چهره های ماندگار زنان در عرصه پزشکی

آنطور که اسناد تاریخی نشان می‌دهد اختر فردوس و اقدس غربی، اولین زنانی بودند که در دوره اول پهلوی با تحصیل در حوزه داروسازی در دانشگاه تهران، به‌عنوان اولین زنان داروساز در ایران شناخته شدند.

اقدس غربی، داروساز

فرزند نصرالله خان غربی و بتول شرقی، گویی نام خود و خانواده‌اش با داروسازی نوین در ایران گره خورده است. پدر او میرزا نصرالله خان آنطور که آرشیو دنیای زنان در عصر قاجار به نقل از خانواده‌اش گفته است، پسر میرزا آقاخان و عصمت خانم بود که در کالج آمریکایی تهران به تحصیل ‌پرداخت و داروسازی را آموخت. او موسس داروخانه غربی ۱۳۳۱ قمری، اولین داروخانه جدید ایران در خیابان چراغ‌ برق تهران بود. او با دخترعمه‌اش بتول شرقی ازدواج کرد که اقدس، حاصل این ازدواج بود. در یک تصویر جالب که در بایگانی دیجیتال «آرشیو دنیای زنان درعصر قاجار» باقی ‌مانده، احتمالاً اولین دانش‌آموختگان یا دانشجویان داروسازی نوین را در ایران نشان می‌دهد. این تصویر، اقدس غربی، دختر بتول شرقی و نصرالله غربی را به همراه اختر فردوس، اولین زنان دانش‌آموخته داروسازی در ایران معرفی می‌کند.

سکینه پری، نخستین زن جراح

سکینه پری اولین زن سرطان شناس و جراح ایرانی که در شهرستان بندرگز به خاک سپرده ‌شده است. این پزشک زن در سال ۱۲۸۳ شمسی در شهر همدان متولد شد. مادرش ریحانه از ارامنه ایران بود و پدرش نصرالله همدانی نام داشت. او تحصیلاتش در رشته پزشکی را در شوروی سابق به اتمام رساند و در سال ۱۳۱۲ در سن ۳۱ سالگی در رشته جراحی و سرطان‌شناسی تخصص گرفت.

بانو سکینه پری به مدت پنج سال در بیمارستان‌های شوروی مشغول به درمان بیماران بود. والدین سکینه پری در یک ‌زمان از دنیا رفتند. پس از این اتفاق او به دلیل علاقه‌اش به وطن به همراه تنها خواهرش راهی ایران شد. بانو سکینه پری در بازگشت به ایران در آزمونی برای گرفتن اجازه پزشکی شرکت کرد و در سال ۱۳۱۳ شمسی جواز کار کسب کرد. آشنایی او به زبان ترکی باعث شد پیشنهاد شرکت شیلات برای کار در شهر« قره‌سو» را بپذیرد. او مدت چهارده سال در این شهر زندگی کرد و در همان‌جا زندگی مشترک تشکیل داد. گفته می‌شود بعد از چهار سال زندگی مشترک طلاق گرفت و سرانجام بندرگز را برای زندگی انتخاب و به آن شهر مهاجرت کرد.

او در طول زندگی‌اش خدمات ارزشمندی به هم‌وطنانش ارائه کرد. مزار این بانوی بزرگوار در شهر بندرگز و در آرامستان این شهر است.

نصرت الملوک کاشانچی، اولین بانوی پزشکی قانونی ایران

نصرت الملوک کاشانچی، اولین زن پزشکی قانونی ایران و از جمله اولین زنانی بود که به دانشگاه رفت و در رشته پزشکی مدرک خود را اخذ کرد و نامش به‌عنوان اولین زنی که در پزشکی قانونی به فعالیت پرداخته، ثبت‌ شده است.

او در سال ۱۲۹۳ شمسی متولد شد. پدرش علینقی کاشانچی از ثروتمندان طراز اول زمان خود بود. او با وجود عشق دخترش به تحصیل، طبق رسم معمول آن زمان در سن ۱۴ سالگی در پایان دوره دبستان او را به عقد پسرعمویش درآورد، اما اختلاف فکری و علایق در عموزاده‌ها که یکی زنی آزاده و عاشق علم بود و دیگری تاجر پیشه، کار را به طلاق کشاند. بانو نصرت الملوک بعد از یک سال با پسر نوزاد خود خانه شوهر را ترک کرد و به تحصیل و تربیت تنها فرزندش پرداخت و تا پایان عمر ازدواج نکرد. او این ازدواج ناموفق را پایه موفقیت‌های بعدی خود قرار داد.

کاشانچی تصمیم گرفت تحصیلاتش را ادامه دهد و به آرزویش دست یابد. همین تصمیم باعث شد در سن ۱۸ سالگی از اولین زنانی باشد که وارد دانشکده پزشکی تهران شدند. وی در ابتدا مامایی را در دانشگاه پزشکی ایران خواند و سپس راهی اروپا شد و تا جنگ جهانی دوم در برلین تحصیلات خود را ادامه داد. سپس به پاریس رفت و تحصیلات تخصصی را در رشته مامایی تکمیل کرد و به ایران برگشت و در ضمن کار، تحصیلات خود را ادامه داد تا اینکه در رشته پزشکی زنان دکترا گرفت.

بانو کاشانچی در جنوب شهر تهران دریکی از ساختمان‌های پدرش پلی کلینیک تخصصی زنان و مامایی را تاسیس کرد که به صورت رایگان به زنان محروم خدمات ارائه می‌داد. او بدبختی زنان آن دوران در طبقات آسیب‌پذیر را به دلیل بی‌سوادی آن‌ها می‌دانست و معتقد بود که زنان حداقل باید تحصیلات دوره ابتدایی داشته باشند. در نتیجه در جوار درمانگاه یک کلاس اکابر برای زنان بی‌سواد راه‌اندازی کرده بود و انجمنی از زنان روشنفکر و تحصیل‌کرده تشکیل داده بود و از آن‌ها برای آموزگاری بزرگسالان استفاده می‌کرد.

بدرالزمان تیمورتاش، دندانپزشک

تیمورتاش برای سپید پوشان عرصه بهداشت و درمان نامی آشنا است، نخستین دندان‌پزشک زن ایرانی که زاده روستای کوچک اما باصفای نردین میامی در شرق استان سمنان امروزی و در قلب ولایت خراسان روزهای دور که زندگی پرفراز و نشیبش امروز الهام‌بخش بسیاری از پزشکان جوان روزگار ما است. بانوی ایرانی که علاقه به درس خواندن، او را از نردین و سپس بجنورد، به بلژیک و فرانسه برد و پس از عدم موافقت خانواده در اعزامش به جمهوری خلق کنگو در قلب آفریقا، مشهد را برای زندگی برگزید و تا پایان عمر در این شهر زیست. امروز نام او بر سر در دانشکده دندانپزشکی و سالن آمفی‌تئا‌تر دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد خودنمایی می‌کند بانویی که اما در زادگاهش کسی او را نمی‌شناسد.

اولین متخصص بهداشت و تغذیه کودکان

در سال ۱۳۱۰ در تهران به دنیا آمد و همه سال‌های تحصیلات ابتدایی، دبیرستان و دانشگاه خود را در تهران گذراند. مهین، پس از اتمام تحصیلات دانشگاهی خود، به گرگان آمد و در بیمارستان پهلوی آن زمان و پنج آذر فعلی، به‌عنوان اولین پزشک زن، به بیماران خدمات ارائه داد. مهین گرگانی در سال ۱۳۳۹ برای ادامه تحصیلاتش به انگلستان سفر کرد و در یکی از دانشگاه‌های لندن، در رشته پزشکی کودکان به تحصیل پرداخت. او بعد از سه سال تحصیل در این دانشگاه و کسب دانش و علوم جدید پزشکی و گذراندن دوره تخصصی در رشته بهداشت و تغذیه کودکان، در سال ۱۳۴۲ به ایران برگشت.

پروانه وثوق، فوق تخصص خون و سرطان‌شناسی کودکان

اطلاعات دقیقی درباره اولین زن متخصص کودکان در ایران وجود ندارد. با این وجود، این تخصص در سال ۱۳۲۰ توسط کارگروه که دکتر محمد قریب در دانشگاه تهران راه‌اندازی کرد، فعالیت خود را آغاز کرد.

پروانه وثوق در اسفندماه ۱۳۱۴ در تفرش متولد شد و تا ۲۰ اردیبهشت سال ۱۳۹۲ در تهران زندگی کرد. ارئیس هیئت‌امنای بیمارستان محک، دارای مدرک فوق تخصص خون و سرطان‌شناسی کودکان و عضو فرهنگستان علوم پزشکی ایران بود. همچنین وی در بیمارستان‌های مفید و کودکان تهران به مداوای کودکان سرطانی می‌پرداخت. او را «مادر ترزای ایران» و «فرشته نجات کودکان سرطانی ایران» می‌نامیدند.

پروانه وثوق دکترای عمومی خود را در سال ۱۳۴۲ از دانشکده علوم پزشکی تهران اخذ کرد و دوره‌های تخصصی و فوق تخصصی‌ در خون و سرطان‌شناسی را در دانشگاه‌های ماساچوست، ایلینوی و کمبریج گذراند. وثوق همچنین دوره تکمیلی پزشکی خود را در دانشگاه واشنگتن به اتمام رساند.

او پس از پایان تحصیلاتش به ایران برگشت و در سال ۱۳۵۰ در «مرکز آموزشی درمانی حضرت علی‌اصغر» تهران آغاز به کارکرد. او بخش خون‌شناسی و سرطان‌شناسی را در این بیمارستان راه‌اندازی کرد. او همچنین از ابتدای تاسیس موسسه محک در سال ۱۳۷۰ با این مرکز همکاری می‌کرد و از آغاز فعالیت بیمارستان فوق تخصصی سرطان کودکان محک در سال ۱۳۸۶ به‌صورت داوطلبانه سرپرستی گروه پزشکی این بیمارستان را بر عهده داشت. او بیش از ۱۰۰ عنوان کتاب و مقاله درزمینه بیماری‌های خون و سرطان کودکان تالیف کرده است. در سالهای خدمات موثر پزشکی خود، کودکان سرطانی بسیاری را از سراسر جهان درمان کرده و سلامتی را به آنان بازگردانده بود.

نظام پزشکی