سودان: زنان در معرض گرسنگی و خشونت، سازمان‌های زنانه پیشتاز کمک‌ها

به گزارش خبرگزاری سازمان ملل متحدد آمارها نشان می‌دهد که تقریباً ۲۶٪ از خانوارها هم‌اکنون با ناامنی غذایی شدید مواجه‌اند، در حالی‌که این رقم یک سال پیش تنها ۱۴٪ بود. این وخامت ناشی از کنار گذاشته شدن زنان از مکانیزم‌های توزیع کمک‌هاست، که نیازهای زنان و خانواده‌هایشان را در معرض حاشیه‌نشینی قرار می‌دهد.

این بحران با افزایش جرایم خشونت مبتنی بر جنسیت، مانند تجاوز، تشدید شده است که مانع دسترسی زنان به کمک‌ها می‌شود. یک گزارش رسمی از ثبت ۱۱۳۸ مورد تجاوز از آوریل ۲۰۲۳ خبر داده است که بیشتر آن‌ها در مناطق جنگی رخ داده و تعداد واقعی ممکن است به دلیل ترس از برچسب اجتماعی بسیار بیشتر باشد.

در میان این شرایط دشوار، نقش سازمان‌های زنان محور به‌عنوان «ستون فقرات» پاسخ‌های انسانی برجسته شده است. این سازمان‌ها به مناطقی دسترسی پیدا می‌کنند که برای سازمان‌های بین‌المللی دشوار است، آشپزخانه‌های گروهی اداره می‌کنند، خدمات بهداشتی ارائه می‌دهند و از خانواده‌های آواره حفاظت می‌کنند. با وجود نقش حیاتی‌شان، این سازمان‌ها با کمبود شدید بودجه مواجه‌اند که ادامه فعالیت‌شان را تهدید می‌کند.

جزئیات بیشتر در گفت‌وگویی است که همکار عبد المنعم مکی از اخبار سازمان ملل با سالواتور نکورونزیزا، نماینده سازمان ملل در امور زنان در سودان، انجام داده است:

اخبار سازمان ملل: زنان سودانی چه نقش‌هایی در تأمین کمک غذایی عادلانه نسبت به مردان ایفا می‌کنند؟
سالفاتور نکورونزیزا: زنان نقش محوری در نجات خانواده‌های خود دارند، به‌ویژه در شرایط آوارگی، اما توانایی آن‌ها برای دسترسی به کمک‌های غذایی به شدت در معرض خطر است. خانواده‌هایی که زنان سرپرست آن‌ها هستند – که پیش‌تر سه برابر بیشتر در معرض ناامنی غذایی بودند – اکنون گرسنه‌ترین گروه در کشور محسوب می‌شوند.

اغلب صف‌های غذایی در مقایسه با خانواده‌هایی که زنان سرپرست آن‌ها هستند پر از مردان است. در عین حال، زنان تا حد زیادی از مکانیزم‌های اجتماعی و حوزه‌های تصمیم‌گیری کنار گذاشته می‌شوند، بنابراین نیازهای خاص آن‌ها و خانواده‌هایشان اغلب نادیده گرفته می‌شود.

اخبار سازمان ملل: تجربه زنان و دختران در سودان از نظر حقوقشان و چالش‌های خاصی که در دسترسی به کمک‌های غذایی نسبت به مردان با آن مواجه‌اند، چگونه است؟

سالفاتور نکورونزیزا: پیش از شروع درگیری، زنان و دختران به دلیل هنجارهای فرهنگی و سنت‌های رایج با چالش‌هایی در دستیابی به حقوقشان روبه‌رو بودند. اکنون، درگیری موجود این شکاف‌ها را گسترش داده است. درگیری‌های کنونی باعث اختلال شدید شده و بسیاری از زنان سودانی خانه‌های خود را ترک کرده و منابع درآمدشان را از دست داده‌اند.

دسترسی زنان به کمک‌های غذایی و کنترل آن در سودان پیچیده است و نمی‌توان یک وضعیت واحد برای همه مناطق بیان کرد. با این حال، برای زنان و دختران آواره که تحت پوشش پروژه صندوق بشردوستانه سودان (SHF) هستند، دسترسی به غذا نسبتاً بالا است: ۸۷٪ در کسلا و ۸۲٪ در القضارف. این امر تا حدی به این دلیل است که این مناطق دسترسی آسان و امنیت نسبی دارند و آژانس‌های بشردوستانه می‌توانند به آن‌ها دسترسی پیدا کنند.

در مناطقی مانند الجزیره و خارطوم، نیاز به بهبود دسترسی زنان و دختران به غذا و کمک‌های غذایی وجود دارد. در مناطق متاثر از درگیری مانند کردفان، دختران نوجوان برای یافتن غذا از مدرسه‌ها خارج می‌شوند که آن‌ها را در معرض خطر بالای استثمار قرار می‌دهد.

در تمام مناطق شاهد افزایش رفتارهای مقابله‌ای مضر و منفی در مواجهه با ناامنی غذایی شدید هستیم، مانند ازدواج کودکان، بهره‌کشی جنسی، ختنه زنان و کار کودکان — که همگی با ناامنی و دسترسی محدود مرتبط‌اند و به‌طور مستقیم بر ناامنی غذایی زنان و دختران تأثیر می‌گذارند.

اخبار سازمان ملل: جرایم مرتبط با جنسیت چگونه مانع دسترسی زنان به غذا شده است؟

سالفاتور نکورونزیزا: بله، باید بگویم که این بحران یک وضعیت اضطراری جنسیتی است. زنان و دختران آواره ممکن است در معرض خطر استثمار و سوءاستفاده قرار گیرند، به‌ویژه هنگام دریافت کمک‌ها، زیرا مکانیزم‌های حفاظت در برابر استثمار و سوءاستفاده جنسی در برخی مناطق ضعیف یا اصلاً وجود ندارد.

طبق گزارش واحد مقابله با خشونت علیه زنان در سودان، از آوریل ۲۰۲۳ تا مارس ۲۰۲۵، ۱۱۳۸ مورد تجاوز جنسی ثبت شده است که شامل ۱۹۳ کودک نیز می‌شود. اکثر این موارد در مناطق متاثر از درگیری رخ داده است. احتمالاً تعداد واقعی بالاتر است، زیرا ترس از انگ اجتماعی و دلایل امنیتی و اجتماعی دیگر مانع گزارش دقیق جرایم مبتنی بر جنسیت می‌شود.

قطعاً این جرایم، از جمله تجاوز و آزار جنسی، می‌توانند مانع دسترسی زنان و دختران به کمک‌های غذایی شوند.

احتمال دارد در مناطق محاصره، جرایم مبتنی بر جنسیت که گزارش نمی‌شوند، بیشتر از آمار رسمی باشد. زنان و دختران در این مناطق بیشترین آسیب را از ناامنی غذایی می‌بینند و وضعیت موجود حاکی از بحران گرسنگی قریب‌الوقوع است.

اخبار سازمان ملل: چگونه درگیری‌ها، نابرابری‌های ساختاری علیه زنان را تشدید کرده است و چه اقداماتی باید انجام شود تا استراتژی‌های توزیع غذا و کمک‌ها با رویکرد جنسیتی و ویژه خانواده‌های زنان‌سرپرست تضمین شود؟

سلفاتور نکورونزیزا: قطعاً. جنگ تمام جنبه‌های نابرابری موجود را دوچندان کرده است. خانوارهایی که زنان سرپرست آن‌ها هستند، به‌ویژه بیوه‌ها، زنان آواره و زنانی که از اعضای خانواده دارای معلولیت مراقبت می‌کنند، در حاشیه مطلق پاسخ‌های انسان‌دوستانه قرار دارند. طبق تازه‌ترین گزارش درباره زنان، ناامنی غذایی و خطر قحطی، تقریباً ۲۶٪ از خانوارهای زن‌سرپرست اکنون با ناامنی غذایی شدید مواجه‌اند، در حالی که یک سال پیش این رقم فقط ۱۴٪ بود.

برای اینکه پاسخ‌ها بیشتر مبتنی بر ملاحظات جنسیتی باشد، نیاز داریم فراتر از گفتار حرکت کنیم و وارد عمل شویم::

• اطمینان از دسترسی به مکان‌های مختلف، از جمله مناطق تحت تأثیر درگیری، و تضمین ارتقای حفاظت از زنان، دختران و کارکنان حوزه بشردوستانه.
• باید به‌طور صریح به خانوارهایی که سرپرستی آنها را زنان بر عهده دارند، در توزیع غذا و برنامه‌ریزی کمک‌ها اولویت داده شود.
• توزیع‌ها باید محلی و نزدیک باشد تا خطرات مرتبط با جابجایی برای زنان کاهش یابد.
• سرمایه‌گذاری در آشپزخانه‌های گروهی و شبکه‌های غذایی غیررسمی که توسط سازمان‌های زنان اداره می‌شوند، ضروری است، زیرا این سازمان‌ها غالباً به آسیب‌پذیرترین جمعیت‌ها دسترسی دارند.
• افزایش بودجه برای سازمان‌های تحت هدایت زنان، چرا که آن‌ها کمتر از ۲٪ از بودجه کمک‌های بشردوستانه را دریافت می‌کنند.
• باید اطمینان حاصل شود که زنان ۴۰٪ نمایندگی در کمیته‌های کمک محلی و فضاهای تصمیم‌گیری دارند.

برنامه‌های امنیت غذایی باید با خدمات روان‌شناختی، پزشکی و حقوقی برای بازماندگان خشونت مبتنی بر جنسیت مرتبط شوند، زیرا این دو مسئله به‌طور عمیق به هم پیوند خورده‌اند

زمان آن است که سیستم‌های پاسخ‌دهی اعتراف کنند که پاسخ‌های به ظاهر بی‌طرف از نظر جنسیتی شکست می‌خورند. جنسیت باید اساس هدف‌گیری، توزیع و پاسخگویی باشد.

اخبار سازمان ملل: آیا می‌توانید بیشتر درباره مشارکت‌  سازمان‌هایی که توسط زنان در خط مقدم هدایت می‌شوند به‌ویژه چالش‌هایی که با آن مواجه‌اند توضیح دهید؟

سلفاتور نکورونزیزا: سازمان‌هایی که توسط زنان اداره می‌شوند، ستون فقرات پاسخ‌دهی در بسیاری از مناطق هستند. در مکان‌هایی که سازمان‌های بین‌المللی نمی‌توانند به دلیل ناامنی، محدودیت‌ها یا مشکلات دسترسی حضور یابند، این سازمان‌های زنان بالفعل فعال‌اند و تحت فشار بسیار زیادی کار می‌کنند.

در غرب کردفان، سازمان‌هایی که توسط زنان اداره می‌شوند، برنامه‌های آگاهی‌بخشی غذایی اجرا می‌کنند، کلینیک‌ها را با انرژی خورشیدی مجهز می‌کنند، مراقبت‌های بهداشتی سیار برای مادران ارائه می‌دهند و پناهگاه‌های غیررسمی اداره می‌کنند. در شمال کردفان، این سازمان‌ها غذا توزیع می‌کنند، خطوط تماس اضطراری برای حفاظت ایجاد می‌کنند و به خانواده‌های آواره کمک می‌کنند تا امنیت پیدا کنند — و اغلب بدون دریافت حتی یک دلار از تأمین مالی رسمی.

در خارطوم، سازمان‌هایی که توسط زنان هدایت می‌شوند، اتاق‌های پاسخ‌گویی (هماهنگی) را مدیریت کرده و وضعیت زنان را مستندسازی می‌کنند، به‌ویژه اکنون که تعداد زیادی از خانواده‌ها داوطلبانه به خارطوم و مناطق اطراف بازمی‌گردند. در شمال الجزیره و ایالت‌های دیگر نیز شاهد آن هستیم که این سازمان‌های زن‌محور گرد هم می‌آیند تا با هر منبعی که در اختیار دارند، از ابتکارات کوچک‌تر یکدیگر حمایت کنند.

با این حال، بودجه‌ای که به این سازمان‌ها اختصاص داده می‌شود هنوز بسیار کم است و آن‌ها چندان مورد شناخت قرار نمی‌گیرند، ضمن اینکه حجم کارشان بسیار سنگین است. یکی از سازمان‌های برجسته زنان، شصت آشپزخانه گروهی  را اداره می‌کرد، اما مجبور شد سی و پنج مورد از آن‌ها را به دلیل اتمام بودجه تعطیل کند.

علاوه بر این، آن‌ها با محدودیت‌های جدی دیجیتالی و لجستیکی مواجه‌اند که شرکت در جلسات هماهنگی را تقریباً غیرممکن می‌سازد. نباید خطرات جسمی را نیز فراموش کرد: زنانی که این سازمان‌ها را هدایت می‌کنند با خطرات جدی روبه‌رو هستند.

با وجود همه این چالش‌ها، سازمان‌های زنان همچنان به تغذیه خانواده‌های زنان ادامه می‌دهند. آن‌ها منتظر مجوز نمی‌مانند — آن‌ها پاسخ می‌دهند. سوال این است که آیا جامعه بین‌المللی بالاخره آن‌ها را به عنوان شریکانی برابر به رسمیت خواهد شناخت یا همچنان آن‌ها را عقب خواهد گذاشت

اخبار سازمان ملل: در پایان، برای ما از وضعیت دارفور بگویید، به‌ویژه منطقه «طویله» که هزاران نفر – بیشترشان زنان و کودکان – پس از فرار از «الفاشر» به آنجا پناه برده‌اند.

سالفاتور نكورونزيزا: وضعیت فاجعه‌بار است و دسترسی به شمال دارفور، از جمله «الفاشر» که حدود یک سال است در محاصره قرار دارد، غیرممکن است. جنگ همچنان ادامه دارد و در بسیاری موارد مناطق تحت کنترل نیروهای پشتیبانی سریع است.طبیعتاً دولت تلاش می‌کند آخرین مناطق تحت کنترل خود را حفظ کند.

به همین دلیل، دسترسی به این مناطق بسیار دشوار مانده است. همان‌طور که می‌دانید، حدود دو ماه پیش، یک کاروان متعلق به برنامه جهانی غذا که تلاش داشت به اردوگاه «زمزم» در مناطق «الفاشر» برسد، هدف قرار گرفت و بیش از پنج نفر از اعضای کاروان کشته شدند. بنابراین، اوضاع بسیار دشوار بوده است. ممکن است کسی تصور کند که انداختن کمک‌های غذایی از طریق هوا امکان‌پذیر است، اما متأسفانه حریم هوایی نیز امن نیست.

این ما را به نکته‌ای که می‌گفتم می‌رساند: در این منطقه تنها سازمان‌هایی که توسط زنان اداره می‌شوند و سازمان‌های جامعه‌محور حضور دارند؛ آن‌ها تلاش می‌کنند یکدیگر را نجات دهند و با منابع محدود خود از همدیگر حمایت کنند. این مناطق در آستانه قحطی قرار دارند. جامعه بین‌المللی واقعاً باید خواستار عدم هدف قرار دادن کمک‌های بشردوستانه و پاسخ‌های انسانی شود، در حالی که همزمان بر سر صلح مذاکره کرده، از آن حمایت کند و در عمل روندهای صلح را هدایت نماید.