کتاب «را» روایتی از آواهای زنان هرمزگانی

در بندرعباس، «را» تلخیص «راه» است و در گویش محلی رودان به اشعار و آوا هایی گفته می‌شود که یک زن به تنهایی و گاهی به صورت دسته جمعی در مراسم عروسی همخوانی می‌‌کنند. «را» در دیگر شهرهای استان «واسونک» نامیده می‌شود. «را» در تمام مراحل عروسی اعم از لباس بُران، ساخت، حنابندان، سرتراشان، حمام، رخت پوشان اجرا و برای هر قسمت از مراسم شعر مختص به همان موضوع خوانده می‌شود. نحوه برگزاری مراسم عروسی در روستاهای رودان تقریباً شبیه هم بوده و در این کتاب تلاش شده است به رسم و رسومات فراموش شده‌ای که از دیرباز رایج بوده است، بیشتر پرداخته شود.

پدیدآورنده اثر را اینگونه تقدیم کرده است: «به یاد لالایی‌های شبانه مادری صبور و مهربان که یک عمر مرا نان داد و جان بخشید. روحت شاد بی‌همتا!»

«حی حی گُل گَندُم»

طراح جلد برای اشاره به سفید بختی عروس و داماد، از رنگ سفید برای روی جلد استفاده کرده است. سحر جعفری از سُرمه دان قدیمی برنزی و پر نقش و نگار استفاده کرده است که می‌تواند به معنای چشم روشنی باشد. همچنین از میل آن «را» اسم کتاب نوشته شده است.

مولف ابتدا در مقدمه به معرفی ارزش‌های ازدواج از نگاه اسلام اشاره می‌کند و سپس به اختصار فواید ازدواج موفق را بر می‌شمرد. پس از آن با این توضیح که داماد نه قانوناً و نه شرعاً حق ندارد که جهاز را مطالبه کند، اگرچه که مرسوم است خانواده عروس اسباب و لوازم زندگی را خریداری می‌کنند و در ادامه لیست جهیزیه حضرت فاطمه سلام الله علیها را معرفی می‌کند.

مراسم عقد و عروسی، مراحل قبل از هیش (دروگری) و هیش (مراسم ازدواج)، کودون کَنی (شیروانی)، تنور سازی، سِرگ بَندی، خرید، دارچِری (تهیه هیزم) مراسمِ خوندِگ، مراحل پُخت غذا، نوع غذا، مفهوم و معانی نمادهای هیش (عروسی)، تَحت / حجله، تَحتکولی / تخت خواب سنتی از دیگر سرفصل‌های این کتاب است.

پرداختن به آیین های سُنتی و رسوم دیرینه مانند شکستن تخم مرغ با انگشت بزرگ پای راست حین ورود داماد به حمام؛ قرار دادن سوزن در کنار تخم مرغ، انجام چِل بُر، فلسفه روبند (پارچه رنگی روی صورت عروس)، رنگ و نقش آن در اقلیم منطقه بومی، روانشناسی رنگ‌ها، رسم اسب سواری داماد، گُداختن اسپند و عود و استفاده از گَرگ (سِدر) در شستشو و گل از جمله عناوین این کتاب است.

در ادامه نیز به شرح مختصر نامزدی، خواستگاری، حنای دزدی (دزدکی)، حنای اصلی، مراسم حنای اصلی، آلو ملو، حلوا، سرتراشون، سَشور، حمل داماد، خلعت، زیارت، تقدیم به ساحت مبارک حضرت امیر، پانداز، راهی، شیلون، وداع، خون، در حین ورود عروس به حجله، مشاته، حجله، آداب حجله، اعمال حجله، سر به سر، مبارک باد، تماشا و خملی می‌پردازد.

در ادامه به بخش‌هایی از کتاب اشاره می‌کنیم:

«چِل بُر»:

فردی متدین و با تقوا یا از ریش سفیدان فامیل با وضو و در حالی که رو به قبله نشسته باشد آیت الکرسی را در «چِل بُر» (بخش) بر کاموای هفت رنگ می‌خواند و در هر بخش یک گره می‌زند به نحوی که در بخش اول آیه را یک بار، در بخش دوم ۲ بار و به همین ترتیب که گره چهلم گره‌ای باشد که نخ‌ها را به صورت حلقه درآوَرَد و لذا نخ را در تشتی انداخته و با آب آن غسل صورت می‌گیرد و در نهایت روی بازوی داماد و عروس می‌بندند تا از تمامی خطرات (چشم زخم، حسادت و اجنه) در امان باشند و این بازوبند تا ۴۰ روز به همراه خواهند داشت.

«شیلون»

شب آخر (شب شیلون) تمام اهل خانواده داماد با مهمانان جلوی درب منزل خانه پدر عروس تجمع می‌کنند و اشعاری در خصوص ویژگی‌های برجسته داماد را با صدای بلند به منظور ترغیب خانواده عروس می‌خوانند:

ای مومِ عروس دورونت به گوش

بشنوی یا نشنوی عروست اَبَرِنگ

خطاب به خانواده عروس:

راه بدیه جا بدیه

دامادمو وارده به شما.

این عمل باعث می‌شود خانواده عروس به میدان بیایند و به اشعار واکنش نشان دهند…

خطاب به خانواده داماد:

نَه رامو هَه، نَه جا مُوهَه

نه طاقتِ شما مُوهَه

خطاب به خانواده عروس:

اگه راه تو نهه، جا تو نهه

پا کاغذ امضا تو نهه

خطاب به خانواده داماد:

سر در بلندتره، بالای در بلندتره

به داماد خود ننازید که عروس قشنگ‌تره

خطاب به خانواده عروس:

دوماد ما هِل داره

نمک با فلفل داره

شیشه گلابی پهلوش

ماشاالله به چشم و ابروش.

نمونه‌ای از «را» رودانی:

بشکن بشکنِ، بشکن

من نمی‌شکنم، بشکن

بشکن راه داره، بشکن

دست و پا داره، بشکن

بشکن رو قالی، بشکن

برا دختر دایی، بشکن

بشکن رو حصیر، بشکن

از صبح تا پسین، بشکن

بشکن تو حموم، بشکن

برا پسر عموم، بشکن

بشکن تو چایی، بشکن

برا پسر دایی، بشکن

بشکن رو پنبه، بشکن

برا دختر عمه، بشکن

بشکن آباد، بشکن

راه خیرآباد، بشکن

کوزه بشکنم؟ بشکن

کاسه بشکنم؟ بشکن

بشکن بشکنه، بشکن

من نمی‌شکنم، بشکن.

سالاری دوم تیرماه سال ۱۳۵۵ در روستای زیبای برنطین رودان در میان عطر لیمو و خرما، همزاد «لَوار» آتش باد، پا به عرصه گیتی نهاد. نخستین اثر مکتوبش مجموعه شعر «پشت این پنجره پُر از دیوانگی است»، بود که اواخر دهه نود منتشر شد. وی کارمند منطقه آزاد قشم است و در حال حاضر یک رُمان و یک افسانه قدیمی با عنوان «پِلیسک» را آماده چاپ دارد.

این کتاب، نخستین اثر پژوهشی عباس سالاری در ۸۲ صفحه در قطع رُقعی در خصوص مسائل آداب و رسوم زناشویی، ترانه‌های قومی و محلی، فرهنگ عامه، آداب و رسوم و زندگی اجتماعی مردمان جنوب در شهرستان رودان است. این اثر با صفحه آرایی اطلس دهقانی، طرح جلد سحر جعفری، با شمارگان یک هزار نسخه برای نخستین بار سال ۱۴۰۱ به قیمت ۷۰ هزار تومان به همت انتشارات «پَر سُرخ» با مدیریت ایرج اعتمادی چاپ و منتشر شد.

ایبنا