از «تالی» تا «سگ شبانه»؛ بازخوانی نقش مادر در مواجهه با فشارهای اجتماعی

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی جهان‌بانو، دکتر اعظم راودراد در ابتدای سخنان خود، به جایگاه سینما به عنوان یک رسانه تأثیرگذار بر هنجارسازی اجتماعی اشاره و تأکید کرد که روایت‌های سینمایی به طور ناخودآگاه افراد را در چارچوب‌های فرهنگی و اجتماعی جامعه جذب و هدایت می‌کنند. ایشان تحلیل دقیق چند فیلم شاخص از جمله «تالی» و «سگ شبانه» را ارائه کردند که در آن‌ها موضوع مادری به گونه‌ای متفاوت به تصویر کشیده شده است.

در «تالی» مادری تمام بار مراقبت از فرزند و کارهای خانه را بر عهده دارد و فشارهای سنگین زندگی، او را تا مرز فروپاشی می‌رساند، اما در نهایت با تجدیدنظر پدر، تغییراتی در وضعیت زندگی رخ می‌دهد. در «سگ شبانه» نیز مادری با درک و آگاهی از جایگاه خود، سعی در کاهش فشارهای مضاعف دارد و وجه حیوانی مادری به صورت نمادین برجسته می‌شود.

عضو هیئت علمی گروه علوم ارتباطات دانشگاه تهران، همچنین به تفاوت‌های بازنمایی مادری در سینمای ایران و غرب پرداخت و گفت در سینمای غرب تنوع بیشتری در نقش‌های مادری دیده می‌شود؛ از مادران مبارز و هوشمند گرفته تا چالش‌های ارتباط مادر و فرزند به ویژه در دوره نوجوانی، در حالی‌که در سینمای ایران محور اصلی بازنمایی‌ها بیشتر حول محور فرزندآوری و فداکاری مادر شکل گرفته است.

وی همچنین افزود: توجه به مشکلات ناشی از اشتغال مادران در ایران معمولاً با رویکردی منفی نمایش داده می‌شود و موضوع مادران آسیب‌دیده نیز به صورت انتقادی مطرح شده است. به باور اعظم راودراد، این رویکردهای متفاوت موجب شده است که در غرب با تمرکز بر چالش‌ها و مشکلات مادری، حمایت‌های نهادی و اجتماعی بیشتری از مادران شکل بگیرد، در حالی که در ایران بار مسئولیت کماکان بر دوش خود مادران باقی مانده و جامعه نقش حمایتی کمتری ایفا می‌کند.

حمیده طائب با نگاهی فرهنگی، تاریخی و سیاسی، فیلم «روز مادر» را به عنوان محوری‌ترین اثر در میان فیلم‌های بررسی شده معرفی کرد. ایشان به اهمیت سیاسی مادری اشاره و یادآور شد که مادری نه تنها یک امر فردی بلکه مقوله‌ای سیاسی است که در برخی جوامع مانند اسرائیل، رحم زن را به عنوان «رحم ملی» می‌دانند. فیلم «روز مادر» با حضور خانواده‌های متنوع از جمله خانواده‌های همجنس‌گرا، ازدواج سفید و طلاق، تنوع خانواده‌های معاصر را به زبان طنز و به شکل ساخت‌یافته به تصویر کشیده است.

حمیده طائب همچنین به تضعیف نقش پدر در این فیلم‌ها توجه کرد و گفت که پدران در اغلب این روایت‌ها یا غایب، بی‌تعهد یا کم‌مسئولیت معرفی شده‌اند؛ در حالی که عشق و رابطه منحصر به فرد مادر با فرزند به رسمیت شناخته شده و بی‌بدیل باقی می‌ماند.

یکی دیگر از موضوعات مهم مطرح شده در این فیلم‌ها، توجه به بدن زن و زندگی طبیعی مادر است که در فیلم‌هایی مانند «سگ شبانه» بازتاب یافته است. همچنین دوگانه «مادری و اشتغال» در این آثار مطرح شده است؛ مادری که در نقش خود ارزشمند است اما تنها زمانی که از شغل دور باشد. با وجود این، برخی فیلم‌ها نگاهی تکنولوژیک به رفع این تعارض دارند.

در پایان نشست، هر دو سخنران بر ضرورت ایجاد بازنمایی‌های متوازن و دقیق از مادری تأکید کردند که نقش‌های خانوادگی و اجتماعی مادران را به طور متعادل و واقع‌بینانه نشان دهد. آنان یادآور شدند مادری فراتر از یک نقش فردی، محصول شرایط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است و سینما می‌تواند نقشی مؤثر در تغییر نگرش جامعه نسبت به این نقش ایفا کند. این نشست فرصتی ارزشمند برای تفکر و بازاندیشی در مورد نحوه حمایت واقعی و عادلانه از مادران در دو جامعه متفاوت بود.

گزارشگر: زهرا ملکوتی‌پور