گفت‌وگوی «جوان» با مریم مجتهدزاده رئیس سازمان نشر آثار و ارزش‌های مشارکت زنان در دفاع مقدس؛دشمن توهم نیست و با «زن الگوی سوم» مشکل دارد

آخرین روز از شهریور ۱۳۵۹ وقتی رژیم بعث صدام نخستین خمپاره‌هایش را به سمت کشورمان شلیک کرد، نبردی نابرابر و دفاعی مقدس شکل گرفت.

زهرا چیذری

آخرین روز از شهریور ۱۳۵۹ وقتی رژیم بعث صدام نخستین خمپاره‌هایش را به سمت کشورمان شلیک کرد، نبردی نابرابر و دفاعی مقدس شکل گرفت. جوانان و مردان این سرزمین از گوشه گوشه کشور به سمت جبهه‌های حق علیه باطل رهسپار شدند تا نگذارند یک وجب از خاک این سرزمین به دست نااهلان بیفتد و دشمنان در خاک پاک ایران قدم نگذارند. حضور دلیرمردان ایرانی در جبهه‌های جنگ تنها بخشی از رشادت‌های مردم کشورمان در طول هشت سال دفاع مقدس بود. پشت پرده حضور این مردان در خطوط مقدم جبهه، زنانی بودند استوارتر از سرو و نخل‌های بی‌سر نخلستان‌های خوزستان که صبورانه ایستادگی کردند و پشت و پناه مردانی بودند که تفنگ به دست در برابر دژخیمان بعثی پاک‌ترین دفاع را در دنیا به نمایش گذاشتند. مردانی که اگر همراهی، نجابت و صبوری مادران، همسران و خواهرانشان نبود، نمی‌توانستند از خانه و کاشانه دل بکنند و به دریای بیکران جبهه‌های نبرد حق علیه باطل دل بسپارند. بگذریم از اینکه در دوران دفاع مقدس زنان رزمنده و امدادگر، جانباز و آزاده در خطوط مقدم جبهه یا نزدیک‌ترین بخش‌های جبهه به خط مقدم حضور داشتند نیز کم نبودند. با وجود این زنان و نقش‌آفرینی آنان بخش کمتر دیده شده هشت سال دفاع مقدس است. به مناسبت هفته دفاع مقدس سراغ مریم مجتهدزاده رئیس سازمان نشر آثار و ارزش‌های مشارکت زنان در دفاع‌مقدس رفته‌ایم و با وی که خود از خانواده ایثارگران و همسر سیدمحسن موسوی کاردار سفارت جمهوری اسلامی ایران در لبنان یار حاج رسول متوسلیان و دیپلمات ربوده شده کشورمان است، درباره نقش زنان در دوران دفاع مقدس و باید‌ها و نباید‌های انتقال و انتشار ارزش‌های این دوران به نسل‌های کنونی و آینده به گفتگو نشسته‌ایم.

خانم مجتهد‌زاده! وقتی نخستین خمپاره‌های رژیم بعث عراق به کشورمان پرتاب شد شیرمردان این سرزمین در جبهه‌های نبرد حق با باطل حاضر شدند، اما بخش کمتر دیده شده این ماجرا حضور و نقش آفرینی زنان در پشت جبهه بود. زنان در دوران هشت‌ساله دفاع مقدس چه نقش‌آفرینی داشتند؟
به طور کلی برخی نقش‌ها در ظاهر مشخص، اما برخی دیگر پنهان، اما تعیین‌کننده‌تر و کارسازتر هستند و نقش زنان نیز اینگونه بوده است. زنان در پشتیبانی، امداد، تشویق و ترغیب مردان خود برای حضور در جبهه و در صیانت از فضای خانواده در نبود همسران خود نقش داشتند و اسوه صبر و مقاومت در کنار مردان خود بودند.

ما کم نداریم شهدایی را که یک سال یا کمتر با همسرشان زندگی کردند و شهید شدند. همسران و مادران شهدا چگونه رفتار می‌کردند که فرزندان یا شوهرانشان می‌توانستند با تمام وابستگی موجود دل بکنند و به جبهه بروند؟
همسران شهدای ما صبوری پیشه کردند. این صبوری از یک محله به محله دیگر در سطح شهر پخش و تبدیل به گفتمان ایثار شد و همین فضای جامعه را برای حضور مردان آماده‌تر کرد، آن‌ها با صیانت کردن در نبودن همسران کمک بزرگی به انقلاب کردند. در بررسی بسیاری از کشور‌ها ما هنوز شاهد آسیب‌های زنان ناشی از خلأ مردان هستیم، اما زنان ما مقاوم و صبور بوده و در تمام میدان‌ها حضور یافتند و خلأ ناشی از عدم حضور مردان خود در جامعه را پوشش داده و به درجات بالای علمی نائل شدند و فرزندان خوبی تربیت کردند.
زنان ما در هشت سال دفاع مقدس احساس و عواطف شخصی‌شان را پای منافع ملی قربانی کرده‌اند، هم خانواده را نگه داشته و هم با اقتصاد مقاومتی‌شان، حضور خود را در جامعه بازیافته‌اند. بر ماست که این مدل جدید را به دنیا عرضه کنیم. در حال حاضر این تناقض در جوامع بشری وجود دارد که چطور می‌شود بین نقش‌های اجتماعی و نقش‌های خانوادگی زنان تعادل برقرار کرد. اشاعه فرهنگ صحیح این تعادل با شما رسانه‌هاست. دشمنان هم متوجه کارآیی این فرهنگ شده‌اند و مرتب سیاه‌نمایی می‌کنند.

خانم مجتهد‌زاده! آیا آماری از مادران و همسران شهدا و همچنین بانوان رزمنده، شهید، آزاده و جانباز می‌توانید به ما ارائه دهید؟
تاریخ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس مشحون از رشادت زنان، مادران، همسران و دخترانی است که همیشه در خط مقدم مبارزه ایستادگی کردند و ما در این راه حدود ۸۹۱۷ جانباز زن را از اول انقلاب تقدیم انقلاب کردیم و زنان شهید ما ۷۳۹۱ نفر را شامل می‌شوند. ما شاهد سرو سرافراز ۶۷ زن آزاده در کشورمان هستیم و به لطف خداوند متعال همچنان حضور گرم ۸۷۹۶ مادر شهید را در جمع خودمان داریم و از برکات حضور ۷۱۰۴ همسر شهید هم بهره‌مند می‌شویم.
این‌ها تنها بخشی از آمار رشادت‌ها و حضور مؤثر زنان در دوران انقلاب اسلامی و دفاع مقدس است کما اینکه ما الان در فکر ایجاد و سازماندهی سلاله‌های شهدا که شامل نوادگان شهدا می‌شوند، هستیم و امیدواریم بتوانیم در این مسیر هم گام‌های مؤثری برداریم.

بی‌تردید حضور و نقش‌آفرینی زنان در دوران دفاع مقدس از ارزش‌های ماندگاری است که باید در حفظ و انتقال آن به نسل‌های بعدی تلاش کرد. از نگاه شما به عنوان رئیس سازمان نشر آثار و ارزش‌های مشارکت زنان در دفاع‌مقدس چگونه می‌توان این نقش را ماندگار کرد و اشاعه داد؟
نقش زنان در دوران جنگ باید در تاریخ ثبت و ضبط شود، چون این نقش شاخص برجسته بوده و واقعاً می‌توان گفت زنان ما در این مقطع تاریخی پیشرو بوده‌اند؛ هم در پیدایش انقلاب و هم در استمرار آن نقش بی‌بدیلی داشته‌اند. بر ماست که این نقش را در تاریخ ثبت کنیم. نشر فرهنگ دفاع مقدس برای همه ما یک وظیفه است. یکسری وظایف را ما در سازمان نشر آثار و ارزش‌های مشارکت زنان در دفاع مقدس به عهده داشتیم و یکسری وظایف هم بر عهده رسانه‌هاست.
قطعاً رسانه‌ها نقش مهمی در اشاعه فرهنگ و ارزش‌های دوران دفاع مقدس دارند، اما برای استفاده از ظرفیت رسانه باید برنامه‌ریزی مدونی صورت پذیرد و همکاری بین بخشی انجام گیرد. یعنی هم بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس برنامه‌ریزی مناسب داشته باشد و هم رزمندگان خانواده شهدا برای بیان خاطرات و دستاورد‌های آن دوران به میدان بیایند و همه این‌ها در قالبی هنرمندانه برای نسل‌های جدید روایت شود. نگاه شما به این مقوله چیست؟
دوران انقلاب و دفاع باعث عبرت‌آموزی و خلق هویت برای ملت ایران شد. علم‌آفرینی، تجربه‌آموزی، بالفعل‌شدن استعدادها، اتکا به نفس، ولایت‌پذیری و وحدت از دستاورد‌های دوران دفاع مقدس است. برای همین تمام افرادی که در آن دوران حضور داشتند وظیفه دارند خاطراتشان را بیان کنند و گمان نکنند که با این کار «ریا» کرده‌اند. این تکلیفی بزرگ بر دوش زنان و مردان جامعه ماست و بیان وقایع تاریخ پرشکوه ایران اسلامی سبب انگیزه‌بخشی و حرکت‌آفرینی نسل جوان جامعه خواهد شد.
زنان خاطرات متنوعی از دفاع مقدس دارند که ارزش بازگویی دارد. خاطراتی که فداکاری‌ها و پیروزی‌ها یا شکست‌ها را شامل می‌شوند و مهم‌ترین سرمایه‌های ما هستند.
فراموش نکنیم خانواده شهدا سهامداران اصلی نظام هستند. آن‌ها بر گردن ما حق دارند و باید پس از بیان نقش شهدا از آن‌ها نیز یاد شود.

رفتار مادران و همسران شهدای مدافع حرم و جبهه مقاومت، نشان داد نسل امروز هم درست شبیه نسل دوران دفاع مقدس استوار و متعهدند. نظر شما درباره خانواده شهدای مدافع حرم چیست و نقش همسران و مادران این شهدا را در حضور و نقش‌آفرینی آنان در جبهه‌های اسلام چگونه ارزیابی می‌کنید؟
انقلاب اسلامی ظرفیتی است که به تدریج به الگوی تأثیرگذار و ساختارشکن در معادلات نظام قدرت جهانی تبدیل شد و در آن زنان و مردانی نقش آفرینی کردند که تاریخ ملت‌های مسلمان از آن‌ها به عنوان الگو یاد می‌کند.
مقاومت و ایستادگی در هیئت یک مکتب، تفکر و راه، ویژگی برجسته رهبران الهی است و آنان در مقابل مشکلات و موانع و به خصوص در مواجهه با جبهه باطل و طاغوت‌ها مقاومت خویش را به رخ همگان کشیدند و با تکیه بر وعده نصرت الهی به پیروزی نائل شدند. امام خمینی (ره) و در پی ایشان، مقام معظم رهبری، نمونه‌های عینی و موفق «مقاومت» در جهان معاصر هستند. رهبر معظم انقلاب اسلامی در سه دهه اخیر، تصویر زیبایی از منطق دینی و عقلانی مقاومت را در مقاطع مختلف ارائه کرده‌اند.
انقلاب اسلامی ایران زمینه‌ساز حرکت جدید و مفاهمه‌ای شد که تاریخ تحولات جهانی را تحت تأثیر قرار داد. از مهم‌ترین این تأثیرات روحیه مقاومت و ایثار در ملت‌ها بود؛ ملت‌هایی که منتظر یک الگو بودند تا شأن خویش را بازیابند و از سیطره استعمار و استکبار رهایی یابند. این تفکر مقاومت و ایستادگی ودیعه‌ای بود که زنان و مردان مجاهد را به خروشیدن و ایستادن تهییج کرد و زمینه‌ساز آغاز دوران نوینی در جهان شد. محور مقاومت امروزه یک مکتب تمام‌عیار و انسان‌ساز است. انسانی که همواره در جبهه مبارزه است و می‌داند برای فتح تنها راه ممکن مقاومت است و در این میان زنان پرچمداران و پیشگامان این نهضت هستند. زنانی که مقاومت را زمینه ساز ایجاد تمدن نوین اسلامی ساختند و روح ایستادگی را در پیکره جامعه رشد دادند.

به بحث پرچمداری زنان در محور مقاومت اشاره داشتید؛ محور مقاومت چقدر می‌تواند ما را به تحقق تمدن نوین اسلامی مورد مطالبه مقام معظم رهبری نزدیک کند و زنان چگونه می‌توانند در این تمدن‌سازی نقش‌آفرینی کنند؟
در طول قرن‌های متمادی آغاز تمدن اسلامی، زنان اندیشمند و مجاهد بسیاری با پیروی از سنت و سیره رسول‌الله (ص) و ائمه اطهار (ع) اصالت جریان دین‌گرایی و معنویت‌خواهی را پاس داشتند و با معرفی و بارور ساختن تمدن اسلامی به عنوان کامل‌ترین شالوده تعالی حیات بشری نهضت‌ها و حرکت‌های بنیادینی را در جوامع انسانی پایه‌ریزی کردند. بررسی تاریخ معاصر به عنوان بخشی از این تلاش‌ها و رستن‌ها، آغاز حرکت بی‌نظیری را نشان می‌دهد که به رهبری امام خمینی (ره) و با حضور زنان آگاه شکل گرفت و با ایجاد حکومت اسلامی سامانه‌های بسیاری را با الهام از الگوی تمدن اسلامی ایجاد کرد. امروز مقاومت یک نهضت زنده و بالنده است که به نقش‌آفرینی همه زنان و مردانش در کنار هم نیاز دارد، موضوع مقاومت امروز یک الگوی بی‌بدیل به زنان و مردان عرضه کرده است و به خصوص در میان جامعه زنان ارزش‌آفرینی می‌کند. توجه به ظرفیت مقاومت در احیای ارزش‌ها و سبک زندگی متعالی راهی است که باید با درایت و سرعت بپیماییم و فراموش نکنیم زنان در مقاومت محور ارزش‌آفرین بوده و نقشه راه پیشرفت و تعالی جوامع هستند.

سال‌های پس از دوران دفاع مقدس و به خصوص در سال‌های اخیر زنان نوک پیکان برنامه‌ریزی و تهاجم فرهنگی دنیای غرب هستند و از طریق رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی تلاش می‌شود تا با استحاله هویت زن مسلمان ایرانی، بر جامعه مسلط شوند. از نگاه شما برای مواجهه با جنگ نرم امروز چگونه باید تدبیر کرد؟
هشت سال دفاع مقدس زمان جنگ سخت بود. از ویژگی‌های جنگ سخت، وحدت‌بخشی به مردم یک جامعه است، اما وقتی جنگ نرم جریان پیدا می‌کند، دشمن به خانه ما می‌آید بدون اینکه او را ببینیم. باور کنید که دشمن توهم نیست و با هویت اسلامی ما و همچنین «زن الگوی سوم» که نه شرقی است و نه غربی مشکل دارد. متناسب با دشمنی آن‌ها ما هم باید برنامه‌ریزی داشته باشیم.

خانم مجتهد‌زاده! مادران و همسران شهدا بی‌تردید زن تراز جمهوری اسلامی ایران و الگوی سوم زن نه شرقی نه غربی هستند. انتشار و معرفی این الگو به نسل‌های جدید و دختران و زنان امروزمان چگونه محقق می‌شود؟
زن در جمهوری اسلامی ایران نمادی از ایثار، تلاش، مقاومت و پیروزی است. سال‌های طلایی انقلاب اسلامی و عرصه‌های به یادماندنی روز‌های دفاع مقدس، حماسه‌سازی زنان دلاوری را که با توکلی والا، حامی همسران و مشوق فرزندان در اعزام به عرصه‌های مبارزه و جهاد بودند، نیک به یاد دارد. امروز تاریخ باید حماسه‌سازی شیرزنانی از ایران زمین را در حافظه خود حک کند که به حکم یک تکلیف الهی با امید به وعده پیروزی حق و تأسی به اسطوره‌های حق طلبی و آزادگی، همچنان سرافراز مقابل تمامی حملات پیدا و نهان دشمنان ایستاده و هویت دینی و ملی زن را در کانون خانواده و در عرصه اجتماعی پاس داشته‌اند. مادران، همسران، خواهران و دختران این سرزمین آفتابی، طلایه داران صحنه‌های مقاومتند که بی‌تردید بر این مجاهدت پایانی نخواهد بود. نشر ارزش‌های ناب فرهنگ دفاع مقدس در میان نسل حاضر، ضمن محافظت از هویت فرهنگی، رسالت سنگین بانوان دریادل کشور است. حماسه‌های جاودانه زنان در دفاع مقدس ظرفیتی بی‌بدیل است که می‌تواند با گذر از مرز‌های ملی، نظام جهانی تشنه معنویت را به ارزش‌های صبر، ایثار و پایداری سیراب سازد و پرچمدار راهی باشد که به توان ملت آغاز شده است.

منبع: روزنامه جوان