گوهر؛ صدای زنان قهرمان در ادبیات معاصر

ادبیات پایداری، داستان مقاومت و راویان جنگ و شهادت نیز کمتر به زنان آن زندگی‌های شورانگیز می‌پردازند؛ مگر آن‌که قصه مرد، از زبان مادر، همسر، خواهر یا دخترش بازگو شود. هنوز هم انتظار می‌رود زنانی که لابه‌لای ورق‌های کتاب زندگی می‌کنند، صدای بلندی نداشته باشند، به خودشان اهمیت ندهند و فداکارانه برای ساختن یک مرد قهرمان بکوشند. روایت سنتی، زن را به عنوان سوژه‌ای مستقل نمی‌بیند و به آن نمی‌پردازد، گویی زنان در داستان زندگی خودشان حضور ندارند، اما نویسندگان البرز این خلأ را حس کردند و به فکر رفع آن نقص بودند. باشگاه ادبی گوهر با انگیزه پرداختن به سوژه زن در کرج شروع به کار کرد تا گوهر، مسیری برای روایت متمرکز از زنان ایران باشد.

البرز، بستر ظهور زنان پیشرو و اثرگذار

ایده شکل‌گیری باشگاه ادبی گوهر از دل دغدغه‌ای جدی برخاست که تلاش برای بازتعریف مفهوم زن در ادبیات معاصر و تاریخ مقاومت بود. با توجه به تجربیاتی که در حوزه زن و خانواده وجود داشت، نیاز به بازتولید الگو‌های زنانه در قالب‌های نوین و متناسب با مختصات فرهنگی و اجتماعی خود احساس شد. اهتمام بر اجرای این ایده از حضور در جغرافیای استان البرز ریشه می‌گیرد. این منطقه جایگاه جغرافیایی خاصی دارد و از ترکیب فرهنگ‌های متنوع شکل گرفته، از نظر سابقه تاریخی نیز البرز منطقه‌ای مهاجر‌پذیر و زیستگاهی پویاست که میزبان جریان‌های فکری و اجتماعی مختلف و بستر ظهور زنان اثر‌گذار و پیشرو بوده و هست.

زنان در این اقلیم معمولا فراتر از وظایف سنتی خود در حال نقش‌آفرینی بوده و هستند. البرز معلمان پیشرو، زنان و دخترانی که در عرصه انقلاب فعال بودند و کارآفرینان زن دارد. تمرکز بر همین نقطه صورت گرفت، زیرا قصه این زنان می‌تواند اثرگذار باشد. در عین حال، هدف صرفا نشان دادن زنانی که بر سکوی قهرمانی ایستاده‌اند نبود، بلکه در باشگاه ادبی گوهر، داستان زنانی که قهرمانان خانواده‌های خود هستند مد نظر قرار گرفته و تلاش شد موضوعات اجتماعی مرتبط با حوزه زنان با ادبیات پیوند داده شود.

گوهر؛ انجمنی برای همه، نه فقط زنان

مسیر فعالیت این مجموعه با تاسیس باشگاه ادبی گوهر و برگزاری اولین جشنواره داستان کوتاه گوهر آغاز شد. هدف جشنواره تمرکز بر سوژه «زن قهرمان در خانواده» بود. داستان‌های کوتاه جمع‌آوری شد و جشنواره‌ای ملی با پشتوانه استانی در سطح کشور برگزار شد.

گوهر زیر مجموعه حوزه هنری استان البرز است. نام گوهر به دنبال اسمی زنانه انتخاب شد. اگرچه دغدغه موضوعی مجموعه، تمرکز بر سوژه زن است، ولی گوهر انجمنی زنانه نیست. گروهی متشکل از زنان و مردان فعالیت دارند و تنها با خانم‌ها کار نمی‌شود. نسبت حضور آقایان در مجموعه زیر ۵۰ درصد است و خانم‌ها بیش از نیمی از جمعیت انجمن را تشکیل می‌دهند.

از سال ۱۴۰۳ باشگاه ادبی گوهر به عنوان یک باشگاه فرهنگی تولید محور، نشست‌های ادبی را آغاز کرده است. تفکیک و تاسیس کارگروه روایت و داستان و طنز در دستور کار قرار دارد و اعضای باشگاه متشکل از داستان‌نویسان، روایت‌نویسان، طنزنویسان، محققان، پژوهشگران و اهالی دیگر حوزه‌های ادبیات هستند. جلسات خوانش، تحلیل و نقد در کنار جلسات آموزشی به طور مرتب در این باشگاه برگزار می‌شود.

اولین محصول این محفل بعد از برگزاری جشنواره ادبی گوهر، مجموعه داستان کوتاه گوهر است که به طور کامل نتیجه فرآیند آموزش در حین تولید اثر است و این کتاب به زودی منتشر خواهد شد.

موضوع زن و خانواده، اولویت اصلی باشگاه ادبی گوهر است و نقش کلیدی زن در خانواده و اجتماع مورد توجه نویسندگان این مجموعه قرار دارد. باشگاه گوهر اکنون بر مجموعه‌ای با محوریت مقاومت کار می‌کند، اما تلاش آن بر نگاه زنانه به این موضوع متمرکز است. در بررسی زندگی بزرگان مقاومت، نقش زنان حاضر در این حماسه‌ها نیز مد نظر قرار می‌گیرد. این رویکرد ارتباطی با دیدگاه‌های فمنیستی یا جنبش‌های حقوق زنان ندارد، بلکه هدف، نمایش تصویر زن مسلمان ایرانی در چارچوب گفتمان انقلاب اسلامی است.

در گذشته اغلب نویسندگان استان البرز برای شرکت در جلسات ادبی به تهران می‌رفتند، اما اکنون باشگاه گوهر میزبان نویسندگانی از تهران شده است. این تغییر نگرش موجب شد که نویسندگان کرج که پیش‌تر تصور می‌کردند در استان خود کمتر همراه دارند، به ظرفیت‌های محلی خود توجه بیشتری نشان دهند.

عبور از مرزهای استانی و تقویت روایت زنانه

از برنامه‌های آتی باشگاه گوهر، تقویت کارگروه‌ها و تشکیل زیرمجموعه‌های مستقل در هر بخش است. فعالیت‌های جدید نیز با محوریت روایت‌هایی از محلات استان البرز دنبال خواهد شد که در آن نگاه زنانه به مسائل مد نظر قرار می‌گیرد. دغدغه اصلی مجموعه، کار در حوزه مقاومت است؛ مقاومتی که می‌تواند از کنج خانه یک زن آغاز شود.

اداره چنین مجموعه‌ای با توجه به حضور نویسندگان صاحب‌نظر و رقابت میان آن‌ها، با چالش‌هایی همراه است. استانی بودن این محفل یکی از موانعی بود که در مسیر حرکت به سمت فعالیت‌های ملی وجود داشت. در شرایطی که انتظار می‌رفت باشگاه تنها در چارچوب استان البرز فعالیت کند، اعضای مجموعه تصمیم گرفتند افق دید وسیع‌تری داشته باشند. این تصمیم با توجه به ظرفیت اعضا برای رقابت‌های گسترده‌تر اتخاذ شد.

در ادامه این مسیر، خلأ موجود در برجسته‌سازی نقش زن مسلمان ایرانی احساس شد و باشگاه گوهر با هدف پوشش این کمبود وارد عرصه شد. اعضای مجموعه با هر فرد و گروهی که پرچم این مسیر را در دست داشته باشد همکاری خواهند کرد. در عین حال، باور مجموعه بر آن است که نمی‌توان در این موضوع اصیل و جدی صرفاً در سطح استانی باقی ماند. با حمایت مدیریت حوزه هنری استان البرز، باشگاه گوهر توانست فعالیت خود را گسترش دهد و جانی تازه به ادبیات مقاومت در این استان ببخشد.

از ادبیات نمایشی تا تاریخ شفاهی مقاومت

فاطمه مهرابی، از نویسندگان مجموعه، با اشاره به پیشینه فعالیت‌های ادبی خود گفت: تحصیلات دانشگاهی‌اش در حوزه ادبیات نمایشی بوده و با هنرهای دراماتیک آشنایی دارد. نخستین کتاب وی در حوزه زن و سبک زندگی با عنوان «حیات طیبه» در سال ۱۳۹۲ منتشر شده است. او حدود هشت سال در زمینه داستان و روایت فعال بوده و آثاری چون زندگی شهید محسن صادقی از نگاه مادر و کتاب «آقای مهندس» درباره زندگی شهید محمد طرح‌چی را در کارنامه خود دارد. آخرین اثر او که درباره شهید روح‌الله عجمیان است، در مرحله بازنویسی قرار دارد.

جام‌جم آنلاین