نیم نگاهی به زندگی نامه شهربانو

صاحب کتاب تاریخ گز و برخوار، شهربانو را همسر میرزا خلیل گزی از بزرگان منطقة گز و از منشیان و مرقومه نویسان و نویسندگان دیوان عالی و دفترخانة صفوی و از معاصران نزدیک به دوران میرزا محمدطاهر نصرآبادی، صاحب تذکرة نصرآبادی، می داند و می نویسد: شهربانو بیگم بنت محتسب الممالک، شاعره و سرایندة سفرنامة حج دوران صفوی، یکی دیگر از بزرگان ناشناختة گز و منطقه برخوار و دارالسلطنة اصفهان است.

دیوان شعر وی به نام «سفرنامة منظوم حج» در مقدمة آن چنین آمده است که سرایندة این مثنوی زیبا که مشتمل بر ۱۲۰۰ بیت است؛ بانویی فرهیخته و دانشمند از دورة باشکوه و درخشان صفوی است. وی مثنوی خویش را در راه سفر حج به نظم کشیده و افزون بر آگاهی هایی که از شهرها و بلاد عرضه کرده، نکات زیبایی را در وصف مردمان شهرها و خلق و خوی آنها به دست داده است. مهم تر از اینها تصویری است که وی از چگونگی حج گزاری مسلمانان، بویژه شیعیان در قرن دوازدهم هجری ارائه داده است. وی همچنین نکات عارفانه ای را که خود به تجربه دریافته بیان کرده است.

از مقدمه ای که کاتب نسخه نوشته، مشخص می شود که نام همسرش همان میرزا خلیل رقم نویس دیوان عالی بوده است و از اطلاعاتی که از میان اشعارش به دست می آید این است که وی در اصفهان می زیسته و از خاندان ممتاز و برجسته ای بوده است. وی سفرش را از زیارت مزار همسرش در گز آغاز می کند. همچنین از اشعارش چنین برمی آید که در قزوین و اردوباد نیز اقوامی داشته است. زیرا در ضمن اشعارش از این دو شهر به عنوان شهر خود و خویشانش یاد می کند. با این همه، سراینده سخت به اصفهان دلبستگی دارد و تقریباً تمامی سالهای بلوغ زندگی خویش را در این شهر گذرانده است. با توجه به اشارة وی به آقا کمال خزانه دار شاه سلطان حسین، می توان به حدس قوی گفت که وی در اواخر عهد صفوی زندگی می کرده است.

دربارة اشعار وی باید گفت که به سادگی و روانی بسیاری سروده شده و قواعد شعری در آن ها کاملاً رعایت شده است. منظومه علاوه بر جنبه های تاریخی و مذهبی منظومة نادری است که از یک زن شاعرة عالمه در زمان صفویه به یادگار مانده است.

این بانوی عالمه و ادیب در سال ۱۱۲۰ق فوت و مزارش در تکیة خرابه کنار تکیة میرزا رفیعای نائینی بوده که از بین رفته است.

مجموعه تخت فولاد