ژاله آموزگار: راز ماندگاری زبان فارسی در برابر هجوم زبان‌ها

در مراسمی به مناسبت پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت فردوسی در تالار فردوسی دانشگاه تهران، ژاله آموزگار، استاد برجسته زبان و ادبیات، درباره رازهای ماندگاری زبان فارسی در طول تاریخ سخن گفت.

ژاله آموزگار سخنانش را با تأکید بر این نکته آغاز کرد که زبان فارسی به منطقه خاصی تعلق ندارد و میراث مشترک همه ایرانیان است؛ از خراسان تا خوزستان، از آذربایجان تا کرانه‌های مکران و خلیج فارس. به باور وی، این زبان، با وجود تنوع قومیتی و زبانی ایران، نقشی پیونددهنده دارد و هویت فرهنگی را شکل می‌دهد. ژاله آموزگار با اشاره به دیگر کشورها نیز گفت که همواره در تمدن‌های بزرگ، اقوام گوناگون با حفظ زبان‌های محلی خود، با زبانی ملی و واحد با یکدیگر و با جهان ارتباط برقرار کرده‌اند.

وی ادامه داد که در جهانی که فناوری آن را به دهکده‌ای کوچک بدل کرده، زبان‌هایی که قلمرو محدود دارند در معرض نابودی‌اند و زبان‌های غالب، سایر زبان‌ها را می‌بلعند. با این حال، زبان‌هایی که پشتوانه فرهنگی، تاریخی و نوشتاری دارند، در برابر این هجوم مقاومت می‌کنند. ژاله آموزگار افزود که زبان فارسی نیز بارها در معرض خطر بوده، اما بدون توسل به زور، با قدرت فرهنگی و ادبی خود دوام آورده و حتی قلمرو خود را گسترش داده است؛ از خراسان بزرگ و قفقاز گرفته تا خلیج فارس و آسیای میانه.

ژاله آموزگار با مروری تاریخی، زبان فارسی را زبانی دانست که از ابتدا فقط ابزار محاوره نبوده، بلکه حامل اندیشه و حکمت نیز بوده است. از اوستا و سنگ‌نوشته‌های هخامنشی گرفته تا متون علمی و فلسفی پهلوی، از دوره ساسانیان تا دوران اسلامی، این زبان در مسیرهای گوناگون رشد کرده و بارها چهره‌ای نو به خود گرفته است. وی به آثاری چون دینکرد، بندهش، اندرزنامه‌ها، سروده‌های مانی و متون مناظره‌ای و اخلاقی اشاره کرد که نشانگر ظرفیت بالای زبان فارسی برای بیان مفاهیم پیچیده است.

ژاله آموزگار تأکید کرد که حتی پس از ورود اسلام و گسترش زبان عربی، فارسی نه تنها زنده ماند، بلکه به رشد خود ادامه داد. ایرانیان ضمن پذیرش دین اسلام، زبان خود را از دست ندادند. در حالی که بسیاری از سرزمین‌های اسلامی عربی‌زبان شدند، فارسی‌زبانان با اقتدار فرهنگی خود، بخشی از واژگان عربی را جذب و حتی واژگانی به زبان عربی هدیه دادند.

وی از نقش یعقوب لیث صفاری و خاندان سامانی در تثبیت زبان فارسی سخن گفت و تأکید کرد که این زبان نه توسط نخبگان بلکه با حمایت مردم عادی زنده ماند؛ مردمی که آن را در لالایی‌ها، دوبیتی‌ها، و بعدها در شعرهای اندیشمندانه شاعران بزرگ حفظ کردند. زبان فارسی از رودکی و فردوسی تا سعدی، حافظ، مولوی، نظامی، شهریار و قیصر امین‌پور ادامه یافت و در دل ملت‌های دیگر نیز جای گرفت.

در پایان، ژاله آموزگار دلیل اصلی ماندگاری زبان فارسی را «زنده بودن» آن دانست؛ زبانی که چون موجودی پویا، با زمان پیش رفته، دگرگون شده و تکامل یافته اما ریشه‌های خود را حفظ کرده است. وی خطاب به نسل جوان گفت: این زبان، سرمایه‌ای ملی است؛ آن را با تعصبات قومی و وارداتی آلوده نکنید. فارسی دشمن هیچ گویشی نیست، بلکه زبان وحدت‌بخش همه ماست.

 مهر