از سودان تا جهان اسلام؛ سوژه‌سازی زنان در حکمرانی روایت

در ابتدای نشست، خانم عاطفه خرمی ضمن ابراز تشکر از برگزارکنندگان و دیگر مهمانان جلسه، سخنان خود را با نگاهی تحلیلی به مسئله‌ی «حکمرانی روایت در غرب» و تأثیر آن بر تحولات سودان آغاز کرد.

او با اشاره به اینکه «غرب در سال‌های اخیر الگوی حکمرانی خود را از مدیریت صرف جامعه به سمت راهبری نرم و ذهنی جامعه تغییر داده است، گفت: نظریه‌های حکمرانی در غرب دیگر تنها به اداره جامعه نمی‌پردازند، بلکه به دنبال آن هستند که مردم را به گونه‌ای هدایت کنند که خودشان داوطلبانه در جهت ارزش‌ها و اهداف نظام حاکم حرکت کنند.

خرمی افزود: در این رویکرد جدید، تمرکز اصلی بر جنبه‌های نرم قدرت از جمله روایت‌سازی، معناپردازی و ذهنیت‌سازی اجتماعی است.

به گفته‌ی او، «حکمرانی روایت» به معنای توانایی ساختن و کنترل روایت‌هایی است که حافظه‌ی جمعی جامعه را شکل می‌دهند. وقتی ذهن و حافظه‌ی جمعی مردم هم‌سو با اهداف یک نظام تنظیم شود، دیگر نیازی به ابزارهای سخت و نظامی برای کنترل جامعه وجود ندارد.

از اسرائیل تا سودان؛ تمرکز بر روایت به‌جای رویارویی مستقیم

خانم خرمی در ادامه با اشاره به تحولات اخیر در منطقه افزود: اسرائیل پس از جنگ دوازده‌روزه، به جای تکیه بر نبرد نظامی، بر استراتژی روایت‌سازی متمرکز شد. عباراتی مانند «ایران، تهدید جهانی» محصول همین حکمرانی روایی است که با کار رسانه‌ای گسترده در مجامع بین‌المللی تثبیت شده‌اند.

وی تأکید کرد که در سودان نیز الگوی مشابهی در حال پیاده‌سازی است. غرب از سودان به‌عنوان بستری آماده برای پیاده‌سازی «مهندسی اجتماعی از نوع روایی» استفاده می‌کند و در این میان، زنان به‌عنوان سوژه‌های محوری این حکمرانی نرم انتخاب شده‌اند.

زن؛ راوی و سوژه‌ی ایده‌آل در حکمرانی روایت

در بخش دیگری از سخنانش، خرمی به تبیین چرایی تمرکز غرب بر زنان پرداخت و گفت: زن از نگاه غرب، بهترین سوژه برای ساختن روایت است. هم از نظر احساسی تأثیرگذار است و هم از نظر فرهنگی می‌تواند نماد تغییر و پیشرفت معرفی شود.

وی همچنین توضیح داد که در حکمرانی روایت، هدف این است که جامعه‌ی جهانی بتواند با سوژه‌ای خاص همذات‌پنداری کند و این ویژگی در زنان به‌خوبی دیده می‌شود.

صادقی سپس به ویژگی‌های زنانی که در این پروژه‌ها برجسته می‌شوند اشاره کرد و گفت:

• معمولاً زنانی هستند که قربانی حکومت، مذهب یا سنت معرفی می‌شوند.
• جوان، تحصیل‌کرده و دارای ظاهر و سبک زندگی مدرن‌اند.
• وابستگی مالی یا سیاسی مشخصی ندارند.

به گفته‌ی او، چنین زنانی قابلیت بالایی برای ساختن روایت‌های احساسی و سیاسی دارند و می‌توان از آن‌ها برای مهندسی ذهنیت جمعی استفاده کرد.

مسیر مهندسی‌شده‌ی سوژه‌سازی

صادقی خاطرنشان کرد که این فرآیند کاملاً هدفمند و مرحله‌به‌مرحله طراحی می‌شود: ابتدا سوژه شناسایی می‌شود، سپس در اتاق‌های فکر تحلیل می‌شود، بعد رسانه‌ها او را برجسته می‌کنند، در ادامه بورس تحصیلی یا جوایز بین‌المللی برایش فراهم می‌شود، کتاب و مقاله در معرفی او منتشر می‌شود و در نهایت به عنوان «نماد آزادی زنان» در مجامع جهانی معرفی می‌گردد. وی این مسیر را «مهندسی سازمان‌یافته‌ی روایت» دانست.

شبکه‌های ارتباطی زنان؛ ابزار توزیع روایت

در ادامه، صادقی به ویژگی‌های ارتباطی زنان اشاره کرد و گفت: زنان به دلیل شبکه‌ی گسترده‌ی ارتباطی در خانواده و جامعه و همچنین برخورداری از هوش هیجانی بالا، بهترین راویان برای انتقال روایت‌ها هستند.

به باور او، غرب این ظرفیت طبیعی را به‌خوبی شناسایی کرده و با طراحی زیرساخت‌های رسانه‌ای و فضای مجازی، آن را در خدمت اهداف خود قرار داده است.

حکمرانی نرم غرب در برابر خلأ نظری شرق

سخنران نشست در ادامه تصریح کرد که تمام این فرایند بخشی از یک مهندسی اجتماعی دقیق و هدفمند از سوی غرب است.
او افزود: غرب از تجربه‌های موفق خود در استفاده از عاملیت زن در جوامع شرقی آموخته که این ابزار می‌تواند در کنترل ذهنی و فرهنگی جوامع بسیار کارآمد باشد. در مقابل، ما در شرق هنوز نتوانسته‌ایم نظام نظری و دستگاه محاسباتی بومی برای مقابله با این رویکرد طراحی کنیم.

عاطفه خادمی تأکید کرد: یکی از اشتباهات راهبردی ما این است که مسئله زنان را از سایر ابعاد توسعه (اقتصاد، سیاست و فرهنگ) جدا می‌کنیم، در حالی که نقش زنان در همه‌ی این عرصه‌ها به هم پیوسته است.

اکوسیستم قدرت نرم غرب در برابر خلأ نهادسازی بومی

وی با اشاره به طراحی دقیق «اکوسیستم قدرت نرم» در غرب گفت: غرب توانسته است مجموعه‌ای از نهادها، منابع مالی، رسانه‌ها، NGOها، بنیادها و پلتفرم‌های ارتباطی را در قالب یک شبکه منسجم برای هدایت افکار عمومی طراحی کند؛ اکوسیستمی که هم مشروعیت می‌دهد و هم مشروعیت‌زدایی می‌کند. خادمی افزود: در این چارچوب، زنان به بازیگران فعال در جنبش‌های اجتماعی تبدیل می‌شوند، چون بخشی از شبکه‌ای جهانی و هدفمند هستند.

ضرورت نهادسازی گفتمانی در جهان اسلام

وی در بخش پایانی سخنانش تأکید کرد: خلأ اصلی ما در این نیست که به مسائل زنان نپرداخته‌ایم، بلکه در این است که هنوز «نهادسازی گفتمانی» نکرده‌ایم. ما باید جهان‌بینی مستقلی طراحی کنیم که در آن دستگاه محاسباتی، نظام فکری و اکوسیستم قدرت نرم مختص به خودمان شکل بگیرد.

به باور خادمی، انقلاب اسلامی ایران ظرفیت ایجاد چنین اکوسیستمی را دارد، چراکه یک گفتمان فرهنگی و تمدنی است. با این حال، غرب به‌خوبی این ظرفیت را شناسایی کرده و با روایت‌سازی‌های هدفمند تلاش می‌کند مانع شکل‌گیری این الگوی رقیب شود.

خادمی در جمع‌بندی سخنان خود گفت: اگرچه زنان در غرب با شعار آزادی و برابری وارد صحنه شدند، اما در عمل در چارچوب ارزش‌های لیبرال‌دموکراسی تعریف شدند و امروز همان ارزش‌ها را بازتولید می‌کنند. غرب می‌خواهد این مسیر را در شرق نیز تکرار کند، به‌گونه‌ای که زنان شرقی ناخودآگاه وارد نظام ارزشی غربی شوند، بی‌آنکه متوجه ماهیت آن باشند.

نشست علمی «کشور سودان و دومینوی پروژه لیدری زنان» که با حضور عاطفه صادقی، فاطمه رایگانی و عاطفه خادمی برگزار شد، با تأکید بر این نکته به پایان رسید که حکمرانی روایت و سوژه‌سازی از زنان به یکی از ابزارهای کلیدی غرب برای نفوذ فرهنگی و اجتماعی در جوامع شرقی تبدیل شده است.

شرکت‌کنندگان در این نشست بر ضرورت طراحی اکوسیستم قدرت نرم بومی و نهادسازی گفتمانی در جهان اسلام تأکید کردند تا از انفعال در برابر این روند جلوگیری شود.

گزارشگر: مهتا صانعی