از مهرالسنه تا مهریه امروز؛ واکاوی فقهی-حقوقی جایگاه مهریه

عضو هیئت علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) با بررسی ابعاد فقهی و حقوقی مهریه، بر جایگاه مهریه به‌عنوان حقی مالی و نشانه‌ای از کرامت زن تأکید کرد و آگاهی، اخلاق خانوادگی و ضمانت اجرای قوانین را از عوامل کلیدی در تحقق حقوق زنان دانست.

معینی‌فرعضو هیئت علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) با بررسی فقهی و حقوقی مهریه، تأکید کرد که در آیات چهارم، بیستم و بیست‌وپنجم سوره نساء و همچنین آیه پنجاهم سوره احزاب به صراحت به موضوع مهریه پرداخته شده است و محور مشترک همه این آیات، تعلق کامل مهریه به خود زن است، نه خانواده یا بستگان او. به گفته وی، مهریه حق مسلم زن است و مالکیت آن به‌طور کامل در اختیار او قرار دارد.

وی با اشاره به آیه چهارم سوره نساء که بر پرداخت مهریه به‌عنوان هدیه‌ای از روی طیب خاطر تأکید دارد، توضیح داد که واژه «نحله» به معنای عطای قلبی و هدیه‌ای همراه با میل و رضایت است. بر این اساس، پرداخت مهریه نشانه ابراز محبت مرد به زن محسوب می‌شود؛ محبتی که می‌تواند هم در گفتار و هم در رفتار جلوه‌گر شود. در همین راستا، رهبر معظم انقلاب نیز در دیدار با بانوان در دوازدهم آذرماه بر اهمیت محبت در کانون خانواده تأکید کرده‌اند و آن را مهم‌ترین حق زن در زندگی مشترک دانسته‌اند.

این استاد دانشگاه افزود: یکی از راه‌های ابراز محبت، در کنار اظهار زبانی، اعطای حقوق مالی زنان با رضایت و رغبت است. چنین اقدامی موجب استحکام جایگاه زن در زندگی مشترک می‌شود و توان او را برای همراهی و مشارکت مؤثر در زندگی خانوادگی افزایش می‌دهد. این هدیه مالی، احساس دلگرمی و تکیه‌گاه بودن مرد را برای زن تقویت می‌کند. وی همچنین به آیه پنجاهم سوره احزاب اشاره کرد که در آن، پرداخت مهر به‌عنوان یکی از شروط مشروعیت ازدواج مطرح شده است.

دانش‌آموخته دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی با اشاره به آیه بیست‌وپنجم سوره نساء گفت: در این آیه بر پرداخت مهریه به‌صورت شایسته و درست به خود زنان تأکید شده است. همچنین در آیه بیستم همین سوره، به صراحت از بازپس‌گیری مهریه حتی در صورت پرداخت مبالغ سنگین نهی شده و این اقدام، به‌عنوان بهتان و گناهی آشکار معرفی شده است. در این آیه، از واژه «قنطار» استفاده شده که در آن دوره، معادل مقدار قابل توجهی مال بوده است.

معینی‌فر با بیان اینکه این آیات، جایگاه مهریه را به‌عنوان حقی مالی و مستقل برای زن تثبیت می‌کنند، افزود: مهریه در قرآن کریم با عنوان «نحله» مطرح شده و نشان می‌دهد که زن در زندگی زناشویی از حقوق مالی مشخصی همچون مهریه و نفقه برخوردار است و مرد موظف به تأمین آن‌هاست.

عضو هیئت علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) تصریح کرد: مهریه صرفاً ابزار ارزش‌گذاری مالی زن نیست، بلکه نوعی ارزش‌گذاری معنوی نسبت به جایگاه والای او محسوب می‌شود. فلسفه مهریه در اسلام، ابراز محبت مرد به زن از طریق امری ملموس و قابل اتکا است.

محاسبه و تعیین مهرالسنه

وی در ادامه با اشاره به مفهوم مهرالسنه گفت: مهرالسنه مهریه‌ای است که پیامبر اکرم(ص) برای همسران و دختران خود تعیین می‌کردند و میزان آن معادل ۵۰۰ درهم نقره یا ۵۰ دینار طلا بوده است. درباره محاسبه مهرالسنه در زمان حاضر، دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد؛ برخی معتقدند مبنای محاسبه باید همان ۵۰ دینار طلا باشد که با محاسبه امروزی، حدود ۲۶۲.۵ مثقال طلا می‌شود.

وی افزود: در مقابل، اگر مبنای محاسبه ۵۰۰ درهم نقره در نظر گرفته شود، میزان آن به مراتب کمتر از طلا خواهد بود. با توجه به نوسانات قیمت طلا، برآورد مهرالسنه در زمان کنونی حدود ۱۴ تا ۲۵ سکه تخمین زده می‌شود که محاسبه دقیق آن به قیمت روز وابسته است.

دفاع از حقوق بانوان و موانع اجرایی

این استاد دانشگاه تأکید کرد: بانوان برای دفاع مؤثر از حقوق خود نباید صرفاً به قوانین بسنده کنند و لازم است آشنایی کافی با مباحث فقهی داشته باشند. به اعتقاد وی، آموزش مباحث فقهی مرتبط با نکاح باید در دروس عمومی گنجانده شود؛ آموزشی که هم برای زنان و هم برای مردان ضرورت دارد.

معینی‌فر افزود: مباحث فقهی، زیربنای قوانین مرتبط با خانواده در نظام حقوقی کشور هستند و در کنار آن، آگاهی حقوقی نیز باید در اختیار بانوان قرار گیرد. با این حال، آشنایی صرف با قوانین برای احقاق حقوق کافی نیست و آموزش مهارت‌های زندگی، به‌ویژه پیش از ازدواج، اهمیت ویژه‌ای دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) گفت: در ساحت خانواده، اخلاق باید بر حقوق مقدم باشد. حقوق معمولاً زمانی مطرح می‌شود که زندگی مشترک به بن‌بست رسیده است، در حالی‌ که تکیه بیش از حد بر حقوق در جریان زندگی خانوادگی می‌تواند به تشدید مشکلات منجر شود.

ضمانت اجرای قوانین و نقش آگاهی فردی

وی با اشاره به ساختار قوانین کشور توضیح داد: قوانین به دسته‌هایی همچون قوانین مادر و قوانین عادی تقسیم می‌شوند و در حوزه خانواده، قوانین مناسبی وجود دارد، اما مسئله اصلی، ضمانت اجرای این قوانین است.

وی افزود: علاوه بر ضمانت اجرا، آگاهی فردی نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. اگر فرد نداند چگونه از حقوق خود استفاده کند، حتی وجود قوانین متعدد و مناسب نیز کارآمد نخواهد بود. از این رو، آگاهی نسبت به حقوق و شیوه دستیابی به آن‌ها، یکی از مهم‌ترین عوامل تحقق حقوق بانوان به شمار می‌رود.

 خبرگزاری بین‌المللی قرآن