هشدار جمعیتی: چرا ۷۷٪ زوج‌ها دیگر فرزندی نمی‌خواهند؟

روز ملی جمعیت امسال در شرایطی برگزار می‌شود که تعداد ولادت‌ها در کشور به کمترین حد خود در دهه‌های اخیر رسیده است.

نرخ باروری کشور در سال ۱۴۰۰ حدود ۱٫۵۸ بود و در سال ۱۴۰۳ به ۱٫۴۴ کاهش یافته است. این کاهش نرخ باروری و همچنین کاهش تعداد موالید، که برای نخستین بار در سال گذشته به کمتر از یک میلیون تولد رسید، نشان‌دهنده یک روند نگران‌کننده در وضعیت جمعیتی کشور است.

نمودار زیر روند ولادت‌های ثبت‌شده در کشور طی یک دهه اخیر را به تصویر می‌کشد. در سال ۱۴۰۳، تعداد موالید ثبت‌شده در کشور ۹۷۹ هزار و ۹۲۳ مورد بود که نسبت به سال ۱۳۹۳، بیش از ۵۰۰ هزار نفر کاهش نشان می‌دهد و نسبت به سال قبل نیز ۷٫۴ درصد کاهش دارد.

این روند می‌تواند عواقب جدی برای آینده کشور داشته باشد و بر بخش‌های مختلفی از جمله نیروی کار، رفاه اجتماعی و رشد اقتصادی تأثیر منفی بگذارد.

چالش‌های اجتماعی و اقتصادی ناشی از کاهش جمعیت

کاهش جمعیت به‌تدریج می‌تواند منجر به بروز مشکلات فراوانی در سیستم‌های رفاهی، اقتصادی و اجتماعی شود. یکی از مهم‌ترین پیامدهای این روند، کاهش تعداد نیروی کار، کارآفرینان و نوآوران است که به نوبه خود بر توان اقتصادی کشور تأثیر منفی خواهد داشت و رشد اقتصادی را کند می‌کند. همچنین، با افزایش نسبت سالمندان به کل جمعیت، نیاز به مراقبت‌های ویژه از این قشر افزایش خواهد یافت که خود چالش‌های جدیدی را برای سیستم‌های رفاهی ایجاد می‌کند.

بسیاری از کشورها به دلیل افزایش جمعیت سالمندان با بحران‌هایی در سیستم‌های بهداشتی و درمانی مواجه هستند و ایران نیز از این قاعده مستثنی نخواهد بود.

علل کاهش جمعیت و فرزندآوری

نکته‌ای که باید به آن توجه شود، دلایل بروز پدیده کاهش جمعیت و فرزندآوری است. این مشکل مختص کشور ما نیست و بسیاری از کشورهای دیگر نیز با کاهش شدید جمعیت مواجه هستند. برای مثال، چین، ژاپن، کره جنوبی و اکثر کشورهای اروپایی با معضل پیری جمعیت دست و پنجه نرم می‌کنند. این کشورها با ایجاد جاذبه‌ها تلاش می‌کنند جمعیت جوان کشورهای دیگر را به مهاجرت به کشور خود جذب کنند و یا با ارائه مشوق‌ها، جوانان را به فرزندآوری ترغیب کنند. در ایران اما هنوز زیرساخت‌های کافی برای تشویق جوانان به ازدواج و فرزندآوری فراهم نشده است.

تمایل زوجین به فرزندآوری

نتایج پیمایش ملی که در زمستان ۱۴۰۳ انجام شده، نشان می‌دهد که ۷۷٫۷ درصد از پاسخ‌دهندگان تمایل به فرزندآوری ندارند. ۸۷ درصد از این گروه علت عدم تمایل خود را نگرانی از تأمین آینده فرزندانشان عنوان کرده‌اند. مشکلات اقتصادی، نبود درآمد کافی و کمبود فضای زندگی مناسب نیز از دیگر دلایل عدم تمایل به فرزندآوری است. همچنین، بسیاری از افراد اعلام کرده‌اند که تعداد فرزندان فعلی‌شان برای آن‌ها کافی است و از نظر روانی آمادگی برای آوردن فرزند جدید ندارند.

از سوی دیگر، حدود ۲۳ درصد از زوجینی که تمایل به فرزندآوری دارند، دلیل این تمایل را تجربه والد بودن و داشتن خانواده‌ای پرجمعیت عنوان کرده‌اند. ۷۸ درصد از آن‌ها نیز به تأثیر توصیه‌های مذهبی در این زمینه اشاره کرده‌اند.

نکته مثبتی که در این پیمایش وجود دارد این است که از ۷۷ درصد مخالف فرزندآوری، ۴۰٫۹ درصد اعلام کرده‌اند که ممکن است در سه تا پنج سال آینده به فرزندآوری تمایل پیدا کنند. این گروه می‌توانند با تغییر شرایط اقتصادی یا اجتماعی نظر خود را تغییر دهند، بنابراین باید روی فرهنگ‌سازی برای جوانان متأهل تمرکز بیشتری صورت گیرد.

تأثیر وضعیت مسکن بر فرزندآوری

وضعیت مسکن یکی دیگر از عوامل مؤثر بر تمایل به فرزندآوری در کشور است. طبق آمار، افرادی که دارای مسکن رایگان یا امانتی هستند، بیشترین تمایل را به فرزندآوری دارند، در حالی که مستأجران با مشکلات اقتصادی و عدم دسترسی به مسکن مناسب، کمترین تمایل را به فرزندآوری دارند. این موضوع نشان می‌دهد که سیاست‌های مسکن باید به‌گونه‌ای تغییر یابند که به خانواده‌ها کمک کنند تا شرایط بهتری برای تصمیم‌گیری در خصوص فرزندآوری داشته باشند.

پیشنهادها برای افزایش نرخ باروری

از راهکارهای مؤثر در بسیاری از کشورها برای مقابله با بحران کاهش جمعیت، ارائه مشوق‌های مادی و معنوی به زوجینی است که به‌تازگی فرزند دار شده‌اند. در کشور ما نیز قانون جوانی جمعیت در سال ۱۴۰۰ به تصویب رسید و مشوق‌های مختلفی برای فرزنددار شدن در آن گنجانده شده است. با این حال، به گفته محمدبیگی، رئیس فراکسیون جمعیت مجلس، حدود ۳۰ درصد از تکالیف این قانون به‌طور میانگین اجرا شده است.

کاهش آمار ازدواج

آمارها همچنین نشان می‌دهد که میزان ازدواج در کشور در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال قبل ۳ درصد کاهش داشته است. این کاهش نشان می‌دهد که برای جوان شدن جمعیت کشور، صرفاً تشویق زوجین متأهل برای فرزندآوری کافی نیست و باید به افزایش آمار ازدواج بین دختران و پسران مجرد نیز توجه جدی شود.

کاهش جمعیت و نرخ باروری در کشور، چالش‌های جدی به وجود خواهد آورد و نیاز است سیاست‌های حمایتی جدیدی برای خانواده‌ها طراحی شود. اگر این مسائل به طور جدی مورد توجه قرار نگیرند، کشور در آینده‌ای نزدیک با بحران‌های اقتصادی و اجتماعی جدی مواجه خواهد شد.

تسنیم