از نوبل صلح تا کشتار مردم؛ تحلیل پروژه لیدری زنان در سودان و ایران

دکتر صادقی با اشاره به ماهیت میان‌رشته‌ای بحث خود گفت: فمینیسم استعماری شرقی، شاخه‌ای از فمینیسم پسااستعماری است که عمدتاً توسط زنان مسلمان و خاورمیانه‌ای شکل گرفته است. این گفتمان زنان شرقی را به‌عنوان قربانیانی بی‌صدا و نیازمند نجات از مردان شرقی معرفی می‌کند، در حالی که در نهایت در خدمت قدرت‌های استعماری عمل می‌کند.

او با طرح دو پرسش اساسی ادامه داد:
۱. چرا مسئله زنان در جوامع اسلامی به ابزاری در دست استعمار تبدیل می‌شود؟
۲. از جنبش‌های زنان چه کسانی نفع می‌برند؟

صادقی با اشاره به نمونه سودان افزود: در جنبش ۲۰۱۹ سودان، زنان در پی حضور پررنگ‌تر در عرصه سیاست و اجتماع بودند، اما در شاخص‌های توسعه مانند آموزش و سلامت پیشرفت محسوسی حاصل نشد. این جنبش‌ها اگرچه با شعار رهایی آغاز می‌شوند، اما اغلب در مسیر پروژه‌های جهانی قدرت قرار می‌گیرند.

خلأ هویت فرامرزی زنان مسلمان

به گفته دکتر صادقی، یکی از مهم‌ترین چالش‌های زنان مسلمان، نبودِ هویت فرامرزی مشترک است: در جهان عرب، مفهومی به نام «زن عرب» وجود دارد که تجربه‌های مشترک را میان ملت‌ها پیوند می‌دهد. اما در ایران، هنوز معادل مشابهی برای «زن شیعه» شکل نگرفته است. تنها پدیده‌ای مانند اربعین توانسته پیوندی فرهنگی و مذهبی ایجاد کند، اما این پیوند هنوز به سطح هویت اجتماعی نرسیده است.

صادقی همچنین افزود: تا زمانی که زن مسلمان نداند کنش اجتماعی‌اش در نهایت به نفع چه کسی تمام می‌شود، ناخواسته در خدمت استعمار قرار خواهد گرفت. این آگاهی هویتی، موقعیتی سیاسی و استراتژیک است که در بسیاری از جوامع اسلامی مغفول مانده است.

مسئله زن در ایران؛ از سوءفهم تا بهره‌برداری بیگانگان

عاطفه صادقی در بخش دیگری از سخنان خود به وضعیت ایران اشاره کرد و گفت: در ایران، ما هنوز درکی منسجم از جایگاه زن در جهان مدرن نداریم. پوشش و حضور اجتماعی زن به شاخص اصلی هویت اسلامی تبدیل شده است. اعتراضات ۱۴۰۱ نشان داد که اسلامی بودن جامعه تنها با اجبار در حجاب محقق نمی‌شود، بلکه باید در ساختار و حکمرانی نیز بازتعریف شود.

وی با انتقاد از هر دو جریان سیاسی کشور افزود: اصول‌گرایان اساساً مسئله‌ای به نام زن را انکار می‌کنند، و اصلاح‌طلبان بدون بومی‌سازی، نسخه‌های غربی را اجرا می‌کنند. این وضعیت باعث شده میان زنان و حاکمیت شکافی ایجاد شود که قدرت‌های خارجی به‌ویژه اسرائیل از آن بهره‌برداری می‌کنند.

بنیان نظری فمینیسم استعماری؛ از اسپیواک تا فاریس

در ادامه نشست، دکتر صادقی به نظریه‌پردازان برجسته این حوزه اشاره کرد و گفت: گایاتری اسپیواک در مقاله مشهور خود «آیا فرودست می‌تواند سخن بگوید؟» نشان می‌دهد که غرب با شعار نجات زنان شرقی، در واقع صدای خود را به جای صدای آنان می‌نشاند. لیلا ابوالغد نیز در کتاب «آیا زنان مسلمان نیاز به نجات دارند؟» ثابت می‌کند که گفتمان حقوق زنان، در دوره پس از ۱۱ سپتامبر، به ابزاری اخلاقی برای مشروعیت‌بخشی به جنگ و تحریم بدل شده است.

او همچنین به نظریه سارا فاریس درباره «فِموناسیونالیسم» اشاره کرد. مفهومی که به استفاده دولت‌های غربی از زبان فمینیستی برای توجیه سیاست‌های ضد مهاجرت و اسلام‌هراسی اشاره دارد.

بازتاب فمینیسم ضد استعماری در ادبیات فارسی

دکتر صادقی بخش مهمی از تحلیل خود را به ادبیات اختصاص داد و گفت: در آثار نویسندگانی چون سیمین دانشور، غزاله علیزاده و شهرنوش پارسی‌پور، زن ایرانی در برابر استعمار و مدرنیته‌ای ناقص‌الاجرا مقاومت می‌کند. آنان برخلاف فمینیسم سکولار معاصر، نسبت به ابعاد استعماری گفتمان غربی آگاهی دارند و بر ضرورت نوشتن روایت بومی زن تأکید می‌کنند.

وی افزود که همین آگاهی را می‌توان در آثار نویسندگان افغانستانی و حتی مردان نویسنده ایرانی مانند چوبک و دولت‌آبادی نیز مشاهده کرد.

اسرائیل و سیاست‌های جنسیتی استعماری

صادقی در بخش پایانی سخنان خود به نقش اسرائیل در مهندسی گفتمان زنانه در خاورمیانه اشاره کرد و گفت: اسرائیل با سیاستی به نام Pinkwashing، از نمایش آزادی‌های جنسیتی برای تطهیر چهره خود استفاده می‌کند، در حالی که هم‌زمان زنان و کودکان فلسطینی قربانی سیاست‌های اشغال‌گرانه‌اند.

صادقی با استناد به دیدگاه‌های لیلا ابوالغد و جودیت باتلر افزود: وقتی حقوق زنان به ابزار سیاست امنیتی تبدیل شود، آن دیگر فمینیسم نیست، بلکه سلطه و استعمار است. هیچ جنبش فمینیستی واقعی نمی‌تواند اشغال و کشتار را توجیه کند؛ دفاع از زنان یعنی دفاع از کل حیات انسانی.

ضرورت بازتعریف زن مسلمان در برابر فمینیسم استعماری

در پایان این نشست، دکتر صادقی تأکید کرد: زن مسلمان خاورمیانه‌ای، به‌ویژه زن ایرانی، سوژه‌ای فعال و معنا‌پرداز است که می‌کوشد از تبدیل شدن به ابژه مشروعیت‌بخش گفتمان‌های سلطه جلوگیری کند. لازم است جریان‌های دانشی و فرهنگی ما با آگاهی از ساختارهای پنهان استعمار، مفهوم زن، هویت و رهایی را در بستر فرهنگی و تاریخی خودمان بازتعریف کنند.

گزارشگر: مهتا صانعی