تعارض کار و خانواده؛ چالش روزافزون زندگی در پایتخت

عادل عبداللهی، مدیر پژوهشی مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور، به چالش روزافزونی که خانواده‌های تهرانی با آن مواجه‌اند، یعنی تعارض بین مسئولیت‌های شغلی و خانوادگی، اشاره کرد و گفت: نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که تمایل زنان ایرانی به ورود به بازار کار روبه‌افزایش است. این رشد نه تنها می‌تواند از نظر اقتصادی به بهبود وضعیت معیشتی خانواده‌ها کمک کند، بلکه چالش‌های تازه‌ای نیز در ساختار خانواده ایجاد کرده است.

وی ادامه داد: افزایش حضور زنان در محیط کار، الگوهای سنتی خانواده ایرانی را به شدت دگرگون کرده و توزیع نقش‌ها و مسئولیت‌ها در خانواده را تحت تأثیر قرار داده است. این تغییرات نیازمند اصلاحات نهادی و آمادگی خانواده‌ها برای سازگاری با شرایط اجتماعی و فرهنگی جدید است که نهادهای سیاست‌گذار و خانواده‌ها هنوز به طور کامل آماده رویارویی با آن نیستند. به همین دلیل، مسائلی مانند تعارض بین وظایف شغلی و خانوادگی و فشار مضاعف بر زنان شاغل به چالش‌های اصلی زندگی خانواده‌های مدرن ایرانی تبدیل شده‌اند.

مدیر پژوهشی مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور تأکید کرد: تعارض بین وظایف شغلی و خانوادگی زمانی به وجود می‌آید که افراد نتوانند بین مسئولیت‌های والدینی و وظایف شغلی تعادل برقرار کنند. این وضعیت می‌تواند منجر به کاهش رضایت از زندگی خانوادگی و شغلی شود.

عبداللهی همچنین به نتایج تحقیقاتی که در مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور درباره «تعارض بین وظایف شغلی و خانوادگی در خانواده‌های تهرانی» انجام شده، اشاره کرد و افزود: انتخاب تهران به عنوان محل این مطالعه به دلیل تغییرات سریع اقتصادی و اجتماعی – فرهنگی و تنوع فرهنگی ساکنانش بوده است.

به گفته این پژوهشگر، تهران می‌تواند نمایی واقعی از چالش‌های مدرن خانواده‌های ایرانی در خصوص تعادل بین کار و زندگی ارائه دهد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که خانواده‌های تهرانی با چالش‌های فزاینده‌ای در ایجاد تعادل بین مسئولیت‌های خانوادگی و شغلی مواجه هستند، به‌ویژه در میان زوج‌هایی که هر دو شاغل هستند.

زنان بیشتر در معرض تعارض بین وظایف شغلی و خانوادگی

عبداللهی با اشاره به یافته‌های این تحقیق که نشان می‌دهد زنان تهرانی بیش از دو برابر مردان با تعارض بین وظایف شغلی و خانوادگی روبرو هستند، توضیح داد: ایدئولوژی نقش‌های جنسیتی همچنان در میان مردان تهرانی حاکم است. به طور سنتی، مردان بیشتر به نقش‌های کاری توجه دارند و توجه کمتری به نقش‌های خانوادگی نشان می‌دهند. در عین حال، افزایش مشارکت زنان در بازار کار باعث شده تا آنها هم‌زمان درگیر نقش‌های کاری و خانوادگی شوند.

وی افزود: زنان امروز تلاش می‌کنند تا مردان را به پذیرش مسئولیت‌های والدینی و کارهای خانگی تشویق کنند، اما در این مسیر با مقاومت بیشتری روبرو می‌شوند و این باعث افزایش تعارض بین وظایف شغلی و خانوادگی آنها می‌شود.

به باور این محقق، این پدیده بخشی از روند گذار جامعه ایرانی از هویت سنتی به هویت مدرن است؛ فرایندی که در آن زنان در تلاش‌اند تا نقش‌های جدیدی را در جامعه بپذیرند، درحالی‌که با انتظارات سنتی از آنها در خانواده مواجه‌اند. این دوگانگی انتظارات منبع اصلی تنش و تعارضی است که بسیاری از زنان شاغل امروز با آن روبرو هستند. همچنین، نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که افراد با تحصیلات متوسطه و دیپلم، بیشتر از افراد با تحصیلات کارشناسی ارشد و دکترا، تعارض بین وظایف شغلی و خانوادگی را تجربه می‌کنند.

عبداللهی همچنین به وجود رابطه معنادار بین نوع اشتغال و تعارض بین وظایف شغلی و خانوادگی اشاره کرد و گفت: نتایج نشان می‌دهد که کارمندان دولتی نسبت به افرادی که شغل آزاد دارند، بیش از دو برابر احتمال دارد که تعارض بین وظایف شغلی و خانوادگی بیشتری را تجربه کنند. این موضوع به عواملی مانند عدم کنترل شغلی و ساعات کاری غیر قابل انعطاف در میان کارمندان دولتی برمی‌گردد.

مدیر پژوهشی مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور در ادامه به ارائه راهکارهای پیشنهادی برای این موضوع پرداخت و گفت: مردان تهرانی تمایل دارند نقش‌های جنسیتی سنتی خود را حفظ کنند و به مشارکت در کارهای خانه رغبت چندانی ندارند؛ بنابراین، نیاز به برنامه‌ریزی اساسی و بلندمدت برای حمایت از شاغلین از طریق انعطاف‌پذیر کردن ساعات کاری وجود دارد. بر اساس یافته‌های این پژوهش، سازمان‌ها باید سیاست‌های دوستدار خانواده مانند ساعات کاری منعطف، مهدکودک‌های درون‌سازمانی و مرخصی‌های کافی را توسعه دهند تا به کاهش این تعارض کمک کنند.

وی همچنین توصیه کرد که با ترویج ارزش‌های برابری جنسیتی، مردان به مشارکت بیشتر در کارهای خانه تشویق شوند. به طور کلی، تا زمانی که هنجارهای اجتماعی و دیدگاه‌های سیاست‌گذاران با واقعیت‌های اجتماعی هماهنگ نشوند، تعارض بین وظایف شغلی و خانوادگی کاهش نخواهد یافت.

عبداللهی در پایان تأکید کرد: سیاست‌گذاران باید به نهادینه کردن حمایت‌های اجتماعی و اجرای سیاست‌های حمایتی خانواده توجه بیشتری داشته باشند. همچنین پیشنهاد می‌شود که امکان ساعات کار منعطف و شناور برای کارمندان (در هر دو بخش دولتی و خصوصی) فراهم و حجم کاری و تقاضاهای شغلی به طور عادلانه بین شاغلان توزیع شود.

ایران اکونومیست