از ۱۵ خرداد تا امروز؛ زنان در مسیر بیداری

در زمانی که هویت زن ایرانی تحت‌تأثیر فرهنگ بیگانه کم‌رنگ می‌شد، گفتمان امام، جایگاه جدیدی برای زن مسلمان تعریف کرد؛ جایگاهی که نه او را صرفاً به عنوان ابزاری برای تبلیغات مدرن در نظر می‌گرفت و نه در چهارچوب خانه محصور می‌کرد. این گزارش به بررسی نقش امام خمینی در بازتعریف جایگاه زن در جامعه و ارتباط آن با بنیان خانواده پرداخته است.

با نزدیک شدن به چهاردهم خرداد، سالروز رحلت بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، امام خمینی (ره)، بار دیگر فرصتی فراهم شده تا ابعاد مختلف اندیشه و سیره عملی ایشان مورد بررسی قرار گیرد. یکی از مهم‌ترین و ماندگارترین جنبه‌های اندیشه امام، رویکرد خاص و تحول‌آفرین او به جایگاه زن و نقش بنیادی خانواده در ساخت جامعه اسلامی است. در شرایطی که پیش از انقلاب، زن ایرانی یا در حاشیه فرهنگ سنتی منزوی بود یا تحت تأثیر تهدیدهای سطحی مدرنیته قرار داشت، امام با طرح گفتمانی نو، هویتی تازه برای زنان مسلمان ایرانی ترسیم کرد؛ هویتی ریشه‌دار، عزت محور و تمدن‌ساز.

 به جایگاه زن در اندیشه امام خمینی (ره)، تأثیر این نگاه بر نهاد خانواده و جامعه ایرانی، و ارتباط آن با وقایع مهمی چون قیام ۱۵ خرداد که نقطه آغاز بیداری زنان و بازتعریف نقش آنان در تحولات سیاسی و فرهنگی ایران معاصر بود پرداخته شده است.

انقلاب اسلامی؛ بازتعریف زن در نسبت با هویت دینی و ملی

پیش از انقلاب ۱۳۵۷، زن ایرانی در دوگانه‌ای گرفتار بود: از یک سو، تبلیغ مدرنیته غرب‌زده که زن را به عنصری تزیینی و مصرف‌گرا تبدیل می‌کرد، و از سوی دیگر، جریانی سنتی که با استناد ناقص به دین، زن را از حضور در عرصه‌های اجتماعی محروم می‌ساخت. ورود اندیشه امام خمینی (ره) به صحنه، این گسست را از میان برداشت.

امام خمینی با صراحت اعلام کرد: «از دامن زن، مرد به معراج می‌رود». این جمله، تنها یک شعار نبود؛ بلکه تجلی نگاه عمیق بنیان‌گذار انقلاب اسلامی به جایگاه تربیتی و تمدن‌ساز زن مسلمان بود.

زن در گفتمان انقلاب؛ کنشگر، نه پیرو

در جریان مبارزات انقلابی، زنان نه به‌عنوان حاشیه‌نشین بلکه در صفوف اول حضور داشتند. آنها اعلامیه پخش کردند، در تظاهرات شرکت کردند، شهید دادند و زندانی شدند. گفتمان امام خمینی، زنان را به حضور فعال در سرنوشت کشور فراخواند، بی‌آنکه هویت زنانه و مادرانه‌شان نادیده گرفته شود.

قیام ۱۵ خرداد؛ نقطه آغاز بیداری زنان ایرانی

قیام خونین ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲، یکی از نقاط عطف تاریخ انقلاب است؛ قیامی که بذر نهضت اسلامی را در دل ملت کاشت. در این میان، زنان نقش ویژه‌ای داشتند. درحالی‌که حکومت پهلوی با اصلاحات نمایشی سعی در جلب نظر زنان داشت، زنان ایرانی با حمایت از مرجعیت دینی، راه دیگری را انتخاب کردند؛ راهی که به بازیابی عزت، آگاهی و حضور در اجتماع منتهی شد.

خانواده؛ کانون تحول در اندیشه امام

یکی از نکات کلیدی در اندیشه امام خمینی، نقش خانواده در شکل‌گیری جامعه سالم است. از نظر ایشان، اصلاح جامعه از اصلاح خانواده آغاز می‌شود و در مرکز این تحول، زن به‌عنوان همسر، مادر و مربی نسل آینده، نقشی حیاتی ایفا می‌کند.

ایشان بارها تأکید کرد: «زن، مربی انسان است؛ از دامن زن انسان‌ها به معراج می‌روند». چنین نگاهی، نه تنها شأن زن را ارتقا داد، بلکه خانواده را از یک ساختار ایستا به نهادی پویا و فرهنگی بدل کرد.

پس از انقلاب؛ فرصت‌های نو برای زنان

با پیروزی انقلاب اسلامی، تحول در عرصه مشارکت اجتماعی زنان ملموس شد. آموزش، اشتغال، فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی، و حتی مشارکت در جنگ تحمیلی، همگی عرصه‌هایی بودند که زنان مسلمان با حفظ هویت دینی خود در آن‌ها فعال شدند. اکنون زن مسلمان ایرانی، نه در حاشیه بلکه در متن جامعه ایستاده است.

از تشکیل بسیج خواهران و حضور داوطلبانه در دفاع مقدس گرفته تا حضور در صحنه‌های علمی، فرهنگی، اقتصادی و حتی قانون‌گذاری، همه و همه نشانه‌های بارز این دگردیسی در جایگاه اجتماعی زن ایرانی است.

روایت هویت؛ زن مسلمان در آینه فرهنگ غرب و انقلاب اسلامی

در شرایطی که غرب تلاش می‌کرد زن شرقی را عقب‌مانده یا ناتوان تصویر کند، امام خمینی با اندیشه‌ای برخاسته از ایمان اسلامی و آگاهی تاریخی، زن مسلمان را الگوی عزت، وقار و نقش‌آفرینی معرفی کرد. برخلاف تبلیغات پر زرق و برق، زن غربی در بسیاری از مواقع به کالای مصرفی رسانه‌ها تبدیل شد؛ درحالی‌که زن ایرانی پس از انقلاب، در موقعیتی قرار گرفت که توانست هم در خانواده بدرخشد و هم در جامعه مؤثر باشد.

نسل جدید و میراث زن مسلمان انقلابی

در دهه‌های اخیر، دختران و زنان جوان در عرصه‌های علمی، کارآفرینی، پژوهشی و مدیریتی خوش درخشیده‌اند. این موفقیت‌ها، ادامه همان مسیری است که امام خمینی (ره) با بازتعریف هویت زن مسلمان آغاز کرد. امروز هزاران زن ایرانی با افتخار حجاب و باور دینی خود را حفظ کرده و هم‌زمان، در سطح جهانی درخشیده‌اند.

چالش‌های امروز؛ آیا راه امام فراموش شده؟

با وجود دستاوردهای گسترده، جامعه ایرانی امروز با چالش‌هایی در حوزه زنان و خانواده روبه‌رو است؛ از هجمه‌های فرهنگی و رسانه‌ای علیه نهاد خانواده گرفته تا بحران‌های اقتصادی که بار مضاعفی بر دوش مادران و زنان خانه‌دار گذاشته است.

برخی جریان‌های روشنفکری غرب‌زده، تلاش می‌کنند با تحریف گفتمان امام خمینی، زنان را از الگوی زن مسلمان دور کرده و آن‌ها را به نسخه‌های کپی شده از غرب دعوت کنند. در چنین شرایطی، بازگشت به اندیشه امام در حوزه زن و خانواده، ضرورتی حیاتی به نظر می‌رسد.

امام خمینی با نگاهی جامع، زن را نه فقط عضوی از خانواده بلکه معمار تربیت انسان‌ها دانست. از نظر او، عزت یک ملت از عزت زن آغاز می‌شود. در روزگار پرهیاهوی امروز، بازخوانی گفتمان زن در انقلاب اسلامی، می‌تواند راهی برای احیای بنیان‌های خانواده، مقابله با تهاجم فرهنگی، و ساخت جامعه‌ای بالنده و باهویت باشد.

خبرنامه دانشجویان ایران