نگاهی به سیر حوادث مسمویت دانش‌آموزان دختر

این اتفاق شروع مجموعه‌ای از حوادث زنجیره‌ای در مورد مسمومیت دانش‌آموزان بود که در بیشتر موارد در مدارس دخترانه به وقوع می‌پیوست. پس از رخ دادن اولین مورد مسمومیت، ۲۲ آذرماه دومین مسمومیت دانش‌آموزان این بار در ابعاد گسترده‌تری اتفاق افتاد؛ ۵۱ دانش آموز دختر در هنرستان نور یزدانشهر قم مسموم شده و راهی بیمارستان شدند. بعد از آن نیز ۱۰ حادثه مسمومیت مشابه دیگر در سایر مدارس دخترانه این شهر به وقوع پیوست.

پس از آن بود که زنجیره‌ای از مسمومیت‌ها در برخی از مدارس دخترانه و تعدادی از مدارس پسرانه در شهرهای دیگر رخ داد؛ شهرهایی مانند بروجرد، تهران، زنجان، ارومیه، خرم‌آباد، یزد، کرمانشاه، اردبیل و مشهد. مسمومیت رخ داده در برخی از مدارس به صورت شدیدتری به وقوع پیوست، مانند مسمومیت ۱۰۷ دانش آموز در دبیرستان دخترانه ۱۵ خرداد بروجرد و در برخی مدارس نیز با شدت کمتری رخ داد، مانند مسمومیت دانش‌آموزان در مدرسه دخترانه حضرت سیدالشهدا (ع).

اولین اظهارنظرهای رسمی در مورد مسمومیت دانش‌آموزان

در این مدت اظهار نظرهای بسیاری در خصوص منشأ مسمومیت‌ها مطرح شد تا اینکه ۱۷ بهمن ماه مجید محبی، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی قم در اولین اظهار نظر رسمی در این زمینه اظهار کرد: طبق اعلام اورژانس ۱۱۵ قم، صبح امروز ۶۱ نفر از دانش آموزان به دلیل بروز علائم مسمومیت در ۸ مدرسه قم به مراکز درمانی منتقل شدند. حال عمومی دانش آموزان با توجه به بررسی‌های انجام شده توسط پزشکان و متخصصان رو به بهبود گزارش شده است.

محبی افزود: برای همه دانش آموزان آزمایش‌های تخصصی تشخیصی، اقدامات پاراکلینیکی و درمانی  انجام شده تا خانواده‌های آن‌ها از سلامتی فرزندان خود اطمینان کسب کنند.

وی خاطر نشان کرد: نمونه‌های آزمایشگاهی برای تشخیص علت مسمومیت از دانش آموزان گرفته شده است. یافته‌های اولیه از اتفاقات مشابه قبلی نشان می‌دهد گاز منو اکسیدکربن در تعدادی از حوادث مسمویت وجود داشته و بررسی‌ها برای شناسایی دلایل احتمالی دیگر هنوز ادامه دارد.

پس از آن دیگر مسئولان در مصاحبه‌ها و یا در صفحه شخصی خود در فضای مجازی به اظهار نظر در این خصوص می‌پرداختند تا اینکه سعید کریمی، معاون درمان وزارت بهداشت در ۱۵ اسفندماه اولین جمع‌بندی کمیته علمی وزارت بهداشت در رابطه با مسمومیت‌های دانش‌آموزان را اعلام کرد.

به گفته معاون درمان وزارت بهداشت، دانش‌آموزانی که با این ماده محرک تماس پیدا کرده بودند، در بیشتر موارد بیان می‌کنند که ۱۰ تا ۱۵ دقیقه پس از استشمام یک «بو» که بر اساس اظهارات آن‌ها برای افراد مختلف متفاوت است، دچار علائم تحریکی تنفسی همچون ریزش اشک، تنگی نفس، سرفه و سوزش گلو شده‌اند. علاوه بر این موارد علائم تحریکی دیگر مانند ضعف، دل‌درد و بی‌حالی در برخی از این دانش‌آموزان و افرادی که در معرض این ماده محرک بوده‌اند، ظاهر شده است که علائم مواد تحریک کننده محسوب می‌شود.

کریمی افزود: موادی که می‌توانند سلامت انسان را به خطر بیندازند به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند؛ بعضی از آن‌ها گازهای خطرناک و جنگی هستند، با این وجود موادی که دانش‌آموزان در معرض آن قرار گرفته‌اند، اصلا از این نوع گازها نبوده و موردی از فوت دانش‌آموزان بر اثر استعمال این مواد گزارش نشده است.

براساس اظهارات این مقام مسئول، ماده محرک که استنشاقی است، خودش حالت گازی دارد، با این وجود ممکن است ماده اصلی گاز نباشد و در مواردی می‌تواند یک ماده جامد باشد؛ به شکل خمیر، پودر یا در موارد معدودی مایع باشد که وقتی روی بخاری یا شوفاژ ریخته می‌شود به دلیل حرارت محیط امکان تبخیر دارد و پس از آن می‌تواند علائم تحریکی ایجاد کند.

سناریوهای مختلف برای مسمومیت‌ دانش‌آموزان

علاوه بر این دلایل، به دلیل گسترگی مدارس درگیر و تعداد بالای مسمویت‌ها احتمالاتی برای منشا حادثه نیز مطرح شد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود:

۱_ به دلیل آغاز مسمومیت‌ها از شهر قم و تمرکز آن بر مدارس دخترانه، برخی از افراد، گروه‌های متحجر و مخالف تحصیل دختران را به عنوان عامل این حوادث متهم کردند. همچنین، تعدادی شب‌نامه‌ با محتوای تهدیدآمیز در مورد تعطیلی مدارس دخترانه نیز در فضای مجازی منتشر شد، با این وجود این موارد که ساختگی به نظر می‌رسید، چندان جدی گرفته نشد.

۲_ سناریوی دوم که اغلب توسط مدیران مدارس بیان می‌شود، از طرفی به روانی‌بودن موضوع به دلیل انتشار اخبار منفی اشاره دارد و از سوی دیگر شیطنت دانش‌آموزان برای فرار از مدرسه و امتحانات را در نظر گرفته است. براساس این دیدگاه، دانش‌آموزان در برخی موارد با استفاده از بمب بدبو (چیزی شبیه ترقه که بوی بد تولید می‌کند) تلاش می‌کنند کلاس را به تعطیلی بکشانند و مثلا از امتحان خلاص شوند.

۳_ در سناریوی سوم، اتفاقات به عنوان خرابکاری صورت گرفته توسط سرویس‌های خارجی یا گروه‌های معاند مطرح شده است که هدفشان از بین بردن آرامش روانی جامعه و تداوم اغتشاشات چند ماه اخیر است. کسانی که به این سناریو باور دارند، به گستردگی عملیات انجام‌شده و حرفه‌ای بودن اجرای آن اشاره می‌کنند که علی رغم گذشت سه ماه، ردی از عوامل باقی نمانده است و دستگاه‌های امنیتی نیز موفق به دستگیری آن‌ها به استثنای ۵ نفر که در پی مسمومیت تعدادی از دانش آموزان مدارس در استان فارس، شناسایی و دستگیر شده‌اند، موفق به دستگیری دیگر عوامل این حوادث در سایر استان‌های کشور نشده‌اند.

پیگیری مسئولین برای رسیدگی به موضوع

رئیس جمهور کشورمان ۱۰ اسفند ماه در جلسه هیئت دولت در خصوص مسمومیت دانش‌آموزان در برخی مدارس اظهار کرد: پیگیری این مسأله به وزارت کشور واگذار می‌شود. پیگیری هر چه سریعتر این اتفاقات، ریشه‌یابی آن‌ها و اطلاع‌رسانی مستند و مستمر برای رفع نگرانی از خانواده‌ها می‌بایست هر چه زودتر انجام شود و هرگونه اطلاع رسانی نیز باید توسط وزارت کشور صورت گیرد.

رهبر معظم انقلاب نیز ۱۵ اسفند ماه در روز درختکاری در بخشی از سخنان خود با اشاره به این موضوع اظهار کردند: دستگاه‌های اطلاعاتی و انتظامی و مسئولان باید با جدیت به این حوادث رسیدگی کنند. این مسأله یک جنایت بزرگ و غیرقابل اغماض محسوب می‌شود و اگر افرادی در این ماجرا دخیل باشند، باید عوامل و مسببین آن مجازات شوند.

در همین راستا، رئیس جمهور دستور به تشکیل کارگروه تحقیق، بررسی و ارزیابی وقایع مربوط به سلامت دانش‌آموزان را در ۱۵ اسفندماه صادر کرد.  در کارگروه مذکور وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، آزمایشگاه‌های تخصصی منتخب کشور و دستگاه‌های امنیتی و انتظامی عضویت دارند و می‌بایست به بررسی دقیق موضوع بپردازند.

رئیس قوه قضاییه نیز که در صدر یک هیأت عالی قضایی برای هجدهمین سفر استانی خود به اصفهان رفته است، در دیدار با اقشار مختلف مردم به حوادث اخیر و نگرانی خانواده‌ها برای سلامت دانش‌آموزان اشاره کرد و گفت: اگر عاملان این جریان مورد شناسایی قرار بگیرند، براساس تعریف قانون مفسد فی‌الارض محسوب می‌شوند و در صورت شناسایی و دستگیری، قوه قضائیه به‌صورت کاملاً ویژه و خارج از نوبت به این مسأله رسیدگی می‌کند و عناصری که دخیل هستند به اشد مجازات خواهند رسید.

نگاهی به واکنش سلبریتی‌ها و رسانه‌های داخلی و خارجی

در این میان، واکنش افراد مختلف به این حوادث متفاوت بود. برخی از هنرمندان و ورزشکاران کشورمان با انتشار پوسترهایی شبیه به هم که دانش‌آموزان دختر را با ماسک شیمیایی نشان می‌داد، انتقادات تندی را مطرح کردند.

کامبیز دیرباز، بازیگر ایرانی یک استوری در فضای مجازی منتشر کرد و با نقل بخشی از آهنگ جنجالی شروین حاجی پور، به مسمومیت دانش آموزان واکنش نشان داد.

احسان علیخانی، مجری مشهور صدا و سیما نیز با انتشار مطلبی تند و اعتراض‌آمیز در اینستاگرام به این حوادث واکنش نشان داد.

مهدی طارمی، فوتبالیست مشهور کشورمان هم با انتشار توییت در فضای مجازی این اتفاق را غیرانسانی عنوان کرد و رسیدگی سریع به آن را خواستار شد.

در این میان برخی از رسانه‌های داخلی نیز با گفتن احتمالات نادرست و بدون سند به نگرانی‌ها دامن زدند. به عنوان مثال روزنامه شرق به نقل از فاضل میبدی،‌ استاد دانشگاه نوشت: گروهی موسوم به هزاره‌گرا این مسمومیت‌های سریالی در مدارس را رقم زدند. این استاد دانشگاه بدون ارائه سند و مدرک، تنها صحبت‌های یک پژوهش‍گر که نامش را اعلام نکرد، بازگو کرد و مدعی شد که این مسمومیت‌ها اتفاقی نیست و جریان پشت این حوادث تفکراتی شبیه طالبان دارد.

این در حالی بود که میبدی روز بعد، اظهارات منتشر شده از خودش در روزنامه شرق را تکذیب کرد و گفت: من تاکید کردم که این مطلب نباید مطرح شود، این یک کار پژوهشی ناقص است و تحقیقات در این خصوص ادامه دارد که متاسفانه روزنامه شرق از قول بنده این مطلب را منتشر کرده و نباید این کار را می کرد.

شبکه تلویزیونی «ایران اینترنشنال» با اهدافی از پیش تعیین شده از عبارت «حمله شیمیایی» در رابطه با مسمومیت دانش‌آموزان ایرانی استفاده می‌کند؛ عبارتی که در رسانه‌هایی مانند «رادیو فردا»، «العربیه فارسی» و «دویچه وله فارسی» نیز مشاهده می‌شود. با این وجود «رادیو زمانه»، رسانه فارسی زبان بیگانه از عبارت «ترور شیمیایی» استفاده کرده است.

در مقایسه با رویکرد مغرضانه این رسانه‌ها، «یورونیوز» و «رادیو بین‌المللی فرانسه» تلاش کرده‌اند با جهت‌گیری کمتری مسمویت‌ها در مدارس ایران را روایت کنند.

در این میان اما «بی بی سی فارسی» در رویکردی متضاد با بخش انگلیسی زبان خود، به تریبون سلطنت‌طلبان برای حمله به جمهوری اسلامی تبدیل شده است و «ایندیپندنت فارسی» نیز مسئولان جمهوری اسلامی را در رابطه با این حوادث به «تناقض‌گویی» متهم می‌کند.

این رسانه‌ها اغلب با استفاده از عباراتی مانند «امروز همه ایرانی‌ها می‌دانند که حکومت ظرفیت حمله شیمیایی را به دانش‌آموزان دختر دارد»، «دسترسی به گازهای به کار رفته در مسمومیت‌ها برای افراد عادی ممکن نیست»، «این بحران به نفع جمهوری اسلامی است، زیرا تمام خبرهای مربوط به ارز، گرانی، تورم، سرکوب اعتراضات و زندانیان به حاشیه رفته‌اند» جمهوری اسلامی را به ایجاد هراس و وحشت در جامعه به واسطه مسمومیت دانش‌آموزان متهم می‌کنند، در حالی که چنین اتفاقاتی هنگامی رخ داده است که شاخص اقتصادی مانند نرخ ارز و قدرت گرفتن مجدد ریال در کنار توافق‌های اخیر تهران با آژانس به وقوع پیوسته و برخلاف ادعای رسانه‌های ضد انقلاب نیاز به برجسته‌سازی دارد نه منحرف کردن افکار عمومی.

از طرف دیگر هنوز هیچ سم‌شناس، پزشک یا متخصصی در رابطه با این ماجرا اظهارنظر موثق نکرده است که بتوان این حوادث را به عنوان حمله شیمیایی قلمداد کرد.