تهدید سلامت مادران توسط فضای مجازی

سلامت بانوان کلید ورود به آرامش در خانواده است. مادری که از سلامت روان برخوردار باشد، می‌تواند خانواده را به ساحل امن هدایت کرده و فرزندان و همسر را در مسیر رشد و تعالی همراهی کند.

جایگاه مادری، جایگاهی بسیار ارزشمند و محترم است که توسط بانوان فداکار و دلسوزی که خود را مهد تربیت نسل‌ها قرار داده‌اند، حفظ شده است.

 این مادران با مناعت طبع و فروتنی خود شناخته می‌شوند و فرزندانشان با نثار جان و خون خود امنیت و اقتدار را به کشور هدیه کرده‌اند. آن‌ها واقعیت‌های دنیا را درک کرده و زندگی خود و خانواده را با دنیای مجازی مقایسه نکرده‌اند.

طبق گزارش سازمان ملل، حدود ۶۳ درصد از زنان در سراسر جهان به اینترنت دسترسی دارند، درحالی‌که این رقم برای مردان ۶۹ درصد است.

در کشور ما نیز بر اساس نظرسنجی ملی ایسپا، ۸۲.۲ درصد ایرانیان بالای ۱۸ سال حداقل از یکی از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند.

آمار استفاده از فضای مجازی زمانی اهمیت می‌یابد که تأثیر مستقیم آن بر سبک زندگی و وضعیت بانوان شاغل و خانه‌دار مشهود باشد.

پیام‌رسان‌هایی مانند واتس‌اپ، اینستاگرام و تلگرام، همچنین پیام‌رسان‌های داخلی مانند بله روبیکا و ایتا، به‌عنوان پرمخاطب‌ترین گزینه‌ها مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در بسیاری از این پیام‌رسان‌ها، درصد استفاده زنان از مردان بالاتر است.

روند استفاده ایرانیان از فضای مجازی نشان می‌دهد که ۳۳.۵ درصد از زنان و ۳۳.۱ درصد از مردان از واتس‌اپ، ۵۰.۷ درصد از زنان و ۵۰.۶ درصد از مردان از اینستاگرام، ۴۱.۴ درصد از زنان و ۳۷.۱ درصد از مردان از تلگرام، ۱۱.۶ درصد از زنان و ۷.۸ درصد از مردان از بله، ۳۴.۱ درصد از زنان و ۲۴ درصد از مردان از ایتا و ۳۰.۳ درصد از زنان و ۲۶.۹ درصد از مردان از روبیکا استفاده می‌کنند.

سال گذشته، معاون برنامه‌ریزی و هماهنگی معاون امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری در یک برنامه خبری اعلام کرد که بر اساس نتایج یکی از پژوهش‌های وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، تعداد بانوان خانه‌دار به طور تقریبی کمتر از ۲۵ میلیون نفر است.

همچنین، آمار زنان شاغل حدود ۱۳ تا ۱۴ درصد از اشتغال فعال را شامل می‌شود. به‌این‌ترتیب، زنان خانه‌دار بیشتر از زنان شاغل هستند و جامعه وسیعی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند.

«مقایسه مجاز و واقعیت، مقایسه‌ای بیهوده است که می‌تواند کانون خانواده ایرانی را به فضایی غبارآلود تبدیل کند و خانواده را به صحنه جنگ و آشوب بکشاند؛ صحنه‌ای که در آن مادر خانواده بیشترین آسیب را خواهد دید.» این جمله را مادری بیان می‌کند که سال‌ها درگیر چشم و هم‌چشمی‌های فضای مجازی بوده و خانواده‌اش را در معرض تهدید قرار داده است.

سارا که به گفته خودش بیش از هشت ساعت در روز را در فضای مجازی، به‌ویژه اینستاگرام، سپری می‌کرد، در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت که فضای مجازی آسیب‌های جبران‌ناپذیری دارد و مادران باید برای حفظ سلامتی خود از پرسه‌زنی در این فضا پرهیز کنند.

او که برای درمان آسیب‌های ناشی از فضای مجازی چندین جلسه با روانپزشک و مشاور تراپی داشته، می‌گوید در زمان‌هایی که صفحات اینستاگرام را چک می‌کرد، دچار ناامیدی می‌شد و حتی برای پختن غذا برای خانواده‌اش با چالش‌های زیادی روبه‌رو بود.

او به مقایسه دائمی خود، همسر و فرزندانش با افرادی که در اینستاگرام می‌دید اشاره کرد و افزود: «با اینکه خانواده شادی داشتم و از نظر اقتصادی مشکلی نداشتیم، اما همواره خود و خانواده‌ام را با تصاویری که در اینستاگرام می‌دیدم مقایسه می‌کردم. حتی همسرم را مجبور به تعویض خانه کردم؛ با اینکه خانه‌مان آرامش و فضای مناسب داشت، او را به اجاره‌نشینی در یکی از خیابان‌های گران تهران وادار کردم که این کار آسیب جدی به کسب‌وکارش و در نهایت به بنیان خانواده‌ام زد.»

سارا ادامه داد: «از هیچ‌چیز احساس رضایت نمی‌کردم و حتی خودم را دوست نداشتم. تلاش کردم موسیقی یاد بگیرم و مانند زنانی که در اینستاگرام دنبال می‌کردم، همه‌چیز تمام باشم، اما نمی‌دانستم که نادانسته در جریانی قرار می‌گیرم که بافرهنگ و دین و اعتقاداتم همخوانی ندارد و روزبه‌روز از خانواده‌ام دورتر می‌شوم».

او همچنین از قرار ملاقات با یکی از بلاگرهای معروف اینستاگرام سخن گفت و افزود: «وقتی در یک کافه در شمال تهران این خانم را ملاقات کردم، متوجه شدم که از نظر اخلاقی و رفتاری کسی نیست که از قاب گوشی خود را معرفی می‌کند و هزاران نفر او و زندگی افسانه‌ای‌اش را دنبال می‌کنند.

 از خودم پرسیدم چرا برای همراهی با این شخصیت که حتی قابل‌تحمل نیست، به خود و همسرم سخت گرفته‌ام و زندگی شاد و همسر مهربانم را در معرض مقایسه با یک حباب توخالی قرار داده‌ام».

سارا گفت: «در زمانی که اینستاگرام را چک می‌کردم و زندگی‌ام را با آنچه از صفحه تلفن همراه می‌دیدم مقایسه می‌کردم، از بهشتی که در آن زندگی می‌کردم، جهنم ساخته بودم. ناامید بودم و دوست داشتم دنیا زودتر تمام شود، چون خودم را در حد و اندازه زنانی که در اینستاگرام می‌دیدم نمی‌دانستم؛ درحالی‌که واقعیت این نبود و من نعمت‌هایی داشتم که شاید برای برخی آرزو باشد.»

او افزود: «برای درمان خود به مشاور و روانپزشک مراجعه کردم و پس از مدتی که استفاده از فضای مجازی و به‌ویژه اینستاگرام را محدود کردم، توانستم زیبایی‌های وجود و زندگی‌ام را درک کنم و از اینکه سال‌های زیادی از عمرم را در دنبال‌کردن این افراد گذراندم، احساس پوچی داشتم.»

پژوهشگران با بررسی آسیب‌های اجتماعی نوظهور به این نتیجه رسیده‌اند که این آسیب‌ها ناشی از فناوری‌های جدید ارتباطی مانند اینترنت، ماهواره، تلفن‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها هستند و به دو دسته اجتماعی و روان‌شناختی تقسیم می‌شوند. این پژوهشگران در جمع‌بندی بررسی‌های خود اعلام کردند که ۱۱ آسیب اینستاگرامی سلامت زنان را تهدید می‌کند.

این آسیب‌ها شامل عادی‌سازی بی‌اخلاقی، مُدگرایی، افشای حریم خصوصی، بی‌توجهی به انجام دستورات دینی از جمله رعایت عفاف و حجاب، مشکلات روحی و روانی، میل به ابراز وجود، فردگرایی و تضعیف نقش مادری و همسری، اعتیاد مجازی، جلوه‌گری خود ایده‌آل، تغییرات فرهنگی و روابط آزاد با نامحرم و خیانت سایبری هستند.

سختی‌هایی که سارا و سایر مادران درک کرده‌اند، ممکن است تجربه بسیاری از افراد باشد. بسیاری از افراد حتی نادانسته در دام استفاده افراطی از فضای مجازی گرفتار شوند.

این موضوع را با لیلا برزین، کارشناس خانواده، مطرح کرده‌ایم. او معتقد است که زنان، چه شاغل و چه خانه‌دار، بیشتر از مردان تحت‌تأثیر فضای مجازی قرار می‌گیرند و طبیعتاً آسیب‌های این فضا نیز برای بانوان بیشتر از مردان است.

استفاده از فضای مجازی باید هدفمند باشد؛ در غیر این صورت، زندگی خانواده‌ها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و سلامت روان مادران و بانوان را به خطر می‌اندازد.

او ادامه داد: «تأثیرگرفتن سلامت مادران و سلامت زنان از فضای مجازی به حدی است که آنها باهویت خود به جنگ برمی‌خیزند و حتی لباس پوشیدن خود و فرزندانشان را بدون توجه به تبعات الگوگیری از فضای مجازی انتخاب می‌کنند و ناخواسته فرزندان خود را در دام قرار می‌دهند.»

وی با بیان اینکه مشکلات بسیاری از جمله مشکلات روحی و روانی در استفاده بی‌رویه از فضای مجازی برای بانوان ایجاد می‌شود، گفت: «افزایش اضطراب و نگرانی، افسردگی، ناامیدی و خودکم‌بینی از جمله آسیب‌های ناشی از استفاده بی‌رویه از فضای مجازی است».

او تضعیف نقش مادری و همسری را از دیگر آسیب‌های جدی ناشی از استفاده از فضای مجازی و اینستاگرام می‌داند و معتقد است که مادران و زنانی که به طور مفرط از این فضا استفاده می‌کنند، نقش مادری و همسری را در اولویت قرار نمی‌دهند و با گذشت زمان این نقش‌ها را بی‌ارزش می‌پندارند.

 به‌تدریج، جامعه نیز برای این نقش‌ها ارزشی قائل نمی‌شود؛ همان‌طور که اکنون با مشکلاتی در جامعه مواجه هستیم که ناشی از تغییر نقش مادران در خانواده است.

برزین همچنین به سایر مشکلاتی که برای بانوان ایجاد می‌شود اشاره کرده و به مقوله خودآزاری پرداخت. او گفت: «بانوان برای اینکه شبیه به افرادی شوند که در فضای اینستاگرام می‌بینند، بیش از حد به خودشان سخت می‌گیرند و این سخت‌گیری‌ها ممکن است آنها را به‌تنهایی، آسیب‌رساندن به خود، سلامت  و حتی افکار خودکشی سوق دهد».

راهکارهای جلوگیری از آسیب‌های فضای مجازی بر زنان

پژوهشگران در مقالات متعدد، پنج راهکار برای جلوگیری از آسیب‌های فضای مجازی بر زنان ارائه کرده‌اند که یکی از آنها پژوهش کریم خان‌محمدی و مریم غازی اصفهانی با موضوع «آسیب‌های اجتماعی نوظهور زنان در فضای مجازی با تأکید بر اینستاگرام» است.

در این پژوهش چندین راهکار پیشنهاد شده است که نخستین آن مدیریت خود و ترک اعتیاد به فضای مجازی است.

کاربران اینستاگرام باید متوجه باشند که گشت‌وگذار در فضای مجازی، اگر بدون نیاز واقعی و توجیه علمی باشد، منجر به ازدست‌رفتن سرمایه عمر و اتلاف وقت خواهد شد.

 بنابراین، ترک سرگردانی و بی‌برنامگی در استفاده از فضای مجازی به‌عنوان بهترین راهکار برای ایمن ماندن از آسیب‌ها مطرح می‌شود.

علاوه بر مدیریت خود، لازم است که آموزش‌های مجازی از سوی سازمان‌های مربوطه گسترش یابد. در غیر این صورت، مقابله با آسیب‌های اجتماعی ایجاد شده دشوار خواهد بود.

 همچنین، نقش حیاتی والدین در آموزش و کنترل فرزندان نباید نادیده گرفته شود.

افزایش آگاهی درباره فضای مجازی، فلسفه آن و نیز کارکردها و آثار آن از دیگر عوامل مهم بازدارنده است.

بسیاری از آسیب‌ها ناشی از ناآگاهی در این زمینه هستند. آموزش سواد دیجیتال، سواد رسانه و سواد فضای مجازی برای همه کاربران ضروری است.

تقویت باورهای دینی نیز از دیگر راهکارهایی است که نویسندگان این مقاله بر آن تأکید می‌کنند و بر این باورند که «تقوای حضور» می‌تواند فرد را از آسیب‌های موجود در فضایی پرخطر محافظت کند.

ایرنا