرا چنین کاری را انجام دادی؟ درحالی‌که قرآن از قول حضرت مریم(س) می‌گوید که وقتی با فرشته وحی روبرو شد گفت من اهل سرکشی و گناه نیستم و اشاره‌ای به خانواده خود نکرد، در نتیجه استقلال حضرت مریم(س) مهم است. قرآن تاکید می‌کند که حضرت مریم(س) با وجود انتساب به خاندان نبوت، از ویژگی‌های ارزشمندی مانند پاکدامنی برخوردار بود و به همین دلیل به این مقام دست پیدا کرد.

وی با بیان اینکه از آن زمان تا به امروز حضرت عیسی(ع) به نام مادرشان نسبت داده می‌شوند، گفت: قرآن کریم می‌فرماید وظیفه‌ای که حضرت عیسی(ع) برای خودش ذکر می‌کند، خدمتگزاری به مادرش است، بنابراین نگاه قرآن نسبت به جایگاه زنان متفاوت با آن چیزی است که در حال حاضر در جامعه ما رواج دارد.

عضو هیئت ‌علمی دانشگاه شهید بهشتی خاطرنشان کرد: چیزی که باعث پیشرفت اسلام در اوایل بعثت پیامبر اکرم(ص) شد، خدمت بزرگ حضرت خدیجه(س) بود که به حمایت مالی از پیامبر پرداخت، بنابراین بازخوانی جایگاه زن در متون مقدس به‌ویژه قرآن کریم یک ضرورت بسیار مهم است که موجب اصلاح باورهای جنسیتی زنان و اعتقادات اجتماعی جامعه می‌شود.

گزارشگر: زهرا سادات حسینی