۶۰ درصد از طلاق‌های استان فارس دختران زیر ۱۸ سال‌اند

بار سنگین لباس عروسی بر روی قامت‌های کودکانه: پدیده کودک‌همسری ناشی از فقر اقتصادی، فرهنگی، تعصبات قومی و رقابت‌های اجتماعی در مناطق جنوبی و کمتر توسعه‌یافته استان فارس به‌وفور مشاهده می‌شود. این پدیده باعث شده تا رؤیاهای دختران کم‌سن‌وسال این استان در دالان‌های تاریک سنت‌ها گم شود و ۶۰ درصد از طلاق‌های این استان به دختران زیر ۱۸ سال اختصاص یابد.

سن قانونی ازدواج

تازیانه‌های فقر، بی‌رحمانه بر پیکر او ضربه می‌زند و او را بی‌خبر از همه چیز از کلاس درس به سفره عقد می‌کشاند تا زندگی جدیدی را آغاز کند. برایش دوختند و لباس زندگی مشترک را به تنش کردند، اما این لباس به‌شدت نامناسب بود و لباس شوم بدبختی بر تنش نشاندند.

از آن سال‌ها تقریباً هشت سال می‌گذرد و او تازه به سن ۲۰ سالگی رسیده است، با این تفاوت که پدرش می‌خواست یک نان‌خور از سرش کم کند، اما حالا بعد از طلاق، مجبور است به سه بچه‌اش هم نان بدهد.

فقر هر کجا که باشد، زندگی افراد را به آتش می‌کشد، مانند زندگی سعیده که پدرش از سر نداری او را به یک تبعه افغان داد و پس از سه بچه که سرنوشتشان نامشخص است، او را رها کرد و به کشورش بازگشت.

تاوانش شد مُهر بدبختی و طلاق غیابی که از یک خطبه ازدواج عادی به‌جامانده و در هیچ سندی ثبت نشده و تا ابد بر پیشانی‌اش نشسته است، سرنوشتی که هیچ دخالتی در آن نداشته است.

طبق اعلام کنوانسیون حقوق کودک، هر فرد تا زمانی که سن ۱۸ سالگی را پشت سر نگذاشته، کودک محسوب می‌شود و ازدواج پیش از رسیدن به این سن، غیرقانونی است. اما در کشور ما بر اساس ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی، سن ازدواج برای دختران بالای ۱۳ سال و برای پسران بالای ۱۵ سال تعیین شده و گاهی عقد نکاح زیر سن قانونی نیز با اجازه والدین و بر اساس حکم رشد مجاز دانسته می‌شود.

آرزوهای پژمرده

منیره با ۲۸ سال سن، تجربه دو ازدواج ناموفق و در مجموع سه بار ازدواج را در کارنامه زندگی‌اش دارد؛ دختری که می‌گوید در ۱۳ سالگی ازدواج کرد و هنوز دو سال نشده طلاق گرفت. برای بار دوم، دو و نیم‌سال بعد دوباره به عقد برادرشوهر خواهرش درآمد و بااین‌حال که ازدواج دوم را هم پشت سر گذاشت، اما آرزوی پوشیدن لباس سپید عروسی به دلش ماند. همسر دومش آن‌قدر او را کتک زد و تحقیر کرد که خانواده‌اش مجبور شدند طلاقش را بگیرند. او در سن نزدیک به ۱۶ سالگی با دو ازدواج ناموفق، عنوان دردناک بیوه را یدک می‌کشید.

او دیگر از ازدواج می‌ترسید؛ اما پدر و مادرش از حرف مردم نگران بودند و آرزوهای دختر کم‌سن‌وسالشان را نادیده گرفتند تا حرف مردم پشت سرشان نباشد و با همین طرز فکر، دوباره دختر ۲۲ساله خود را به چاه زندگی اجباری انداختند. منیره حالا در آستانه ۲۸ سالگی، ۶ سالی است که سومین ازدواج را هم از سر گذرانده و حاصل این ازدواج دختری به نام سِوداست که پنج‌ساله است. او در ۲۲ سالگی به‌خاطر اجبار والدین و فرار از حرف‌های مردم برای بار سوم همسر مردی ۴۵ساله شد.

منیره می‌گوید هر روز تجربه تلخ دو طلاق گذشته‌اش بر سرش کوبیده می‌شود و تحقیر، جزئی جدانشدنی از روزگار به‌گل‌نشسته اوست. او با نوک انگشت، قطره اشک سمج گوشه چشمش را پاک می‌کند و می‌گوید آرزوهایش پژمرده شده و امیدهایش برای ادامه تحصیل قربانی سنت‌های زادگاهش شده است.

آمار محرمانه!

رایزنی‌های ما در خصوص دسترسی به آمار طلاق دختران زیر ۱۸ سال و نوزادان متولدشده از مادران ۱۰ تا ۱۶ساله با اداره کل ثبت‌احوال استان فارس به نتیجه نرسید و پاسخگویی به سؤالاتمان توسط روابط‌عمومی این اداره کل، منوط به نامه رسمی دادگستری استان فارس و ارسال پاسخ‌ها به این مرجع قضایی بود.

اگرچه سید عباس هاشمی، مدیرکل ثبت‌احوال استان فارس، نهم اسفندماه سال گذشته (۱۴۰۲) اعلام کرده بود که تا پایان بهمن این سال، ۹ هزار و ۹۲۹ مورد طلاق در استان فارس ثبت شده است، اما در این خبر، هیچ مشخصه‌ای از تعداد طلاق زنان کم‌سن‌وسال وجود نداشت.

در ادامه پیگیری‌ها برای یافتن آمار ازدواج و طلاق دختران زیر ۱۷ سال فارس از مؤسسه بهار نکوی این استان نیز پس از سه روز انتظار به نتیجه نرسید و این مرکز درحالی‌که اعلام کرده بود پاسخ‌ها را ارسال می‌کند، اما هیچ آماری از طلاق‌های زیر ۱۸ سال استان و مناطقی که بیشترین فراوانی پدیده کودک‌همسری را دارد، ارائه نکرد.

به ما مربوط نیست!

زهرا اثنی‌عشری، معاون امور توسعه پیشگیری اداره کل بهزیستی فارس می‌گوید: ما آماری دراین‌خصوص نداریم اما ۲۲۵ مرکز مشاوره خانواده و مرکز مشاوره تلفنی ۱۴۸۰ در فارس زیر نظر سازمان بهزیستی به مشاوره خانواده و مشاوره پیش از ازدواج مشغول هستند.

سازمان بهزیستی فارس در راستای رسالت دستگاهی خود برای آموزش‌های پیش از ازدواج، برنامه کاربردی خاصی دارد که ویژه افراد ۳۰-۱۵ ساله است. این آموزش‌ها شامل ضرورت آموزش پیش از ازدواج، آشنایی، ملاک‌های انتخاب مناسب، ملاک‌های آمادگی برای ازدواج شامل بلوغ زیستی، روانی، شناختی، رفتاری، عاطفی، اجتماعی و اقتصادی است. اگر بخواهید آمار کودک‌همسری را بدانید باید از دادگستری و ثبت‌احوال سؤال کنید.

پدیده چندعاملی

عبدالله هاشمی، کارشناس خانواده و روان‌شناس، پدیده کودک‌همسری را یک موضوع تک عاملی نمی‌داند و معتقد است که باید این پدیده را در حوزه خانواده، جامعه، فرهنگ و موارد دیگر جستجو کرد. او می‌گوید: دختران پس از ورود به سن بلوغ، رشد ناگهانی جسمی را در یک بازه زمانی یک تا دوساله تجربه می‌کنند و خانواده‌ها فکر می‌کنند فرزندشان چون از لحاظ جسمی به‌اندازه والدین خود یا بیشتر رشد کرده، می‌تواند از پس زندگی مشترک برآید؛ درصورتی‌که فرزندشان از نظر روانی هنوز در سن ۱۲ سالگی است و تازه‌وارد دوران پیش نوجوانی شده است.

باتوجه‌به گسترش روابط در فضای حقیقی و مجازی، خانواده‌ها نگران هستند که مبادا دخترانشان به آبروی آنان لطمه بزنند و به همین دلیل به دنبال آن هستند که هرچه سریع‌تر دختر خود را به ازدواج کسی در بیاورند تا از برخی آسیب‌ها جلوگیری کنند.

او می‌افزاید: در حوزه آموزش، نهادهای مسئول آن‌گونه که باید به این مسئله توجه کافی ندارند یا دستورالعمل‌هایی دارند که در آن، آموزش خانواده و افراد جامعه، ضعیف و مغفول مانده است. این‌گونه نیست که اجازه عقد دختر ۱۲ یا ۱۳ساله را بدهیم و بعد فکر کنیم که او در این شرایط و با این حجم از اطلاعات و چشم و هم‌چشمی‌های موجود که با عدم مهارت همراه است، می‌تواند زندگی موفقی داشته باشد.

گسترش ارتباطات در دنیای مجازی، حس کنجکاوی و حس فناناپذیری دوران نوجوانی باعث می‌شود فرد به رفتارهای مخاطره‌آمیز دست بزند و فکر کند مشکلی برایش پیش نمی‌آید. دختران ممکن است ناخواسته در فضای مجازی وابسته شوند و بُعد شناختی‌شان زیر سؤال برود.

وقتی فرد وارد حوزه هیجانی شود، بسیاری از ویژگی‌ها و نشانه‌های هشداردهنده را نمی‌بیند و در نتیجه یک تعارض شدید بین او و خانواده به وجود می‌آید و گاهی والدین مجبور می‌شوند از ترس آسیب‌ها دخترشان را به ازدواج وادار کنند.

عروس ده‌ساله

این فعال اجتماعی تأکید می‌کند: ۱۲ سالگی، دوره دوم کودکی است و معمولاً هر ازدواجی که در این بازه سنی انجام شود، جزو کودک‌همسری محسوب می‌شود.

جامعه روان‌شناسان به‌اتفاق نظر دارند که اگر در دامنه سنی ۱۴ و ۱۵ سالگی هم ازدواجی صورت بگیرد، کودک‌همسری اتفاق افتاده است.

ازدواج در ۱۷، ۱۸ و ۱۹ سالگی نیز باید بر اساس فرهنگ‌های حاکم بر جوامع و باورهای هر منطقه و سبک زندگی آنان بررسی شود.

هاشمی ادامه می‌دهد: در بین مراجعانم، عروسی داشتم که ۱۰ سال و ۷ ماه سن داشت و مابقی آمارها همه زیر سن ۱۷ سال هستند. متأسفانه وقتی آمارهای کلی را در سطح کلان مدنظر قرار بدهیم، درمی‌یابیم که بیشتر طلاق‌های رخ‌داده، مربوط به دختران زیر ۱۷ سال است که آمار وحشتناکی به‌حساب می‌آید.

اگر قرار است اجازه ازدواج دختران زیر ۱۷ سال داده شود، باید حواسمان باشد که در این سن تا چه اندازه نسبت به آمادگی‌های پیش از ازدواج، آنان را یاری کرده‌ایم، زیرا آسیب‌هایی که در فرایند چالشی و فرسایشی طلاق اتفاق می‌افتد، فراوان و دردناک است.

به‌طورکلی، استان فارس در لیست استان‌هایی است که کودک‌همسری به‌وفور در آن دیده می‌شود و هرچه به سمت جنوب پیش می‌رویم، این پدیده بیشتر به چشم می‌آید.

آمار دقیقی از کودک‌همسری در دسترس نیست، اما نگاهی به کارگاه‌های آموزشی ازدواج که در سال‌های اخیر در فارس برگزار شده، نشان می‌دهد که این استان در پدیده کودک‌همسری در رده‌های بالایی جدول کشور قرار دارد.

سلامت نیوز