شهید آیت الله قدوسی؛ پایه‌گذار ورود بانوان به عرصه علوم دینی

به گزارش روابط عمومی جامعه الزهرا، شهید آیت‌الله علی قدوسی یکی از بزرگ مردانی است که با سختی‌ها و مشقات فراوان و توجه به توانمندی بانوان، پایه گذار ورود بانوان مسلمان را به عرصه علوم دینی بودند.

به مناسبت شهادت این عالم ربانی، تاریخچه اولین حوزه علمیه بانوان به همراه بخشی از ویژگی‌های شخصیتی شهید آیت‌الله قدوسی ارائه می‌شود.

تاریخچه ساخت اولین حوزه علمیه خواهران در قم (مکتب توحید)

در طی تاریخ همیشه شیرزنانی بوده اند که پا به پای مردان در عرصه‌های مختلف تلاش کرده و در تاریخ کشورشان اثرگذار بوده اند. در این میان کسانی بوده اند که با اعتماد به قدرت زنان و فراهم نمودن ورودشان به عرصه‌های مختلف بستری مناسب جهت رشد و تعالی ایشان رقم زده اند. چه بسا که رشد و بالندگی یک کشور در گرو توانمند بودن زنان آن سرزمین است.

در ایام سلطنت رژیم شاهنشاهی یعنی تا سال ۱۳۴۹ زنان علاقه‌مند به علوم دینی مدرسه ای برای آموزش این علوم نداشتند، بعد از آن بود که اولین حوزه علمیه بانوان قم یعنی “مکتب توحید”، با مدیریت شهید قدوسی تاسیس شد.

شهید آیت‌الله علی قدوسی

۱۲ مرداد ۱۳۰۶ خورشیدی زمانی که هنوز بیش از ۲ سال از روی کار آمدن رضا خان نگذشته بود، در شهر کوچک نهاوند پسری در خانواده‌ای روحانی متولد شد. وی را که آخرین فرزند خانواده بود، علی نامیدند. پدرش یکی از روحانیون برجسته، صاحب علم و اجتهاد و تقوا بود. دوران خردسالی وی تحت تعلیم پدری عالم و باتقوا و مادری متدین و پرهیزگار سپری شد. در نوجوانی (سال ۱۳۲۱ش) وارد حوزه علمیه قم شد و تحصیل علوم دینی را آغاز کرد. او طلبه‌ای بسیار کوشا و متقی بود و پس از سال­ها تحصیل در محضر آیت‌الله بروجردی رحمت‌الله‌علیه، علامه طباطبایی  رحمت‌الله‌علیه  و امام خمینی رحمت‌الله‌علیه به سطوح بالای تحصیل دست پیدا کرد.

با شروع نهضت امام به صف مبارزان پیوست. یاران امام در دوران مبارزه متوجه خلأ نیروی کارآمد برای پاسخگویی به شبهات روز و مبارزه با جریان‌های الحادی شدند. پس راه حل را در ایجاد مدارس جدید دینی و تربیت نسلی آگاه به علوم دین و دانش‌های جدید یافتند.

به این ترتیب آیت‌الله قدوسی با کمک آیت‌الله شهید بهشتی در سال ۱۳۴۳ش مدرسه حقانی را تاسیس کردند؛ کاری که با مدیریت بی‌نظیر آیت‌الله قدوسی به تربیت نسلی کارآمد برای انقلاب اسلامی انجامید.

اما آیت‌الله قدوسی حدود یک دهه بعد علاوه بر این مدرسه، اولین مدرسه علمیه بانوان قم را که «مکتب توحید» نام داشت، تاسیس کردند و مدیریت این مکتب را بر عهده گرفتند. مدیریتی که بنا بر نقل بسیاری از بزرگان بسیار قاطع و جدی بودند تا نسلی از بانوان عالم و متقی در آن تربیت شوند.  مکتب توحید با استقبال بسیاری از طلاب  خواهر مواجه شد؛ و شاگردان و تربیت شدگان ایشان تحت مدیریت وی سمت‌ها و مسئولیت‌های مهمی را بعد از انقلاب به عهده گرفتند.

ایشان در شرایطی مدیریت این مکتب را به عهده داشتند که در دوران خفقان ساواک سخت‌گیری‌های زیادی داشتند و در اسناد ساواک وجود دارد که:

از جلسات مكتب توحيد حتي‌الامكان مراقبت انجام شود و به احتمال قوي حاج آقای قدوسی از موارد مورد بحث از تاسيس مكتب مذكور نظرات سوئي را دنبال مي‌نمايد .

در سند ديگري نيز آمده است:

احتمالا مواد درسي آن نيز با مدارس علوم ديني طلاب تطبيق مي‌كند و احتمال دارد كه هدف بانيان اين گونه مدارس اين باشد كه با آموزش و تربيت بانواني كه در رشته علوم ديني تحصيلات كافي داشته باشند در آينده از وجود آنها براي تبليغ مذهبي در نقاط مختلف كشور مانند طلاب فارغ‌التحصيل از مدارس علوم ديني استفاده نمايند كه البته اين فعاليت‌ها متوجه آموزش مذهبي نسوان به ويژه خانواده‌هاي متعصبين مذهبي و بازاريان متاثر از نظريات و عقايد روحانيون خواهد بود و موجب رونق گرفتن كانون‌ها و محافل مذهبي متشكل از طرف بانوان متعصب مذهبي خواهد شد.

شهید قدوسی با تمامی شرایط همچون کوهی استوار ایستادند تا این شجره طیبه به بار بنشیند و امروز شاهد این هستیم که بسیاری از  شاگردان ایشان در مسئولیت‌های مختلف در حال خدمت به جامعه اسلامی هستند.

ویژگی‌های شهید قدوسی در تربیت طلاب

ارادت به اهل بیت علیهم السلام

شهید قدوسی افزون بر علم گسترده و مدیریت قدرتمند، انسانی خودساخته و عالمی پرواپیشه بود. او اهل دعا و نماز شب بود. در ماه‏های محرم و صفر، زیارت عاشورایش ترک نمی‏شد و به خواندن زیارت جامعه کبیره اهتمام می‌ورزید. او به پیشگاه خاندان عصمت و طهارت از اعماق وجود ارادت داشت و همه ساله در خانه خودش روضه‏ خوانی برقرار می‏­ساخت. بسیاری از خطبه ‏های نهج ‏البلاغه را با تسلط کامل به حافظه سپرده بود و در کلاس‏های درس اخلاق او انوار خاندان عترت جریان داشت. شرکت کردن در درس اخلاق و عرفان او، برای حاضران اثراتی سازنده، رشد دهنده و بیدارکننده داشت و تعلقات فناپذیر را فرو می‌‏ریخت.

دقت در مصرف بیت المال و حق الناس

شهید قدوسی درباره بیت المال و حق‏ الناس دقت شگفتی داشتند و طلاب را هم به سمت رعایت  این دو امر مهم در تحصیل علوم دینی هدایت می‌کردند.

مخالفت شدید با بی نظمی

شهيد قدوسي مردي متواضع و متين و پركار بودند و در عين حال در كارها قاطعيت بسيار داشتند و با بي‌نظمي بسيار مخالف بودند و براي اولين بار شروع به امتحان گرفتن از طلاب نمودند.

خواندن دروس جدید توسط طلاب

آیت‌الله قدوسی بسيار سعي نمودند كه طلاب علاوه بر خواندن دروس اسلامي از دروسی مثل رياضيات، زبان خارجی، اقتصاد، جامعه شناسي، روانشناسي و تاریخ تحلیلی اسلامی كاملاً استفاده نمايند و به این علوم هم مسلط باشند.

ارتباط سازنده بین طلاب و دانشجویان  

از جمله برنامه‌هاي ديگر شهيد قدوسي ايجاد ارتباط و اتحاد بيشتر طلاب و دانشجويان در زمان انقلاب فرهنگی بود که ایشان كلاس­هاي مرتبي براي دانشجويان ايجاد كردند كه بسياري از دانشجويان در ارتباط با طلاب بتوانند دروس اسلامي را بخوانند و این امر باعث ايجاد ارتباط بيشتر طلاب و دانشجويان گرديد.

برگزاری کلاس اخلاق

از جمله موارد مورد تاکید شهيد قدوسي حضور طلاب در درس اخلاق بود كه با حضور بسیار موثر طلاب روبرو می‌شد. ایشان خود با تزکیه و تهذیب نفس و نیز تصفیه درون از طریق عبادت و رعایت موازین شرعی مسیر کمالات را طی کرده بود و خود بر فراز این قله رستگاری و پارسایی قرار گرفته بود و بر اثر این توفیق بزرگ معنوی، جویبارهای باطراوتی از فضائل و کرامات را جاری ساخت و الگوی بسیار مناسبی از اخلاق و معنویت بود.

حفظ اصالت‏‌های حوزه و تکیه بر امتیاز‌ها و ویژگی‏‌های نظام آموزشی حوزه

برنامه‏‌ریزی دقیق، استفاده از روش‏‎های ارزش‏‎یابی، آزمون‏‌های منظم و نظارت مستقیم بر متون درسی، از جمله برنامه‌‏های ایشان در این راستا بود. ایشان بسیار مقید بود که شاگردان خوب درس بخوانند و وقت را بیهوده تلف نکنند. اگر شاگردان با استعداد در درس و بحث خود کوتاهی می‌کردند به ایشسان تذکر داده می‌شد. برایش مهم این بود که شاگرد وظیفه‌اش را خوب انجام دهد نه این که فقط نمره خوب بگیرد. در دوره‌ای که بسیاری از متدینین خواندن زبان انگلیسی را کاری نادرست یا حتی حرام می‌دانستند وی طلاب را به خواندن زبان انگلیسی تشویق می‌کردند تا بتوانند رسالت تبلیغی خود را در جهان ایفا کنند.

شهید قدوسی از زبان همسرش

سرکار خانم «نجمه سادات طباطبایی» فرزند ارشد مرحوم علامه طباطبایی رحمت‌الله‌علیه، همسر شهید آیت‌الله قدوسی و مادر شهید «محمدحسن قدوسی» عنوان می‌کند:

آیت‌الله قدوسی اسوه حقیقت و ایمان بود. ایشان همواره مشغول کار و تألیف بود و هیچ گاه از این دو کار باز نمی‌ماند، البته پدر بنده علامه طباطبایی نیز همواره در حال تألیف و خواندن کتاب بودند و من به این مسئله عادت داشتم.

آیت‌الله قدوسی به همراه آقای حاج میرزاعبدالله توسلی در تأسیس مکتب توحید نقش تأثیرگذاری داشتند. وی با بیان اینکه آیت‌الله قدوسی، انسانی مقید و اسوه نظم و درس بود، گفت: در طول ۲۷ سال زندگی مشترک، هیچ گاه به گردش نرفتیم، زیرا ایشان همواره در تکاپو بودند.

بانو طباطبایی که مدت ۲۷ سال زندگی مشترک با شهید قدوسی داشتند، به ویژگی‌های اخلاقی همسر خود اشاره کرد و ایشان را اسوه ادب معرفی کردند. ایشان اشاره کردند شهید قدوسی در محضر استاد خود، علامه طباطبایی رحمت‌الله‌علیه همیشه دو زانو می‌نشستند.

وی اشاره می‌کنند که آیت‌الله قدوسی گاهی در طول یک سال، سه بار خمس می‌داد و همواره می‌گفت من هیچ نیستم، می‌خواهم زیر پای مردم باشم، همین طور هم شد، به طوریکه امروز مزار ایشان در حرم در جایی قرار دارد که زیر پای مردم است.

همسر آیت‌الله قدوسی اشاره می‌کنند که  همه کارهای آیت‌الله قدوسی برای رضای خدا بود، ایشان همواره از خدا می‌خواست در حالی که مشغول کار و مسئولیت است، از این دنیا برود که همین طور هم شد.

شهادت

قدوسی شنبه ۱۴ شهریور ۱۳۶۰ش بر اثر انفجار بمبی در دادستانی به شهادت رسید. پیکر او پس از تشییع در تهران به قم منتقل و در حرم حضرت معصومه علیهاالسلام دفن شد.

روحش شاد و مقامش متعالی