محورهای رفتاری حضرت زهرا(س) در تعامل با والدین

حضرت زهرا(س) در یادآوری فضایل والدین خود، به ویژه پیامبر(ص) و حضرت خدیجه(س)، نمونه‌ای برجسته‌اند. پس از رحلت پیامبر(ص)، اشعاری در رثای ایشان سرودند و مقام مادرشان را ستایش کردند.

آنچه در زیر عنوان «سبک زندگی حضرت زهرا(س)» مورد بررسی قرار می‌گیرد، سیره خانوادگی ایشان است که در سه محور اصلی خانه‌داری، همسرداری و تربیت فرزند قابل مطالعه است.

این مباحث توسط صدیقه شاکری، معاون پژوهش جامعه‌الزهرا(س)، به همت مؤسسه پرسمان با عنوان «سیره اجتماعی، سیاسی حضرت زهرا(س)» تولید شده است.

خانواده به عنوان مهم‌ترین نهاد اجتماعی، پایه‌گذار شخصیت و الگوهای رفتاری جامعه است و دین اسلام به آن اهمیت زیادی می‌دهد. انسان برای سامان‌دهی زندگی‌اش به الگوهای کامل نیاز دارد.

قرآن نیز پیامبر(ص) را به عنوان الگوی نیکو معرفی می‌کند و حضرت زهرا(س) نیز به عنوان اسوه‌ای برای همه انسان‌ها شناخته می‌شود.

حضرت زهرا(س) با عصمت خود و علم بی‌کرانشان، مسیر صحیح زندگی را به ما نشان می‌دهند.

سیره ایشان شامل رفتار و سبک زندگی‌شان است که می‌تواند به ما آرامش و اطمینان خاطر دهد. خانواده حضرت زهرا(س) به عنوان یک خانواده معصوم، الگوی فوق‌العاده‌ای از زندگی مشترک است.

در بررسی سیره ایشان، به رفتار با والدین، همسرداری و تربیت فرزندان می‌پردازیم. در مورد رفتار با والدین، چهار محور اصلی شامل احترام، یادآوری فضایل، دفاع منصفانه و محبت به والدین مطرح می‌شود.

 احترام به والدین

احترام به والدین یکی از ویژگی‌های بارز حضرت زهرا(س) است. ایشان در عمل به دستورات خود پیشگام بودند و به همین دلیل می‌توان گفت که گفتارشان نشان‌دهنده سیره ایشان است.

برای مثال، حضرت زهرا(س) نسبت به مادرشان، حضرت خدیجه(س)، احترام و تکریم ویژه‌ای قائل بودند و حتی پس از فوت مادر در سنین کودکی، همواره یاد ایشان را زنده نگه می‌داشتند.

ایشان به دیگران نیز توصیه می‌کردند که احترام مادران را حفظ کنند، چرا که بهشت زیر پای مادران است.

در مورد پدر بزرگوارشان نیز، حضرت زهرا(س) همواره به پیامبر(ص) احترام می‌گذاشتند و هنگام ورود ایشان به خانه، به احترام پدر می‌ایستادند و جای مناسبی برای ایشان فراهم می‌کردند. همچنین، دستان پدر را می‌بوسیدند و به ایشان احترام می‌کردند.

 یاد کردن از نیکی‌ها و فضایل والدین

یادآوری نیکی‌ها و فضایل والدین نیز از دیگر ویژگی‌های حضرت زهرا(س) است. ایشان به عنوان یکی از راویان فضایل پیامبر(ص) شناخته می‌شوند و پس از رحلت ایشان، اشعاری در رثای آن حضرت سرودند.

 به عنوان مثال، زمانی که حضرت زهرا(س) پس از فوت مادرشان بی‌تابی می‌کردند، جبرئیل(ع) به ایشان خبر از جایگاه حضرت خدیجه(س) در بهشت داد که این موضوع موجب تسلی خاطر ایشان شد. در آن زمان، حضرت زهرا(س) با کلمات قصاری از خداوند متعال قدردانی کردند.

اشعار ایشان در رثای پیامبر(ص) نیز نمونه‌ای از بیان فضایل والدین است. در سوره مبارکه اسرا نیز به دعا برای والدین به عنوان یکی از وظایف فرزندان اشاره شده است که این دعا می‌تواند همراه با ذکر فضایل والدین باشد.

 دفاع به‌جا و منصفانه از والدین

دفاع از والدین، چه در زمان حیات و چه پس از رحلت، از دیگر ویژگی‌های حضرت زهرا(س) است.

 به عنوان مثال، زمانی که برخی از همسران پیامبر(ص) به دلیل حسادت سعی در کاهش جایگاه حضرت خدیجه(س) داشتند، حضرت زهرا(س) در مقابل آن‌ها ایستادگی کردند و حتی به پیامبر(ص) شکایت کردند.

 پیامبر(ص) نیز به دفاع از حضرت خدیجه(س) پرداختند و به حضرت زهرا(س) فرمودند: «مادر تو ظرف وجود امامت بود».

 تکریم، محبت و ایثار نسبت به والدین

موضوع بعدی، تکریم، ابراز محبت و ایثار نسبت به والدین است. زمانی که پیامبر(ص) حضرت ابوطالب(ع) و حضرت خدیجه(س) را از دست دادند، ابوجهل از این فرصت سوءاستفاده کرده و به پیامبر(ص) بی‌احترامی کرد و شکمبه گوسفند را بر سر ایشان ریخت.

 در این شرایط، حضرت زهرا(س) با وجود سن کم خود، ابوجهل را سرزنش کرده و چهره پیامبر(ص) را پاک کردند. در این لحظه، پیامبر(ص) ایشان را «ام ابیها» خطاب کردند.

 اگرچه دلایل دیگری نیز برای این لقب وجود دارد، اما در بسیاری از گزارش‌های تاریخی، این لقب به خاطر نقش حضرت زهرا(س) در آن واقعه به ایشان داده شده است.

در غزوه احد، زمانی که پیامبر(ص) زخمی شده بودند، حضرت زهرا(س) با وجود اینکه تازه فرزند خود را به دنیا آورده بودند، به سرعت خود را به میدان نبرد رسانده و به مداوای پیامبر(ص) پرداختند.

همچنین در غزوه خندق، وقتی پیامبر(ص) به دلیل سختی‌های جنگ سه روز غذا نخورده بودند، حضرت زهرا(س) غذای خود و فرزندان را به پدر تقدیم کردند و طبق برخی روایات، این غذا برکت زیادی پیدا کرد و بسیاری از مسلمانان از آن تناول کردند.

حضرت زهرا(س) همچنین در وقایع فتح مکه و حجه‌الوداع همراه پیامبر(ص) بودند و تمامی سختی‌های مسیر را برای اعتلای اسلام به جان خریدند.

پس از رحلت پیامبر(ص)، ایشان برای تحقق اهداف عالیه اسلام و پیامبر(ص) از هیچ تلاشی دریغ نکردند و در این مسیر به شهادت رسیدند، که این موضوع ایثار و همراهی ایشان با اهداف پدر را به خوبی نشان می‌دهد.

 شیوه همسرداری حضرت زهرا(س)

در بحث شیوه همسرداری حضرت زهرا(س)، می‌توان به سه محور اصلی محبت، گذشت و ایثار و همچنین خانه‌داری نیکوی ایشان اشاره کرد.

 پیش از ورود به جزئیات همسرداری، لازم است به طور مختصر به موضوع ازدواج آن حضرت بپردازیم.

معمولاً در مباحث مربوط به ازدواج، مسائلی مانند آمادگی زوجین، مراسم خواستگاری، عقد و عروسی مورد توجه قرار می‌گیرد. در مورد ازدواج حضرت زهرا(س)، روایات و گزارشات قابل توجهی وجود دارد که حتی منابع اهل سنت نیز به آن‌ها اشاره کرده‌اند.

در خصوص زمان ازدواج حضرت زهرا(س)، گزارشات متعددی وجود دارد. برخی سال ازدواج را اواخر سال اول هجرت و برخی دیگر اواخر سال دوم هجرت ذکر کرده‌اند.

با توجه به اخبار مختلف و اینکه مهریه حضرت زهرا(س) از فروش زره‌ای که امیرالمؤمنین(ع) در جنگ بدر به غنیمت گرفته بودند، تأمین شد، به نظر می‌رسد این ازدواج در سال دوم هجرت انجام شده باشد.

 ازدواج باید به عنوان یک بنای محکم در اسلام در نظر گرفته شود و برای داشتن نسلی شایسته که برکات آن تا قیامت شامل حال ما شود، باید به مسئله کفویت زن و شوهر توجه ویژه‌ای داشت.

در روایات آمده است که اگر امیرالمؤمنین(ع) نبودند، هم‌کفوی شایسته برای حضرت زهرا(س) وجود نداشت.

 خواستگاری امام علی(ع) از حضرت زهرا(س)

در مورد خواستگاری امام علی(ع) از حضرت زهرا(س)، مورخان به اتفاق نظر رسیده‌اند که حضرت امیر(ع) با تشویق برخی از صحابه به این خواستگاری اقدام کردند. در آن زمان، حضرت زهرا(س) سن کمی داشت و خواستگاران ثروتمند زیادی نیز برای ایشان وجود داشتند.

با این حال، با توجه به وضعیت معیشتی حضرت امیر(ع) که قابل مقایسه با ثروتمندان نبود، ایشان با توکل به خدا به خواستگاری حضرت زهرا(س) رفتند و پیامبر(ص) با روی باز از ایشان استقبال کردند.

نحوه پاسخ دادن پیامبر(ص) و دختر گرامیشان به این خواستگاری، درس‌های فراوانی برای نوجوانان و جوانان امروزی دارد که باید از آن‌ها برای موفقیت و خوشبختی الهام بگیرند.

 با وجود اینکه پیامبر(ص) به خوبی حضرت امیر(ع) را می‌شناختند و از جایگاه والای ایشان نزد خداوند مطلع بودند، اما پاسخ به خواستگاری را به خود حضرت زهرا(س) واگذار کردند تا اگر نظر ایشان مثبت بود، با ازدواج آن‌ها موافقت کنند.

حضرت زهرا(س) نیز در پاسخ به پرسش پدر، سکوت کردند و پیامبر(ص) این سکوت را نشانه رضایت ایشان از ازدواج با حضرت امیر(ع) دانستند.

با توجه به روایات و گزارشات موجود، می‌توان به سادگی این ازدواج و مهریه اندک آن پی برد.

جالب است که مهریه حضرت زهرا(س) در همان ابتدا پرداخت شد و جهیزیه نیز از این مهریه تهیه گردید. حتی مقداری از این مبلغ باقی ماند که پیامبر(ص) آن را صرف تهیه غذا در شب عروسی و خرید عطر کردند.

در زمان ازدواج حضرت زهرا(س)، اکثر مسلمانان مدینه به دلیل شرایط اقتصادی دشوار در ابتدای تشکیل حکومت اسلامی، وضعیت مالی مناسبی نداشتند.

اگرچه پیامبر(ص) می‌توانستند بهترین امکانات را برای ازدواج دخترشان فراهم کنند، اما ایشان با خانواده خود سختگیرانه‌تر رفتار کرده و امکانات را به سایر مسلمانان اختصاص می‌دادند.

به همین دلیل، مراسم ازدواج در سادگی کامل و بدون هرگونه تجملات برگزار شد.

 شیوه همسرداری حضرت زهرا(س)

در مورد شیوه همسرداری حضرت زهرا(س)، همان‌طور که اشاره شد، محور اول محبت است.

یکی از مهم‌ترین شرایط برای زندگی زناشویی موفق و ایجاد روابطی بر مبنای مؤدت و رحمت، چگونگی ابراز محبت و مهرورزی همسران نسبت به یکدیگر است.

 بنابراین، در بررسی زندگی و شیوه همسرداری حضرت زهرا(س)، باید به سیره ایشان در محبت‌ورزی به همسر توجه کرد.

اظهار محبت موضوعی کلیدی است که در سیره حضرت زهرا(س) به وضوح مشاهده می‌شود و باید از آن الگو گرفت.

گاهی اوقات زوجین نسبت به یکدیگر محبت دارند، اما آن را ابراز نمی‌کنند که این می‌تواند به زندگی زناشویی آسیب بزند؛ زیرا انسان نیازمند ابراز محبت از سوی همسر خود است.

نقل شده که وقتی حضرت امیر(ع) به خانه وارد می‌شدند و با محبت حضرت زهرا(س) مواجه می‌شدند، می‌فرمودند که تمام سختی‌ها و دشواری‌ها از او دور شده است.

در روایات آمده که حضرت زهرا(س) سعادت واقعی را در محبت به همسر خود می‌دانستند. مرحوم شیخ مفید در کتاب ارشاد خود نقل می‌کند که هرگاه حضرت امیر(ع) قصد رفتن به جنگ و مأموریت داشتند، حضرت زهرا(س) اشک می‌ریختند و دلتنگی و محبت خود را به همسرشان ابراز می‌کردند.

یکی از راه‌های محبت‌ورزی در زندگی حضرت زهرا(س)، احترام و تکریم به امیرالمؤمنین(ع) بود.

ایشان همیشه با کلمات محبت‌آمیز با حضرت امیر(ع) سخن می‌گفتند و او را با کنیه «ابالحسن» خطاب می‌کردند که نشانه‌ای از احترام در میان اعراب بود.

علاوه بر این، حضرت زهرا(س) همواره ویژگی‌ها و فضایل حضرت علی(ع) را در مقابل دیگران برمی‌شمردند.

در گزارشات تاریخی آمده که ایشان حضرت امیر(ع) را به عنوان دوست، برادر و وصی رسول خدا معرفی کرده و او را بهترین همسر و یاور در اطاعت از خدا می‌دانستند. این‌ها نشانه‌هایی از احترام و محبت حضرت زهرا(س) نسبت به حضرت امیر(ع) است.

مورد دیگری که محبت حضرت زهرا(س) به همسرشان را نشان می‌دهد، آراستگی در برابر ایشان است.

حضرت زهرا(س) با این آراستگی به همسر خود نشان می‌دادند که حضرت امیر(ع) برای ایشان اهمیت زیادی دارد و محبت خود را به صورت عملی به او ابراز می‌کردند.

 آراستگی و محبت در زندگی حضرت زهرا(س)

گزارشاتی وجود دارد که نشان می‌دهد حضرت زهرا(س) وقتی حضرت امیر(ع) به منزل وارد می‌شدند، خود را معطر و آراسته می‌کردند. ایشان از زیورآلاتی مانند گوشواره و گردنبند در زمان حضور حضرت امیر(ع) استفاده می‌کردند.

با توجه به اینکه مقداری از پولی که برای تهیه جهیزیه حضرت زهرا(س) فراهم شده بود، باقی مانده بود، از این مبلغ برای خرید عطر استفاده کردند.

این اقدام نشان‌دهنده اهمیت آراستگی در اسلام و تأکید آن بر زیبایی و جذابیت زوجین در برابر یکدیگر است.

انسان به طور فطری زیبایی و جذابیت را دوست دارد و اسلام نیز به این موضوع توجه ویژه‌ای دارد.

 از نظر روانشناسان و پژوهشگران، یکی از عواملی که می‌تواند خانواده را دچار تزلزل کند، عدم آراستگی زوجین در مقابل یکدیگر است که ممکن است زمینه‌ساز مشکلات و فروپاشی خانواده شود.

 بنابراین، آراستگی و توجه به زیبایی در زندگی زناشویی از اهمیت بالایی برخوردار است.

مفتاح انسانی اسلامی