باید از نمایش مادر ایده‌آل عبور کنیم

برنامه رادیویی «سینما زاویه» به مناسبت میلاد حضرت فاطمه (س)، میزبان منصوره سادات مرتضوی، فعال و پژوهشگر زن و خانواده، و زهرا اردکانی، پژوهشگر حوزه زنان بود. در ابتدا، اردکانی به بررسی بازنمایی نقش مادر در سینما در چهار دهه گذشته و سینمای پس از انقلاب اسلامی پرداخت و گفت: تاریخ سینمای ایران همواره تحت تأثیر فضای اجتماعی و سیاسی زمان خود بوده و بر این اساس می‌توان سوژه مادر را مورد مطالعه قرار داد.

این پژوهشگر افزود: در سینمای ایران دو دسته فیلم مرتبط با سوژه مادر تولید شده است؛ دسته اول شامل فیلم‌هایی است که مادر و مادری موضوع اصلی آن‌هاست و کل داستان حول محور نقش مادر شکل گرفته است.

در دسته دوم، سوژه مادر موضوع اصلی فیلم نیست، اما به نوعی مادر و مادرانگی بازنمایی شده است. در فیلم‌هایی که قهرمان اصلی مادر است، مانند «مادر» ساخته علی حاتمی، «باشو غریبه کوچک»، «گیلانه»، «میم مثل مادر»، و «شیار۱۴۳»، تصویر مادر تغییر نکرده و در همه این‌ها، مادر به عنوان یک اسطوره و ایده‌آل به نمایش درآمده است؛ مادری که از خودگذشتگی و فداکاری را در بالاترین حد خود دارد.

وی ادامه داد: اما در دسته دیگری از فیلم‌ها که مادر در مرکز داستان نیست، می‌توان تغییرات نقش مادر را مشاهده کرد.

 در این دسته، از ابتدای دهه ۶۰ تا انتهای دهه ۹۰، روند تغییر از مادر ایده‌آل به مادری با ویژگی‌های واقعی‌تر را می‌بینیم. در فیلم‌های دهه ۹۰، مادری را مشاهده می‌کنیم که ممکن است کامل نباشد و گاهی اشتباهاتی داشته باشد.

منصوره سادات مرتضوی در پاسخ به رویکرد انتقادی نسبت به تصویر مادر اسطوره‌ای در سینمای ایران گفت: یکی از مولفه‌هایی که می‌توان سینمای ایران را با پسوند ملی توصیف کرد، بازنمایی شمایل مادر در آن است.

به دلیل اینکه در ایران خانواده جایگاه ویژه‌ای دارد و پدر و مادر به عنوان قهرمانان آن خانواده در فرهنگ ما مورد توجه قرار دارند، نقش سینما در بازنمایی نقش مادر و به تبع آن، جایگاه خانواده برای نسل جدید اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

توجه به این نکته ضروری است که برخی از دختران هم‌عصر ما به دلیل فشارهای اجتماعی نتوانسته‌اند ازدواج کرده و خانواده تشکیل دهند و همچنین زنانی وجود دارند که امکان مادر شدن برایشان فراهم نیست.

 تصویر تکامل زن در قالب مادری، فشار زیادی بر قشری از زنان وارد می‌کند و این احساس کمبود و خلا را در آن‌ها ایجاد می‌کند، چرا که نتوانسته‌اند مادر شوند. در حالی که باید بپذیریم سرنوشت زنان بسیار متنوع است.

منصوره سادات مرتضوی در مورد تصویر تکامل زن در مادری گفت: نقش زن در خانواده باید به درستی دیده شود؛ یک زمان او مادر است، یک زمان همسر و یک زمان دختر. آنچه که ما در آن دچار نقص هستیم، عدم نمایش صحیح این تصاویر است و سینما باید این نقص را جبران کند.

برنامه رادیویی «سینما زاویه» به تهیه‌کنندگی رقیه پرندآور، هر یکشنبه از ساعت ۲۲ به روی آنتن شبکه رادیویی گفت‌وگو می‌رود.

ایرنا