«لَردِه‌دوزی»، میراث زنده زنان پس از ۵۰۰ سال

«لَردِه‌دوزی روستای بیابانک»، از هنرهای قدیمی استان سمنان است که زنان روستایی این استان هنوز آن را زنده نگه‌ داشته‌اند. قدمت «لَردِه‌دوزی»، بنا به گفته هنرمندان قدیمی روستا دست‌کم به بیش از ۵۰۰ سال می‌رسد.

«لَردِه‌دوزی» مجموعه‌ای از هنرهای دستی، مانند تکه‌دوزی، گل‌دوزی، بخارادوزی، خامه‌دوزی، پولک‌دوزی، قیطان‌دوزی، ساقه‌دوزی، سیاه‌دوزی، زری‌دوزی و سرمه‌دوزی است. «لَردِه» به معنای یک سطح صاف است که این فرآیندهای هنری روی آن پیاده‌سازی می‌شود.  پارچه ابریشمی، پولک مسی، نخ دست‌دوز، تکه‌هایی از پارچه مخمل، سوزن، نوار قیطان، نخ کاموا، سکه و غیره از مواردی است که برای «لَردِه‌دوزی» استفاده می‌شود.

در هنر «لَرده‌دوزی»، ابتدا طرح را روی پارچه زمینه ابریشمی می‌کشند و با توجه به طرح مورد نظر از هنرهای تکه‌دوزی، پولک‌دوزی، خامه‌دوزی و… استفاده می‌کنند. اگر در طرح مورد نظر قرار بر استفاده از تکه‌دوزی باشد، تکه را از پارچه‌ای با رنگ مخالف و از جنس مخمل آماده می‌کنند. معمولا در سوزن‌دوزی‌ها، پارچۀ تکه با دوخت دندان‌موشی و ساقه‌دوزی یا دوخت ساده به پارچه زمینه متصل می‌شود، ولی در «لَردِه‌دوزی»، تکه را با پولک مسی به پارچه زمینه توسط نخ دست‌دوز متصل می‌کنند که این روش یکی از وجوه تمایز «لَردِه‌دوزی بیابانک» نسبت به سوزن‌دوزی‌های دیگر مناطق است.

در لَردِه‌دوزی همیشه دور کادر طرح مورد نظر از پولک‌دوزی استفاده می‌شود که به صورت منسجم و متصل به‌هم دوخته می‌شود و در آخر کار بعد از آسترکشی با پارچه کرباس، لبه کار با قیطان‌هایی که روی کار جلوه بهتری دارد، تزئین می‌شود. در «لَردِه‌دوزی» پولک‌های مسی در کنار هم و با فاصله دوخته می‌شوند و هیچگاه روی هم قرار نمی‌گیرند.

طرح‌های مورد استفاده در لَردِه‌دوزی نیز منحصر بفرد و شامل طرح‌های ملی و بومی بوده که هر یک معنا و مفهوم خاصی دارد، مانند طرح بز باستانی ایرانی، طرح «اَلِّه کوه» بیابانک یا همای سعادت که از همای سعادت در سرخ‌کوه بیابانک اقتباس شده است و به‌نوعی قدیمی‌ترین طرح لَردِه‌دوزی به شمار می‌آید. در این طرح مثلث‌های کناری، نماد دور کردن شر و بدی، پولک‌های محرابی‌شکل نماد معنویت و قاصدک نیز نماد برکت و خوبی است.

یکی دیگر از طرح‌های مورد استفاده، طرح سرو زندگی است که نماد حیات و چرخش زندگی است. همچنین طرح آدمک نماد تکامل انسان در زندگی، طرح نیلوفر آبی یا لُوتوس نماد برکت، زایش و آزادی (در این طرح پرنده روی نیلوفر آبی با ساقه گندمی در دهان در حال پرواز است)، طرح اسب شطرنجی نشان سرعت در زندگی و آزادگی و طرح پیچک نماد عشق و علاقه، پیوند و محبت (در این طرح در گل و بوته‌های یک در میان نیز به صورت زوج و فرد نشان نر و ماده است) از طرح‌هایی هستند که در «لرده دوزی» استفاده می‌شوند.

یکی از ویژگی‌های مهم این هنر و حرفه، انتقال بین نسلی آن است که از مادران به دختران، نسل به نسل انتقال یافته است و مادران روستایی برای حفظ و انتقال آن، این هنر را به طور رایگان آموزش می‌دهند. در واقع دو تا از اصلی‌ترین ویژگی یک اثر ناملموس برای ثبت این است که نخست پذیرای جامعه محلی باشد که بخواهند این اثر را ثبت و از آن پاسداری و حفاظت کنند و دوم این‌که این اثر زنده باشد و در توالی نسل‌ها، خودش را بروز دهد. «لرده‌دوزی»، هر دو ویژگی را با خود همراه داشت و در حال حاضر یکی از آثار ثبت شده در فهرست میراث ناملموس استان سمنان است

زنان روستای بیابانک با پرداختن به هنر «لَردِه‌دوزی»، علاوه‌بر تأمین نیازمندی‌های خانواده با فروش مازاد تولیدات خود سهم قابل توجهی در تامین معاش خانواده بر عهده دارند.

ایسنا