حمایت از حقوق کودکان در فضای مجازی

سید علی کاظمی، روز یکشنبه و هم‌زمان با ۱۶ مهر، روز ملی کودک، به فعالیت‌های مراجع استانی حقوق کودک اشاره کرد و درباره تعیین اولویت‌های برنامه‌های استانی برای کاهش آسیب‌ها در کودکان توضیح داد.

 وی گفت: حق داشتن خانواده، به‌ویژه حمایت از کودکان بدسرپرست و بی‌سرپرست، حق حیات که شامل سقط‌جنین، قتل و خودکشی در کودکان می‌شود، و حق سلامت که به سوءتغذیه، بیماری‌های خاص و معلولیت‌ها در کودکان مربوط می‌شود، از جمله مواردی هستند که در حال پیگیری هستند.

کاظمی ادامه داد: حق حمایت در برابر تمامی اشکال سوءرفتار، به‌ویژه حمایت از کودکان در برابر خشونت، حق حمایت از کودکان در برابر آسیب‌های اجتماعی با تأکید بر پیشگیری از اعتیاد، و حق هویت که شامل ساماندهی کودکان فاقد هویت و ساماندهی اتباع خارجی و یکسان‌سازی شناسه‌های هویتی آن‌ها می‌شود، از دیگر اولویت‌های حقوق کودکان در استان‌ها است.

وی همچنین به حق آموزش و منع کار کودکان و بهره‌کشی از آن‌ها و حق بهره‌مندی از عدالت قضایی اشاره کرد و افزود که این موارد نیز از جمله اولویت‌هایی هستند که در راستای احقاق حقوق کودکان در دستور کار قرار دارند.

معاون وزیر دادگستری در مورد آخرین وضعیت لایحه پلیس ویژه اطفال و نوجوانان گفت: این لایحه در کمیسیون مربوطه در مجلس شورای اسلامی تصویب شده و در حال پیگیری است. اخیراً وزیر دادگستری در نامه‌ای به رئیس مجلس شورای اسلامی خواستار تسریع در تصویب این لایحه شده است.

کاظمی یادآور شد: در ابتدای این دوره از مجلس شورای اسلامی، قانون حمایت از اطفال و نوجوانان به تصویب رسید و امیدواریم که قبل از پایان این دوره، قانون پلیس ویژه اطفال و نوجوانان نیز تصویب شود تا موارد باقی‌مانده از قانون حمایت از اطفال و نوجوانان هرچه سریع‌تر اجرایی گردد.

 فضای مجازی برای کودکان ساماندهی می‌شود

دبیر مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک، به اهمیت نحوه استفاده کودکان از فضای مجازی اشاره کرد و گفت: آسیب‌های کودکان در فضای مجازی به‌هیچ‌وجه کمتر از آسیب‌های موجود در فضای حقیقی نیست. ما با مسائلی همچون کودکان بلاگر و مدل در این فضاها مواجه هستیم که به طور مستقیم و غیرمستقیم حقوقشان نقض می‌شود و گاهی در این فضاها قربانی می‌شوند.

وی ادامه داد: کارگروه حمایت از کودکان در فضای مجازی با همکاری معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه و شورای‌عالی فضای مجازی تشکیل شده و مطالعاتی در این زمینه انجام شده است.

 در نهایت، پیش‌نویس یک لایحه تهیه شده که شامل حدود ۱۲ ماده مفصل است و خلأهای قانونی در حوزه فضای مجازی را پوشش می‌دهد.

کاظمی با اشاره به پیش‌بینی‌های قضایی و اجتماعی در پیش‌نویس لایحه، افزود: در تدوین این لایحه، رویکردهای کیفری و مددکارانه را مدنظر قرار داده‌ایم.

معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری نیز در این زمینه اقداماتی مشابه انجام داده و در حال حاضر در مرحله تلفیق متن‌های پیش‌نویس‌ها هستیم. انتظار می‌رود که این موضوع تا پایان مهرماه در مسیر قانون‌گذاری قرار گیرد.

معاون وزیر دادگستری ابراز امیدواری کرد که با ساماندهی فضای مجازی برای کودکان، خطرات جدیدی که در این فضاها وجود دارد، کاهش یابد و آن‌ها بتوانند به‌راحتی و با امنیت کامل از این فضا بهره‌مند شوند، به‌ویژه با رویکردی که حقوق کودک را در نظر دارد.

دلایل لزوم حمایت از حقوق کودکان در فضای مجازی

در عصر دیجیتال، فضای مجازی به یکی از ارکان اصلی زندگی روزمره تبدیل شده است. کودکان و نوجوانان به طور فزاینده‌ای از این فضا استفاده می‌کنند و این موضوع نیاز به توجه ویژه به حقوق آن‌ها را ضروری می‌سازد. حمایت از حقوق کودکان در فضای مجازی نه‌تنها یک مسئولیت اجتماعی است، بلکه یک ضرورت قانونی نیز به شمار می‌آید. در این نوشتار به بررسی حمایت از حقوق کودکان در فضای مجازی و مواد قانونی مرتبط در حقوق ایران می‌پردازیم:

اهمیت حمایت از حقوق کودکان در فضای مجازی

کودکان به‌عنوان گروهی آسیب‌پذیر، در معرض خطرات مختلفی در فضای مجازی قرار دارند. این خطرات شامل آزارهای اینترنتی، دسترسی به محتوای نامناسب، نقض حریم خصوصی و سوءاستفاده از اطلاعات شخصی آن‌ها می‌شود.

بنابراین، حمایت از حقوق کودکان در این فضا باید در اولویت قرار گیرد. این حمایت شامل چندین جنبه مهم است:

  1.  حفاظت از حریم خصوصی: کودکان باید از حق حریم خصوصی برخوردار باشند. اطلاعات شخصی آن‌ها نباید بدون رضایت آن‌ها یا والدینشان منتشر شود. این موضوع به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌های اشتراک‌گذاری محتوا اهمیت دارد.
  2. دسترسی به محتوای مناسب: باید اطمینان حاصل شود که کودکان به محتوای مناسب و سالم دسترسی دارند و از محتوای مضر و خطرناک دور نگه داشته شوند. این امر نیازمند نظارت و فیلتر کردن محتوای نامناسب است.
  3.  آموزش و آگاهی: والدین و مربیان باید کودکان را در مورد خطرات فضای مجازی آگاه کنند و به آن‌ها آموزش دهند که چگونه به‌طور ایمن از این فضا استفاده کنند. این آموزش‌ها باید شامل نکات مربوط به حریم خصوصی، شناسایی خطرات و نحوه برخورد با آن‌ها باشد.
  4. حمایت قانونی: قوانین و مقررات باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که از حقوق کودکان در فضای مجازی حمایت کنند و تخلفات را به‌طور جدی پیگیری کنند. این قوانین باید شامل مجازات‌های مناسب برای متخلفان باشد.

مواد قانونی مرتبط در حقوق ایران

در ایران، چندین قانون و مقرره به حمایت از حقوق کودکان در فضای مجازی پرداخته است. این قوانین به‌ گونه مستقیم یا غیرمستقیم به حقوق کودکان در این فضا اشاره دارند:

  1. کنوانسیون حقوق کودک (۱۹۸۹): این کنوانسیون که توسط سازمان ملل متحد تصویب شده است، حقوق کودکان را در زمینه‌های مختلف، از جمله حق به حریم خصوصی و حق به اطلاعات، تضمین می‌کند. ایران به این کنوانسیون پیوسته و موظف به رعایت آن است.
  2.  قانون حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان (۱۳۸۱): این قانون در ایران به حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان می‌پردازد و بر لزوم حفاظت از آن‌ها در برابر آسیب‌ها و خطرات تأکید دارد. این قانون به‌ویژه به حقوق کودکان در زمینه‌های آموزشی، فرهنگی و اجتماعی توجه دارد.
  3. قانون جرائم رایانه‌ای (۱۳۸۸): این قانون به جرائم مرتبط با فضای مجازی می‌پردازد و شامل مواردی است که به حقوق کودکان آسیب می‌زند، مانند انتشار محتوای غیرمجاز و آزارهای اینترنتی. براساس این ماده قانونی مجازات‌های سنگینی برای متخلفان در نظر گرفته است و به‌ویژه بر حفاظت از کودکان تأکید دارد.
  4. قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان (۱۳۹۲): این قانون به حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان در فضای مجازی می‌پردازد و شامل حقوق کودکان به‌عنوان مصرف‌کنندگان نیز شده و به‌ویژه بر لزوم ارائه اطلاعات صحیح و شفاف به مصرف‌کنندگان تأکید دارد.
  5.  قانون جرائم علیه اخلاق و عفت عمومی (۱۳۹۲): این قانون به بررسی جرائم مرتبط با اخلاق و عفت عمومی می‌پردازد و شامل مواردی است که به حقوق کودکان آسیب می‌زند و بر لزوم حفاظت از کودکان در برابر محتوای غیراخلاقی تأکید دارد.

حمایت از حقوق کودکان در فضای مجازی یک مسئولیت جمعی است که نیاز به همکاری والدین، مربیان، دولت و جامعه دارد.

 با ایجاد قوانین مناسب و آموزش‌های لازم، می‌توانیم فضایی امن و سالم برای کودکان فراهم کنیم تا آن‌ها بتوانند از مزایای فضای مجازی بهره‌مند شوند بدون اینکه در معرض خطرات آن قرار بگیرند.

 همچنین، لازم است که دولت و نهادهای مربوطه به‌صورت  مستمر نظارت و ارزیابی‌های لازم را انجام دهند تا اطمینان حاصل شود که حقوق کودکان در فضای مجازی به‌خوبی رعایت می‌شود.

باتوجه‌به رشد روزافزون فناوری و تغییرات سریع در فضای مجازی، نیاز به به‌روزرسانی قوانین و مقررات نیز احساس می‌شود تا بتوان به‌ شیوه مؤثر از حقوق کودکان حمایت کرد.

ایرنا