نگاهی به «بازنمایی زن در سینمای مقاومت»

مروری بر فیلم‌هایی که با محوریت زنان در سینمای مقاومت ساخته شده، نشان از استقبال مخاطبان دارد؛ به نظر می‌رسد ظرفیتی بکر در این عرصه وجود دارد که دریچه‌ای به سوی ساخت آثار غیرتکراری است.

این موضوع به ویژه در «سینمای مقاومت» معنا و مفهوم عمیق‌تری پیدا می‌کند، چرا که با مفاهیم مهمی از جمله دفاع مقدس و جبهه مقاومت پیوند خورده و رنگ و بوی ویژه‌تری به خود می‌گیرد. مروری بر تاریخ ایران به ویژه دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی بیانگر آن است که بانوان در پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن، در ۸ سال دفاع مقدس، اثرگذاری بسیار زیادی داشته و با فعالیت‌های منحصر به فرد خود برگ مهمی از تاریخ کشورمان را به نام خود ثبت کرده‌اند.

از این رو، مقوله زنان در دفاع مقدس همواره یکی از سوژه‌های جذاب برای پرداخت‌ هنری و ادبی در قالب‌های متنوع تئاتر، سینما، مستند، کتاب، شعر و … بوده و هنرمندان رشته‌های مختلف این سوژه را بهانه‌ای برای تولید آثار هنری خود قرار داده‌اند.

برای مثال، در سینمای مستند که به عنوان آیینه تمام نمای واقعیت شناخته می‌شود، فیلم‌های مستند زیادی با محوریت زنان ساخته شده است که هر کدام بازنمایی‌های متفاوتی از سیمای زنان را به نمایش گذاشته‌اند. این آثار را می‌توان در چند دسته بررسی کرد؛ دسته اول مستندهایی با محوریت مادر و همسر شهیدان انقلاب و دفاع مقدس است و روایتی متفاوت از رشادت، فداکاری و مقاومت آنان را به تصویر می‌کشد. مادرانی که فرزندان خود را تقدیم و همسرانی که در دوران پسا جنگ، فداکارانه ایستادگی کردند.

بانو

از جمله این فیلم‌ها می‌توان به مستند «بانو» اشاره کرد که روایتگر زندگی عصمت احمدیان، مادر شهیدان فرجوانی شده است. این فیلم مستند به خوبی بیانگر رشادت زنی است که در روزگار جنگ، ۲ فرزندش را در جبهه‌ها تقدیم کرده، اما با مقاومت و ایستادگی خود تبدیل به یک نماد و الگو شده است.

 تنها گریه کن

مستند «تنها گریه کن» نیز روایتی متفاوت از مادر شهید معماریان را به تصویر کشیده است. کتاب تنها گریه کن، خاطراتی سوزناک از این مادر شهید است که چندی پیش تقریظ رهبر معظم انقلاب را نیز دریافت کرد.

خاطرات خبرنگار جنگ

دسته دوم فیلم‌های مستندی که با محوریت زنان ساخته شده، آثاری‌اند که تصویری متفاوت از رشادت و دلاوری زنان در میدان‌های نبرد سوریه و عراق در مواجهه با داعش را نشان می‌دهند. در سینمای «محور مقاومت» و به ویژه در موضوع نمایش جنایات داعش در منطقه، آثار زیادی ساخته شده است که بخش مهمی از آنها قهرمانان زن دارند. یکی از شاخص‌ترین مستندها در این زمینه، فیلم «خاطرات خبرنگار جنگ» است.

این فیلم مستند گزارشی از تلاش‌های یک بانوی اهل تسنن برای نجات ۵۸ جوان شیعه از چنگال داعش است. عالیه الجبوری (ام قصی) بانویی است که در سال ۲۰۱۶ نیز عنوان شجاع‌ترین زن را دریافت کرده و شخصیت اصلی این فیلم مستند به شمار می‌رود. در روزهای بحران‌آفرینی داعش در عراق، پایگاه هوایی اسپایکر در کنترل داعشی‌ها است و اسرا را به آنجا می‌برند اما عالیه الجبوری (ام‌ قصی) با ترفندی، ۵۸ جوان شیعه را از مرگ توسط داعشی‌ها نجات می‌دهد. مستند «خاطرات خبرنگار جنگ»، این اقدام جسورانه را روایت می‌کند.

اسما

از سویی دیگر می‌توان به فیلم مستند «اسماء» اشاره کرد. این فیلم، با روایتی از میدان جنگ در سوریه با نقش‌آفرینی متفاوت یک زن ساخته شده است. روایت زنانه این فیلم با محوریت «اسماء» که یک زن امدادگر سوری است، تصویری تقریباً متفاوت از حضور زنان در میدان نبرد سوریه را نمایش می‌دهد.

عزیز

مستند «عزیز» به کارگردانی مهدیه سادات محور یکی دیگر از آثاری است که نقش اولش یک زن است. این مستند در جشنواره سینما حقیقت امسال، عنوان بهترین فیلم را دریافت کرد. این مستند که با سوژه‌ای اجتماعی ساخته شده، داستان از خودگذشتگی زنی است که برخلاف تمام مشکلات در زندگی‌اش، قهرمانانه ایستادگی می‌کند. این مستند تصویری متفاوت از یک زن قهرمان را به نمایش گذاشته است.

از سویی دیگر، در سینمای داستانی نیز آثاری با موضوع دفاع مقدس و سینمای مقاومت ساخته شده که همگی توجه جدی به زنان دارد.

دسته دختران

جدیدترین فیلمی که در این عرصه ساخته شد و استقبال مخاطبان را به همراه داشت، فیلم سینمایی «دسته دختران» بود؛ این فیلم راوی مقاومت و ایثار زنان در روزهای پرتلاطم ابتدایی جنگ است و با بازسازی تصاویر زنده و مستند از نبرد خانه به خانه خرمشهر، اولین تصویر سینمایی با نگاه زنانه از آن مقاومت را خلق کرده‌ است.

شیار ۱۴۳

فیلم سینمایی دیگری که تصویری جدید از زنان را به مخاطبان ارائه کرد، فیلم سینمایی «شیار ۱۴۳» با بازی ماندگار مریلا زارعی در نقش یک مادر شهید است. اثری که استقبال فوق‌العاده مخاطبان و نگاه مثبت منتقدین را به همراه داشت. در این بین، فیلم‌های دیگری نیز با محوریت زنان ساخته شده است که از آن جمله می‌توان به شب بخیر فرمانده، سفر به چذابه و بازمانده اشاره کرد.

با درنظر گرفتن مجموع شرایط، به نظر می‌رسد که این عرصه ظرفیت بزرگی در اختیار دارد که هنوز آنچنان که باید مورد توجه قرار نگرفته است. این اتفاق در حالی است که این سوژه هر بار تبدیل به فیلم سینمایی شده، استقبال مخاطبان را به همراه داشته و دریچه جدیدی به روی سینما باز کرده است. در شرایطی که برخی از منتقدین و اهالی سینما معتقدند فیلم‌های سینمایی از نظر سوژه تکراری شده و شاهد کمتر جرقه‌هایی از سوژه‌های جدید هستیم، به نظر می‌رسد که توجه به این عرصه و سوژه‌های نابی که همچنان لابه‌لای اتفاقات تاریخی خاک می‌‌خورند، می‌توان دریچه جدیدی باز کرد.

تسنیم