دکتر اقبالی مطرح کرد: بحران جهان اروتیک و فقدان  تعهد

قبل از جنگ، مناظره‌ای با سرکار خانم آذر منصوری دبیرکل جبهه اصلاحات درباره خشونت داشتم که بخشی از آن مناظره واکنش‌های زیادی را به دنبال داشت. در آنجا درباره تعرض جنسی به مردان به واسطه پوشش اروتیک و تن‌نمایی بانوان صحبت کردم. واکنش‌ها هم در تایید و هم در اعتراض بودند. از تشکرها و فحش‌ها که صرف‌نظر کنیم، معتقدم نقدها و مخالفت‌ها غالباً دچار بدفهمی نسبت به سخن من بودند. لذا قصد دارم در چند یادداشت به رفع ابهامات و سوءتفاهم‌ها در این رابطه بپردازم.

یکی از نقدهایی که به این بحث مطرح شد، حیوانی بودن این نظریه و تقلیل ساحت انسانی امر جنسی به تستوسترون بود که میان انسان و حیوان مشترک است! در حالی که فرهنگ و تربیت به‌مثابه ممیزه انسان و حیوان برای تنظیم زیست جنسی جامعه مفاهیمی از قبیل عشق، تعهد، خویشتن‌داری و… تولید می‌کند که انسان را در مقابل ویروس واکسینه و جامعه را از «کنترل» بی‌نیاز می‌نماید. بگذریم که این سخنان را کسانی گفتند که هنوز مصاحبه‌ها و گفتارهایشان اندر ضرورت کنترل در فضای مجازی موجود است!

این نقد متأسفانه دچار سوءتفاهم هم نسبت به ماهیت انسان، غریزه و حیات جمعی، و هم نسبت به سخنان من است. برآیند نظریه‌های علوم اجتماعی در تبیین رفتار انسان‌ها هم سهم عاملیت را در نظر می‌گیرند و هم به تأثیر ساختارها اذعان دارند. به عبارت دیگر، یک جامعه‌شناس درباره وضع پرآسیب زیست جنسی امروز جامعه (که پذیرش آن نیاز به استدلال ندارد) هم سهم تضعیف تعهدات فردی به هنجارها و ارزش‌ها را لحاظ می‌کند و هم اثر رسانه، موانع اقتصادی و فرهنگی ازدواج، تغییرات هویتی و تحولات معنایی در زیست جنسی و… را مورد تأکید قرار می‌دهد.

علوم اجتماعی به شما می‌گوید همانطور که تحت سیطره اقتصاد رانتی، تبعیض و بی‌عدالتی، سخن از توسعه فردی و «قورت دادن قورباغه» بلاوجه است، در احاطه‌ی زیست‌جهان اروتیک و جنسی نیز احاله فرد به خویشتن‌داری و تعهد «امر به مالایطاق» خواهد بود. در شرایطی که تمام ساختارهای فرهنگی و اقتصادی دنیای مدرن فرد را به اباحه‌گری در زیست جنسی فراخوان می‌کنند، سخن از التزام فردی یک شوخی بی‌مزه و البته ظالمانه به نظر می‌رسد.

البته پرواضح است که این رویکرد قائل به امتناع تعهد و خویشتن‌داری در شرایط کنونی نیست. حتماً به وفور یافت می‌شوند مردان و زنانی که در همین شرایط نیز اهل رعایت حریم‌های اخلاقی و هنجاری جامعه بوده و متعهدانه و مسئولانه مسیر عفاف و خویشتن‌داری را برگزیده‌اند. اما توجه داشته باشید که انسان‌ها از ظرفیت‌های وجودی یکسانی برخوردار نیستند و امکان تجویز یک نسخه واحد (تقوا و خویشتن‌داری تحت هر شرایطی) به همه افراد جامعه وجود ندارد.

آن پسر و دختر هفده هجده ساله که در اوج اثرپذیری از سائق جنسی قرار دارند و هر ساعت در معرض فراخوان غریزه قرار می‌گیرند و هیچ امکانی هم برای پاسخگویی مشروع و قانونی به آن ندارند را چگونه دعوت به خویشتن‌داری می‌کنید؟ تأکید می‌کنم سخن من به معنای این نیست که هیچ نوجوان و جوانی در این جامعه اهل رعایت و خویشتن‌داری نیست. بلکه سخن من با آن کارشناس عرصه زیست جنسی است که در چنین بحبوحه‌ای، به نحو سیاست‌زده و ریاکارانه سخن از تعهد و مسئولیت‌پذیری فردی می‌زند.

اسلام هم چنین رویکردی به سلامت اجتماعی ندارد. اکثر آموزه‌های اسلامی که ناظر به سلامت اخلاقی و اجتماعی بیان شده‌اند، معطوف به اصلاح ساختارها هستند. بسترها و زمینه‌های اجتماعی باید برای زیست عفیفانه مهیا باشند نه مانع. لذا اگرچه توصیه‌های فراوانی درباره افزایش مقاومت بدن در برابر ویروس وجود دارند، اما در نهایت عاقلانه‌ترین کار ممانعت از انتشار ویروس است.

خبرگزاری فارس