نام کاربری یا نشانی ایمیل
رمز عبور
مرا به خاطر بسپار
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی جهان‌بانو، در سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نشست تخصصی بررسی روند نشر کتاب‌های حوزه زنان در سال‌های اخیر، با حضور خانم دکتر زهرا شریف، عضو هیأت علمی پژوهشکده زن و خانواده و دبیری نشست سرکار خانم الهه‌سادات شفیعی فعال و پژوهشگر حوزه زنان، به همت پایگاه تحلیلی عصر زنان برگزار شد. در این نشست دکتر شریف به تحلیل جریان‌های فکری و گفتمانی حاکم بر کتاب‌های منتشر شده در حوزه زن و خانواده در دهه اخیر پرداخت.
عضو هیأت علمی پژوهشکده زن و خانواده در ابتدای سخنان خود، بر اهمیت رصد و تحلیل نشر کتاب به عنوان یکی از شاخص‌های بازنمایی تحولات فکری و اجتماعی در جامعه تأکید کرد. وی گفت: «توجه به آنچه در حوزه نشر تولید می‌شود، ما را با نوعی آینه جامعه مواجه می‌کند؛ بازتابی از آنچه مردم می‌اندیشند، دغدغه دارند و به آن گرایش پیدا می‌کنند.»
در ادامه، وی با دسته‌بندی کتاب‌های منتشرشده در سال‌های اخیر، به تحلیل رویکردهای فکری این آثار پرداخت. به گفته او، کتاب‌های منتشر شده در حوزه زنان عموماً در قالب رویکردهای جامعه‌شناختی، روان‌شناختی، فلسفی، فمینیستی، اسلامی، الهیاتی، تجربه‌نگارانه و تطبیقی قابل تقسیم هستند.
وی تأکید کرد: «برخلاف تصور رایج که گمان می‌کند بازار نشر ایران کاملاً در اختیار گفتمان رسمی است، بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که در حوزه مطالعات زنان، کتاب‌هایی با گفتمان‌های متنوع – حتی در مواردی متضاد – منتشر شده‌اند. این امر حکایت از گشودگی نسبی فضای نشر در این حوزه دارد.»
دکتر شریف با مرور آمار و فهرست آثار منتشر شده از سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۲، چند روند مهم را شناسایی کرد. او گفت: «در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰، شاهد افزایش کتاب‌های ترجمه‌ای در حوزه فمینیسم الهیاتی و دینی بودیم. آثار چهره‌هایی مانند مری دیلی، الیزابت فیورزا، و حتی متفکرانی چون آنتونی گیدنز، وارد فضای ترجمه شدند و این نشان می‌دهد که جامعه فکری ما به بازاندیشی در مفاهیم سنتی دین و جنسیت گرایش پیدا کرده است.»
به گفته دکتر شریف، در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، رویکردهای فمینیستی مارکسیستی به‌طور پررنگ‌تری وارد فضای نشر شدند. این آثار با تأکید بر طبقه، نابرابری، اعتراض و نقد ساختارهای سرمایه‌داری، نوعی نگاه انتقادی و گاه رادیکال را وارد فضای فکری جامعه کردند. او ادامه داد: «اگر به محتوای این آثار توجه کنیم، می‌بینیم که درون‌مایه بسیاری از آن‌ها با موضوعاتی مانند ستم ساختاری، خشونت جنسی، بدن‌مندی، کار خانگی و مبارزه طبقاتی گره خورده است.»
زهرا شریف همچنین بر رشد آثاری با رویکردهای تجربه‌نگارانه تأکید کرد. وی گفت: «در برخی کتاب‌ها، نویسنده‌ها با روایت‌گری از تجربه‌های زیسته زنان ایرانی – از اقوام، مناطق و نسل‌های مختلف – تلاش کرده‌اند واقعیت پیچیده و چندلایه زندگی زنانه در ایران را بازتاب دهند. این رویکردها به‌ویژه در قالب تحلیل پوشش، بدن، فرهنگ عامه و تاریخ اجتماعی زنان جلوه‌گر شده است.»
وی افزود: «تعدد و تنوع روایت‌ها از زن ایرانی در این آثار، نشان می‌دهد که دیگر نمی‌توان با یک الگوی واحد از زن ایرانی سخن گفت. زن روستایی، زن مهاجر، زن دانشجو، زن شاغل، زن طبقه متوسط و حتی زن با هویت دینی یا سکولار، هرکدام روایتی متمایز از زندگی خود دارند که در این آثار قابل ردیابی است.»
از دیگر نکات مورد تأکید در این نشست، ورود تدریجی نویسندگان مذهبی و حوزوی به عرصه نگارش کتاب در حوزه زنان بود. دکتر شریف با اشاره به افزایش تعداد نویسندگان مذهبی در این حوزه، گفت: «هرچند گاه این آثار از نظر علمی و روش‌شناسی با نقدهایی مواجه‌اند، اما نشان‌دهنده تلاشی برای ورود به گفت‌وگوی فکری در زمینه زن و خانواده از منظر اسلامی هستند که قابل تأمل و پیگیری است.»
در پایان، دکتر شریف بر لزوم آینده‌پژوهی در حوزه نشر تأکید کرد و افزود: «تحلیل جریان‌های فکریِ حاکم بر نشر، ابزار مهمی برای سیاست‌گذاری فرهنگی، تولید دانش بومی و نیز ارزیابی وضعیت مطالعات زنان در ایران است. ما باید بدانیم چه گفتمان‌هایی در حال پررنگ‌تر شدن هستند و برای کدام‌ها باید بسترسازی کنیم.»
عضو هیأت علمی پژوهشکده زن و خانواده با ابراز امیدواری نسبت به گسترش گفت‌وگوهای چندجانبه در این عرصه، خواستار توجه بیشتر به مطالعات بین‌رشته‌ای، رویکردهای بومی و بازخوانی متون دینی در چارچوب گفتمان معاصر شد.
در ادامه می‌توانیم به چند محور کلیدی از این نشست به صورت منسجم‌تری اشاره کنیم که روند تحولات نشر کتاب در حوزه زنان و خانواده را در سال‌های اخیر نشان می‌دهد:
۱. نشر کتاب به‌مثابه شاخصی از روح زمانه
کتاب‌ها بازتاب‌دهنده وضعیت فرهنگی، اجتماعی و اندیشه‌ای جامعه‌اند.
از این طریق می‌توان به نوع آگاهی جنسیتی و تحولات فکری پیرامون زنان در جامعه ایران پی برد.
۲. دسته‌بندی محتوایی آثار حوزه زنان و خانواده
خانم شریف تقسیم‌بندی جامعی از آثار ارائه دادند:
جامعه‌شناسی جنسیت: از تاریخ اجتماعی تا پیوند با گفتمان پزشکی.
فلسفه و روان‌شناسی: با تأکید بر توانمندسازی زنان و خانواده.
گفتمان انقلاب اسلامی: بازنمایی دیدگاه‌های انقلابی نسبت به زنان.
نگاه‌های فمینیستی: از فمینیسم رادیکال تا پسا فمینیسم و فمینیسم اسلامی.
زن در ایران و شرق‌شناسی: بازنمایی وضعیت زنان با نگاه‌های بومی و خارجی.
الهیات و مطالعات اسلامی: نقد و بازخوانی نگاه دینی به زن از درون و بیرون سنت اسلامی.
عشق، سکسوالیته و بدن‌مندی: ژانری پررنگ در سال‌های اخیر.
تجربه‌نگاری‌ها: روایت زیسته‌ی زنان.
۳. تحلیل روند سال‌به‌سال نشر کتاب
سال‌های ۱۳۹۹–۱۴۰۰: غلبه آثار ترجمه‌ای با نگاه رادیکال و بنیادین، مثل آثار مری دیلی و گیدنز؛ نوعی بازاندیشی الهیاتی.
سال‌های ۱۴۰۰–۱۴۰۱: پررنگ شدن فمینیسم مارکسیستی و گفتمان اعتراض؛ کتاب‌هایی درباره کار خانگی، مبارزه، الهه‌ها و اسطوره‌های زنانه.
سال‌های ۱۴۰۱–۱۴۰۲: ظهور نگاه‌های تکثرگرایانه به زنان در ایران؛ تمرکز بر بدن، پوشش، اقوام، تجربه‌نگاری‌های فرهنگی و آثار تألیفی داخلی.
سال‌های ۱۴۰۲–۱۴۰۳: تقویت روایت‌های زنانه از دل جامعه اسلامی؛ تلاش برای بازنمایی زن مسلمان از زبان خودش.
۴. رابطه متقابل نشر و جامعه
نشر نه تنها بازتاب‌دهنده جامعه است، بلکه نقش فعالی در شکل‌دهی به گفتمان‌ها دارد.
نویسندگان متأثر از فضای اجتماعی می‌نویسند، اما کتاب‌ها نیز بر ذهن و رفتار عمومی تأثیر می‌گذارند.
۵. تأکید بر آینده‌پژوهی در حوزه نشر
پژوهشکده‌ها باید با نگاه آینده‌نگر، سیاست ترجمه و تألیف را هدایت کنند تا از تأخیر نظری در برابر تحولات فکری و اجتماعی جلوگیری شود.
گزارشگر: مهتا صانعی
گفتگوی جهان‌بانو با بانوان حاضر در مسیر مشایه
آشنایی با اولین موکب بین المللی زنانه
جملات کوتاه برای تشکر از بانوان خادم عراقی
چند توصیه برای مادران جهت در پیادهروی اربعین
به پاس ۱۰۰۰ روز خدمت
جریان مقاومت، جریانی است که باید همچنان خون تازه در آن دمیده شود
سختترین و سوزناکترین درد بشر، درد فراق است
مردم خوب میدانند چه کسی خدمتگزارشان است
یادبود بانوان آمل برای شهید رئیسی و شهدای خدمت