اروپا در آستانه بحران جمعیتی؛ چرا سیاست‌های تشویقی فرزندآوری شکست خورده‌اند؟

براساس گزارش روزنامه‌ی  واشنگتن پست، اتحادیه اروپا برای نخستین بار از قرن چهاردهم و پس از طاعون سیاه با خطر واقعی رکود جمعیتی روبه‌روست؛ جمعیت قاره از سال آینده به اوج خود می‌رسد و سپس روندی نزولی آغاز خواهد شد. 

این پدیده موجب نگرانی فزاینده دولت‌ها دربارهٔ کاهش نیروی کار، افزایش جمعیت سالمندان و خطر رکود اقتصادی گسترده شده است. از همین رو، دولت‌های اروپایی _از لیبرال تا ملی‌گرا_ با سرعت وارد رقابت برای یافتن ترکیبی از مشوق‌های مالی و سیاست‌های خانوادگی جدیدشده‌اند تا شاید بتوانند جوانان را به فرزندآوری ترغیب کنند. اما تجربه نشان داده که این طرح‌ها، با وجود هزینه‌های عظیم، تنها توانسته‌اند اندکی از شتاب کاهش باروری بکاهند، نه آن را متوقف کنند. 

اروپا در جست‌وجوی فرمول جمعیتی جدید

در کشورهای اسکاندیناوی، کمیته‌هایی ویژه برای بررسی راهکارهای نوین تشکیل شده است تا دلیل شکست نظام‌های رفاه قدرتمند در مهار افت نرخ باروری مشخص شود. 

در فرانسه، «امانوئل ماکرون» از «بازسازی جمعیتی» سخن گفته، زیرا نرخ باروری در این کشور طی یک دهه ۱۸ درصد کاهش یافته است. 

در برخی کشورها با دولت‌های ملی‌گرا نیز، سیاست‌های تشویقی مالی با گفتمانی همراه شده‌اند که خانواده سنتی را ستون هویت ملی معرفی می‌کند. 

در ایتالیا، مادران شاغلی که دو فرزند یا بیشتر دارند پاداش مالی می‌گیرند؛ در لهستان، کمک‌هزینه ماهانه هر کودک به حدود ۲۲۰ دلار افزایش یافته است و والدین دارای دو فرزند یا بیشتر از معافیت مالیاتی قابل‌توجه بهره‌مند می‌شوند. 

الگوی مجارستان؛ جاه‌طلبی و واقعیت

طبق گزارش واشنگتن پست، مجارستان نمونه‌ای از بلندپروازی و محدودیت این سیاست‌هاست. این کشور طی چند سال گذشته حدود ۵ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف سیاست‌های خانواده کرده است— رقمی بیش از بودجه دفاعی ایالات متحده. 

برنامه‌های خانواده‌محور شامل موارد زیر است: 

-مرخصی با حقوق برای پدربزرگ و مادربزرگ، 

-وام مسکن ارزان برای زوج‌های جوان، 

-وام ۳۰ هزار دلاری که با تولد سه فرزند یا بیشتر بخشیده می‌شود. 

از اکتبر گذشته نیز تمام زنان دارای سه فرزند از مالیات بر درآمد شخصی معاف شده‌اند. از سال آینده، این معافیت برای مادران زیر ۴۰ سال و دارای دو فرزند نیز اعمال می‌شود. 

با این حال، تصمیم به فرزندآوری مسأله‌ای بسیار شخصی و فراتر از سیاست‌های عمومی است. عواملی مانند هزینه نجومی مسکن، تورم، ناامنی شغلی و تغییرات فرهنگی تأثیر بیشتری دارند. حتی برخی از این تحولات مانند رشد تحصیلات زنان و کاهش بارداری ناخواسته نوجوانان، پیشرفت‌های مثبت اجتماعی محسوب می‌شوند که کسی مایل به عقب‌گرد از آن‌ها نیست. 

کاهش نرخ باروری؛ دلایل پنهان پشت آمار

تا دهه ۱۹۶۰ میلادی، اروپا به‌طور میانگین بیش از ۲.۱ فرزند برای هر زن داشت، نرخی که جمعیت را در سطح پایدار نگه می‌دارد. 

اما از آن زمان به بعد، منحنی باروری با شیبی مداوم رو به پایین است. امروز تنها پنج کشور از ۲۷ عضو اتحادیه اروپا نرخی بالاتر از ۱.۵دارند و هیچ کشوری از ۱.۹ فراتر نمی‌رود. میانگین کلی باروری در اروپا به رکورد پایین ۱.۳۸ فرزند برای هر زن سقوط کرده است. 

کارشناسان می‌گویند جوانان اروپایی فرزندآوری را بیش از هر زمان دیگری به تأخیر می‌اندازند، زیرا هزینه زندگی و مسکن سرسام‌آور است و فرصت‌های شغلی زنان افزایش یافته است. علاوه بر این، رواج شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های همسریابی سبک زندگی فردگرا و بی‌نیاز به تشکیل خانواده را تقویت کرده است. 

نتیجه تجربه مجارستان

در آغاز اجرای طرح‌های تشویقی، به نظر می‌رسید مجارستان موفق شده است، زیرا نرخ باروری از ۱.۲۵ در سال ۲۰۱۵ به ۱.۶۱ در سال ۲۰۲۱ افزایش یافت. 

اما تنها چند سال بعد، در ۲۰۲۴ این رقم دوباره به ۱.۳۹ سقوط کرد، تقریباً همان میانگین اتحادیه اروپا. 

تحلیلگران می‌گویند مشوق‌ها تنها موجب شدند افرادی که از قبل قصد بچه‌دار شدن داشتند، زودتر اقدام کنند، نه این‌که افراد جدیدی تصمیم بگیرند. همچنین تمرکز بیش از حد بر سیاست‌های مالی، موجب غفلت از سرمایه‌گذاری در آموزش و بهداشت شد، و کمک‌های مسکن حتی قیمت خانه‌ها را بالاتر برد. 

در نهایت، واشنگتن پست نتیجه می‌گیرد که کاهش جمعیت در اروپا ریشه‌ای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دارد، و هیچ بسته‌ی اقتصادی به‌تنهایی قادر به بازگرداندن آن نیست.