نام کاربری یا نشانی ایمیل
رمز عبور
مرا به خاطر بسپار
قیمت‌ها متفاوت است، ۲۲ تا ۲۴ میلیون تومان برای اهدای اسپرم و تخمک و ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون تومان برای رحم اجاره‌ای. نرخ برخی کمتر و برخی دیگر بالاتر است. چه افرادی پشت این صفحه‌ها و کانال‌های مجازی قرار دارند؟ دلالان. آن‌ها با ایجاد این گروه‌ها، برای خریداران، اسپرم، تخمک، رحم و جنین پیدا می‌کنند.
افرادی با عنوان واسطه با فعالیت در فضای مجازی تحت عنوان «کار در خانه» فروشندگان اسپرم، جنین، تخمک و اجاره‌دهندگان رحم را پیدا می‌کنند.
فروشندگان باید سونوگرافی تاییدشده و نرمال توسط پزشک معالج از نظر ذخیره و حجم هریک از تخمدان‌ها داشته باشند. تاییدیه شناسنامه از دفترخانه‌ای که به آن‌ها معرفی می‌شود، اگر ازدواج کرده‌اند باید رضایت کتبی از همسر داشته باشند. در صورت نداشتن همسر، ارائه سند فوتنامه یا طلاق همسر و کپی از صفحات آن و تاییده پزشک متخصص اعصاب و روان الزامی است. در همین کانال‌ها افراد مشخصات‌شان را تبلیغ می‌کنند.
حتی گفته شده هرکدام از این دلالان برای یک پزشک کار می‌کنند. در قسمت معرفی صفحه‌های اینستاگرامی فروش اسپرم و تخمک و اجاره رحم، نوشته شده: «هر ماه با از دست دادن تخمک‌ها می‌توانی درآمد به دست آوری.» درحالی‌که پزشکان می‌گویند هر نفر در کل زندگی سه تا چهار بار می‌تواند اهدای تخمک انجام دهد و حتی ممکن است این کار، روی باروری خودشان هم اثرگذار باشد.
در پست‌ها و استوری‌های صفحات اینستاگرامی، قیمت‌ها ذکر شده و حتی گاهی آگهی‌ها فوری است و رنگ پوست و چشم فروشنده هم در اولویت قرار می‌گیرد: «فوری با پورسانت عالی، خوزستان، چشم رنگی.» آن‌ها در آکهی‌هایشان، این روش درآمدزایی را برای کمک به خانواده عنوان کرده‌اند.
اینکه فرد، ایرانی است یا مهاجر هم موضوع دیگری است که به آن توجه می‌شود: «اهدای تخمک یک پروسه ۱۲ روزه است، از روز دوم پریود شروع می‌شود، ۱۰ روز باید دارو مصرف کنید، روز یازدهم بدون دارو است، روز دوازدهم روز اهدای تخمک است، ۱۰ دقیقه بیهوشی در اتاق عمل و در این حین پزشک با سرنگ، تخمک‌ها را بر می‌دارد. پس از به هوش آمدن، یک ساعت در بیمارستان می‌مانید و بعد از آن مرخص می‌شوید. اهدای تخمک بدون خونریزی، درد، بخیه یا هرگونه جراحت است.»
اینها توضیحات دلال است. او می‌گوید که این کار در دو مرکز خصوصی درمان ناباروری به‌نام‌های «م» و «الف» صورت می‌گیرد: «هزینه‌ای از فرد اهداکننده گرفته نمی‌شود، او باید سه، چهار بار به مرکز رفت‌وآمد کند و هزینه این بخش با خود فروشنده است. پس از اهدای تخمک، ۲۰ میلیون تومان پرداخت به اهداکننده پرداخت می‌شود. برای اهدای جنین نیز یک زوج، تخمک و اسپرم‌شان را می‌دهند و مبلغ ۵ روز بعد، یعنی زمانی‌که جنین تشکیل شد پرداخت می‌شود. برای اهدای جنین ۲۳ میلیون تومان پرداخت می‌شود.»
دلال‌ها را راه نمی‌دهیم
زهرا احمدی، مدیر دفتر مددکاری اجتماعی، مشاوره خانواده و امور بیماران رویان است و می‌گوید که به هیچ کدام از این دلالان اجازه ورود به دفترش را نمی‌دهد. او می‌گوید که این افراد بیشتر از همه برای بخش‌های خصوصی فعالیت می‌کنند و به همین دلیل به مراکز دولتی مانند رویان مراجعه نمی‌کنند: «مواردی از مراجعه این افراد به دفتر مددکاری اجتماعی داشته‌ایم، اما اصلاً آن‌ها را پذیرش نکردیم و حتی گفتیم اگر از مرکز خارج نشوند، با حراست تماس می‌گیریم.»
احمدی تاکید می‌کند که فعالیت دلالان افزایش پیدا کرده و از سوی دیگر، فعالیت مراکز درمان ناباروری هم افزایش یافته است. اما این موضوع مراکز خصوصی را در بر نمی‌گیرد. مثل مرکز «م» که متصدی بخش اهدای تخمک می‌گوید که در جریان فعالیت این افراد است و از آن‌ها با عنوان واسطه یاد می‌کند: «اینها واسطه‌اند اما اول باید به ما مراجعه کنید، به آن‌ها پول ندهید و به حساب‌شان چیزی واریز نکنید.» او می‌گوید، افرادی که می‌خواهند اهدا کنند، باید اول پذیرش شوند، بعد همراه با همسر نزد وکیل بروند و آنجا کارهای حقوقی را انجام دهند. مبلغ اعلام‌شده از طرف او برای اهدای تخمک، ۲۳ میلیون تومان است.
افزایش نیاز به اسپرم و تخمک اهدایی
پشت ایجاد شبکه گسترده فعالیت این دلالان، به‌دلیل نیاز زیاد به اسپرم، تخمک و… است؟ این سوالی است که احمدی، مدیر دفتر مددکاری رویان از پاسخ آن اطلاع ندارد. او می‌گوید که باید در این زمینه پژوهش‌های آماری انجام شود اما شواهد نشان می‌دهد که میزان نیاز به این اسپرم‌ها و تخمک‌ها کم نیست.
یعنی افرادی هستند که درنهایت مجبور می‌شوند برای باردار شدن از این اسپرم‌ها و تخمک‌ها استفاده کنند و البته تعدادشان هم کم نیست، هرچند میزان اهدا در مرکز رویان کم است اما در صورت آگاه‌سازی جامعه می‌تواند موارد اهدا را افزایش دهد: «به هر حال از یک سو، موضوع درمان ناباروری و از سوی دیگر افزایش سن ازدواج و توجه به این مسئله که تخمدان‌ها تا یک زمانی فعال هستند و فولیکول‌ها بارور می‌شوند، در نتیجه برخی افراد مجبورند از این طریق که همان آی‌وی‌اف است باردار شوند، یا اینکه به سمت فرزندخواندگی بروند.
در این زمینه یک قانون مشخص یا نظر واحدی وجود ندارد. اما مسئله این است که دلالان بازار غیرعادی‌ای ایجاد کرده‌اند. این افراد به هر حال فعالیت می‌کنند و توسط خود بیماران به این مراکز مراجعه می‌کنند. همین دلال‌ها اهداکننده را پیدا می‌کنند، به متقاضیان معرفی می‌کنند و بعداً بین خودشان پول ردوبدل می‌شود. حتی شنیده‌ام که به فروشنده تخمک می‌گویند، شما هر ماه می‌توانید اهدا کنید و بابت آن پول دریافت کنید.»
تبلیغ برای اهدای اسپرم با پوشش کار در منزل!
این دلال‌ها فرم‌های از پیش آماده‌ای برای افرادی که با عنوان اهدا تخمک‌های‌شان را می‌فروشند، ارسال می‌کنند. در این فرم، سوالات بسیاری پرسیده شده است. آن‌ها چون می‌دانند که مرکز رویان بخش مددکاری دارد، بسیاری از اوقات خودشان را به‌عنوان مددکار اجتماعی معرفی می‌کنند. احمدی می‌گوید که این فرم‌ها، همان فرم‌های مراکز رویان است.
براساس اظهارات او، مرکز رویان که متولی درمان ناباروری است، دستورالعمل‌های جهانی را بومی‌سازی کرده و بسیاری از اوقات نمایندگان مجلس برای تصویب لایحه‌ها از این دستورالعمل‌ها پیروی می‌کنند تا قانونی طراحی و تدوین کنند. همه اینها در شرایطی است که تخمک اهدایی، قانون مشخصی ندارد، یعنی برخلاف جنین اهدایی که معادل فرزندخواندگی محسوب می‌شود برای اهدای اسپرم و تخمک، دستورالعمل و قوانین مشخصی وجود ندارد.
تعداد مراکز درمان ناباروری خصوصی افزایش یافته است و دلالان برای چندین مرکز فعالیت می‌کنند. آن‌ها گروهی هستند که همه این مراکز را پوشش می‌دهند، با یکدیگر ارتباط دارند و اگر با اهداکننده‌ای دچار مشکل شوند، همدیگر را در جریان می‌گذارند تا دیگر کسی با اهداکننده همکاری نکند. آن‌ها می‌توانند پرستار یا ماما و از خود سیستم درمان باشند، هرچند اگر چندبار این کار را انجام دهند، تخصص پیدا می‌کنند. مددکار اجتماعی مرکز درمان ناباروری رویان می‌گوید که برخی از آن‌ها از طریق سایت دیوار، با عنوان کار در منزل یا حتی رحم جایگزین فعالیت می‌کنند.
سود سرسام‌آور دلالی
مسئله بر سر سود این دلالان است. یک متخصص زنان که با مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا همکاری می‌کند، می‌گوید که برای اقدامی مثل رحم اجاره‌ای و خرید تخمک حدود ۱۲۰ میلیون تومان فقط همان دلال سود می‌کند. آن‌ها هر یک تخمکی که می‌خرند را به قیمت ۲۰ تا ۳۰ میلیون تومان به فروش می‌رسانند درحالی‌که به فروشنده تخمک، برای مجموع تخمک‌هایی که می‌خرند، ۲۰ تا ۲۳ میلیون تومان پول پرداخت می‌کنند. او می‌گوید که یکی از مراجعه‌کنندگانش برای رحم اجاره‌ای و تخمک اهدایی، حدود ۶۰۰ میلیون تومان هزینه کرده است.
احمدی، مدیر دفتر مددکاری اجتماعی مرکز رویان هم می‌گوید که آن‌ها هرچقدر تیغ‌شان ببرد از خانواده متقاضیان پول دریافت می‌کنند، درحالی‌که وقتی خود فرد برای اهدای تخمک به‌طور مستقیم به مرکزی مانند رویان می‌آید برای هر بار اهدا، ۱۶ میلیون تومان پول می‌گیرد. با او قراردادی امضاء می‌شود و طبق قرارداد مبلغ به او پرداخت می‌شود. البته این مبلغ برای فروش تخمک نیست، بابت زمانی که برای چندین‌بار مراجعه صرف می‌کند و همکاری‌ای که دارد، پرداخت می‌شود.
از سوی دیگر، مراجعه بیش از ۵ مرتبه برای اهدا سلامت باروری زن اهداکننده را هم به خطر می‌اندازد. همچنین باید مشخص شود که اهدای او به کجا رسیده. مرکزی مانند رویان روی این مسئله نظارت دارد و افراد محدودیت اهدا دارند؛ شرط این مرکز سن زیر ۳۳ سال، حتماً دارای فرزند، نداشتن فرزند زیر دو سال و در صورت داشتن همسر رضایت او است.
اینها فیلتر اولیه است و پس از آن حتماً فرد از نظر اجتماعی، پزشکی و روانی غربالگری می‌شود. در صورت تایید، برای اهدا اقدام می‌شود. اهدا به‌صورت ناشناس است و طرف حساب او، مرکز است، نه گیرنده. اگر این اهدا برای باروری خود فرد مشکلی به وجود آورد، قطعاً وارد پروسه اهدا نمی‌شود.
این معامله‌ها حرام است
فعالیت این دلالان پنهانی نیست. محمد ابراهیم پارسانژاد، رئیس انجمن باروری و ناباروری ایران، سال‌ها است از نحوه فعالیت این دلالان خبر دارد و بارها در مورد این موضوع با مسئولین رده بالای وزارت بهداشت صحبت کرده، با این وجود اقدامات انجام‌شده تاثیری در روند اعمال غیرقانونی نداشته است.
براساس اظهارات وی، در چند سال اخیر فعالیت این افراد در قالب شبکه، گسترش پیدا کرده است. وی می‌گوید: «در وزارت بهداشت بخشی با عنوان اهدای عضو وجود دارد که در آن بخش اهدای کبد، کلیه و… تا اهدای تخمک، جنین و… مدیریت می‌شود. این نوع اهداها در ایران و دیگر کشورها وجود دارد اما در این بین افرادی با عنوان واسطه یا دلال به ماجرا وارد می‌شوند و درنهایت منجر به فساد می‌شوند.»
این متخصص در حوزه نازایی به وضعیت پیش‌آمده اعتراض دارد: «اول باید به‌سرعت راه‌های قانونی در دولت و مجلس ابلاغ شود تا بتوان گفت که مسیر قانونی وجود دارد و از رفتن افراد به سمت روش‌های غیرقانونی جلوگیری شود. ما حتی الگوریتمی به وزارت بهداشت ارائه دادیم که به سادگی می‌توان ماجرای اهدای تخمک، اسپرم و… را مدیریت کرد. الگوریتمی که به‌راحتی می‌تواند از طریق ورود کدملی افراد، تشخیص دهد که فرد اهداکننده چه زمانی و در چه محلی اهدا انجام داده است. با این روش به‌راحتی می‌توان این جریان را کنترل کرد و درنهایت نقش دلال فقط به معرفی اهداکننده و گیرنده اهدا، محدود می‌شود.
نزدیک ۲۰ سال است که این الگوریتم تهیه و در جلسات متعدد هم ارائه شده اما اقدامی برای اجرای آن صورت نگرفته است. در جریان فعالیت بی‌رویه واسطه‌ها، افرادِ نیازمند شناسایی می‌شوند و به آن‌ها مبلغی داده می‌شود اما در مقابل خود دلالان چندین برابرش را از متقاضی می‌گیرند. همه اینها در شرایطی است که خریدوفروش سلول‌های جنسی و حتی اعضاء حرام است.»
به گفته این متخصص، حدود ۳۵ سال است که این ماجرا دنبال می‌شود اما نتیجه‌ای حاصل نشده است: «فعالیت این دلالان خلاف است، آن‌ها حتی دخالت غیرمجاز در نوع مصرف دارو برای اهداکنندگان و اهداگیرندگان انجام می‌دهند. همه اینها در شرایطی است که فردی که یک‌بار تخمک اهدا می‌کند تا چهار، پنج سال نمی‌تواند اهدای تخمک داشته باشد و وظیفه مراجع ذی‌صلاح است که با استفاده از الگوریتم‌های مربوطه، جریان اهدا – جنین، تخمک و اسپرم – را کاملاً مطابق موازین قانونی و اخلاقی مدیریت کرده تا تخلفی در روند درست اهدا صورت نگیرد.
بهتر بود در این زمینه سایتی راه‌اندازی می‌شد و اهداکننده و اهداگیرنده در آن ثبت‌نام می‌کردند، با این روش همه‌چیز قانونی انجام می‌شد. به هر حال مقامات عالی سازمان ثبت احوال باید بر این مسائل نظارت کنند، اما چون چنین اتفاقی نمی‌افتد، شاهد فعالیت گروه دیگری هستیم. ما انجمن یا همان نهادمدنی هستیم، اختیار و مسئولیت قانونی در این زمینه نداریم و تنها می‌توانیم به مقامات بالادستی، مانند وزارت بهداشت و… مشاوره دهیم.»
براساس اعلام او، قانونی در این زمینه وجود ندارد: «در دولت آقای رییسی، لایحه‌ای از سوی دولت وقت تدوین شد و قرار بود تقدیم مجلس شود. اطلاعی ندارم که این اتفاق افتاد یا خیر. ما در همان لایحه نظرات اصلاحی خود را اعلام کردیم. در زمینه اهدای تخمک و اسپرم، قانونی وجود ندارد اما در کمیته عالی اخلاق وزارت بهداشت، شیوه‌نامه‌ای تحت عنوان اخلاق در شیوه‌های نوین درمان ناباروری داریم، منتظریم از سوی این کمیته اقداماتی صورت گیرد.» پارسانژاد می‌گوید که از سوی معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی شیراز، اداره‌ای در بیمارستان شوشتری شیراز راه‌اندازی شده که تمام امور مربوط به اهدا که از طرف مراکز ناباروی به آنجا ارجاع داده می‌شود را مدیریت می‌کند.
اواخر اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲، معاون وقت وزارت بهداشت درباره راه‌اندازی سامانه سراسری مرتبط با اهداکنندگان اسپرم و تخمک توضیح داده بود. به گفته سعید کریمی، کمیته اخلاق وزارت بهداشت موضوعات مرتبط با اهدای تخمک، اسپرم و جنین را پیگیری می‌کند تا به یک دستورالعمل واحد برسند. موضوعات مرتبط با این امر بسیار پیچیده است و وزارت بهداشت درحال کار روی آن است. او این را هم گفته بود که اهدای اسپرم و تخمک، دو موضوع جداگانه است و مباحث حقوقی و شرعی خود را دارد.
قطعاً خطرناک و غیرقانونی است
پزشکان متخصص زنان هم از فعالیت این دلالان باخبرند. یکی از آن‌ها اعظم موسوی، رئیس انجمن متخصصان زنان و مامایی کشور است که می‌گوید قطعاً فعالیت این افراد غیرقانونی است: «ممکن است مراکز از فعالیت این افراد بی‌خبر باشند یا حتی با آن‌ها همکاری کنند و از کارمندان خودشان باشند.
این مسئله بسیار خطرناک است، چراکه مشخص نیست که این تخمک‌ها برای چند نفر استفاده می‌شوند، یا حتی ممکن است به خارج از کشور فرستاده شوند. باید این شبکه‌های پولسازی شناسایی شوند.» موسوی می‌گوید که در زمینه ناباروری فعالیت نمی‌کند و در جریان جزئیات فعالیت این افراد نیست اما آنطور که پیداست این اتفاقات بیش از همه در مراکز خصوصی رخ می‌دهد.
موسوی می‌گوید که اگر هم نگوییم فعالیت این گروه، مخفیانه نیست اما مشخصات اهداکنندگان قرار است در کجا ثبت شود، این ماجرا جرم است و شاید در آینده ازدواج محارم را رقم بزند: «در مراکز درمان ناباروری، مشخصات اهداکنندگان و اهداگیرندگان مشخص است، این مسئله باید حتی مورد توجه سازمان ثبت احوال باشد و رئیس این بخش باید در این باره توضیح دهد که این مشکل چطور حل می‌شود.»
قانونی نیست اما مجازات ندارد
قانون مشخصی در زمینه اهدای تخمک، اسپرم و جنین وجود ندارد. علی زنگنه، وکیل دادگستری است که پرونده‌های پزشکی زیادی داشته و می‌گوید که در قوانین ایران، هیچ قانونی در مورد اهدای تخمک و اسپرم وجود ندارد. تنها در ارتباط با اهدای جنین، قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور مصوب ۱۳۸۲ مجلس و آیین نامه اجرایی آن وجود دارد. زنگنه به «هم‌میهن» می‌گوید که خریدوفروش تخمک و اسپرم قانونی نیست، اما هیچ جرم مشخصی در قانون برای این کار تعریف نشده است.
با این حال از آنجایی که این موضوع غیرقانونی و غیرشرعی است، می‌تواند از مصادیق ماده ۲ قانون تشدید مجازات مرتکبان اختلاس، ارتشاء و کلاهبرداری باشد؛ این ماده ناظر به فعالیت‌های مالی است که هرگونه وجه حاصل از هر کاری که به‌صورت نامشروع تحصیل مال انجام شود، مثل خرید یا فروش تخمک و اسپرم، مجازات قانونی آن ۳ ماه تا ۲سال حبس یا جزای نقدی دو برابر مال اخذ شده، همچنین رد مال است. همچنین باتوجه به احتمال وجود بیماری‌های ژنتیکی یا مقاربتی که ممکن است با تخمک یا اسپرم منتقل شود، می‌تواند از مصادیق جرم تهدید علیه بهداشت عمومی نیز باشد.
براساس اعلام این حقوقدان، به‌نظر می‌رسد که در حال حاضر با این دو ماده قانونی بتوان با مراکز خریدوفروش و واسطه‌گری درخصوص تخمک و اسپرم، برخورد قانونی انجام داد. نظارت بر این موضوع باتوجه به مواد قانونی که گفته شد، با مدعی‌العموم است و به‌نظر می‌رسد باتوجه به اینکه در عمل این موارد به‌طور غیرمجاز می‌توانند در مراکز درمان ناباروری انجام شوند، وزارت بهداشت و نظام پزشکی نیز مکلف به برخورد قانونی‌اند.
زنگنه در ادامه از بعضی مشکلات جدی ناشی از خریدوفروش اسپرم و تخمک می‌گوید: «نسب فرد براساس اسپرم و تخمک تشکیل‌دهنده او خواهد بود. نگهداری یا پرورش جنین یا ترکیب تخمک و اسپرم نمی‌تواند رابطه نسبی ایجاد کند و در هر حال کودک حاصله، فرزند صاحب تخمک و اسپرم است. کودک حاصل، فقط از صاحب تخمک و اسپرم ارث می‌برد که اصلاً معلوم نیست چه کسانی هستند و در کجا هستند.
اصلی‌ترین و مهمترین ملاک تابعیت فرد نیز براساس نسب اوست که نشناختن پدر و مادر ژنتیکی در شرایط خاص ممکن است برای فرد ایجاد مشکلات جدی تابعیتی کند. فرد حاصل از اسپرم یا تخمک یا جنین دیگری، از کسانی که او را پرورش می‌دهند، ارث نمی‌برد و در آخر اینکه ممکن است فرد حاصل از اسپرم و تخمک افراد ناشناخته، در آینده دچار بحران‌های اجتماعی ناشی از وضعیت خاص خود شود.»
این حقوقدان معتقد است که به‌نظر می‌رسد قوانین ما بسیار ناقص و ناکارآمد است و این ظلم بزرگی به کودکان است که در اثر فروش تخمک و اسپرم ایجاد می‌شوند. حتی در ارتباط با جنین‌هایی که طبق قانون اهداء می‌شوند هم احتمال بروز مشکلات اساسی ممکن است و قانون در این مورد هم، به‌هیچ‌وجه کفایت لازم را ندارد: «درباره کشورهای دیگر هم قوانین و مقررات متنوعی وجود دارد که موضوع اهدای اسپرم و تخمک را تا میزان زیادی نظام‌مند و قانون‌مند کرده‌اند به‌طوری‌که محدودیت‌ها و مراقبت‌های خاصی در این زمینه وضع کرده‌اند که به‌نظر باید قانون‌گداران ما از تجربه دیگر کشورها استفاده کنند.»
هم میهن
گفتگوی جهانبانو با بانوان حاضر در مسیر مشایه
آشنایی با اولین موکب بین المللی زنانه
جملات کوتاه برای تشکر از بانوان خادم عراقی
چند توصیه برای مادران جهت در پیادهروی اربعین
به پاس ۱۰۰۰ روز خدمت
جریان مقاومت، جریانی است که باید همچنان خون تازه در آن دمیده شود
سختترین و سوزناکترین درد بشر، درد فراق است
مردم خوب می‌دانند چه کسی خدمتگزارشان است
یادبود بانوان آمل برای شهید رئیسی و شهدای خدمت