پیری جمعیت ایران تا ۲۰۸۰ !

برآورد‌های جدید مرکز آمار ایران تا تاریخ ۱۸ شهریورماه امسال نشان می‌دهد جمعیت ایران به ۸۵ میلیون و ۸۸۵ هزار و ۵۹۴ نفر رسیده است. ما قصد داریم در این گزارش مدل‌های پیش‌بینی‌ جمعیت ایران را مورد بررسی قرار دهیم.

پیش‌بینی جمعیت کشور در برنامه هفتم توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی تا سال ۱۴۳۰

مدل پیش‌بینی‌های جمعیت طبق داده‌هایی مانند میزان مرگ‌ومیر، مهاجرت و زادوولد انجام می‌شود که میزان زادوولد به دلیل نقش مهم آن در ساختار سنی و تعداد جمعیت، دارای حساسیت بسیار بیشتری در مقایسه با مؤلفه‌های دیگر است. طبق آخرین پژوهش‌های مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور، به تفکیک جنسیت و سن جمعیت ایران در سال ۱۴۳۰ پیش‌بینی شده است. براساس این پیش‌بینی‌ها این سه مدل طراحی شده است.

فرض باروری: در سناریو‌های پیش‌بینی طبق فرض تثبیت یا افزایش سطح باروری از ۶۱/۱ فرزند برای هر زن از ابتدای اجرا تا پایان برنامه پنج‌ساله هفتم توسعه و در ادامه برای افق ۱۴۳۰ است.

سناریو اول: با فرض افزایش سطح باروری از ۶۱/۱ به‌ازای دو و نیم فرزند برای هر زن تا پایان سال ۱۴۰۷ و تثبیت سطح باروری در ۵/۲ فرزند برای هر زن از سال ۱۴۰۸ تا ۱۴۳۰.

سناریوی دوم: فرض تثبیت سطح باروری ۶/۱ فرزند برای هر زن تا سال هدف.

سناریوی سوم: فرض افزایش سطح باروری از  ۶۱/۱ فرزند برای هر زن تا سال ۱۴۳۰، آنچنان که جمعیت ایران به ۱۵۰ میلیون نفر افزایش پیدا کند.

در سناریوی اول در صورتی که طبق هدف‌گذاری برنامه هفتم توسعه نرخ باروری به ۵/۲ فرزند به‌ازای هر زن تا پایان سال ۱۴۰۷ برسد و پس از آن تثبیت شود، تحولات جمعیتی ایران تا سال ۱۴۳۰ ‌نشان می‌دهد که نرخ رشد جمعیت با اتمام برنامه ۱۴۰۷ افزایشِ آرام و پس از تثبیت با کاهش رشد جمعیت در افق ۱۴۳۰ ادامه پیدا می‌کند. طبق این سناریو جمعیت ایران در این سال در صورتی به ۱۰۵ میلیون‌نفر افزایش پیدا می‌کند که تولد‌ها هم مانند گذشته ادامه داشته باشد، به‌طوری که میزان تولد کشور در ابتدای برنامه هفتم توسعه به یک میلیون و ۱۴۷۰ هزار تولد و در افق ۱۴۳۰ به یک میلیون و ۵۴۰ هزار تولد در سال برسد.

با این وجود طبق سناریو دوم درصورتی‌که تثبیت نرخ باروری در۶۱/۱ فرزند به‌ازای هر زن تا سال ۱۴۳۰ رخ دهد، نرخ رشد جمعیت ایران تا سال ۱۴۰۸ کاهش خواهد یافت. با این وجود این روند تا سال ۱۴۲۰ نیز ادامه پیدا می‌کند و از سال ۱۴۲۵ تا ۱۴۳۰ هم رشد جمعیت کشور منفی خواهد بود.

در این سناریو جمعیت ایران از ۸۴ میلیون و ۹۲۰ هزار نفر به ۹۱ میلیون در سال ۱۴۲۵ خواهد رسید، با این حال در سال ۱۴۳۰ این جمعیت کاهش خواهد یافت و به حدود ۹۰ میلیون و ۶۴۰ هزار نفر خواهد رسید.

طبق پیش‌بینی‌های انجام شده میزان باروری کل کشور بین سال‌های ۱۴۰۳ تا ۱۴۳۰ نشان می‌دهد که برای اینکه جمعیت کشور ما به ۱۵۰ میلیون نفر در سال ۱۴۳۰ افزایش پیدا کند، میزان باروری کل در طول پیش دوره باید به‌گونه‌ای باشد که از ۶۱/۱ فرزند به‌ازای هر زن در سال اول برنامه به ۸/۲ فرزند به‌ازای هر زن در سال ۱۴۳۰ افزایش پیدا کند، در غیر این صورت جمعیت کشور به ۱۵۰ میلیون نفر نمی‌رسد.

همچنین براساس پیش‌بینی‌ها نرخ افزایش جمعیت تا پایان برنامه هفتم توسعه یعنی تا سال ۱۴۰۸ و پس از آن هم روند صعودی خواهد داشت و در افق ۱۴۳۰ به بیش از ۳ درصد خواهد رسید. با درنظرگرفتن این پیش‌فرض تعداد جمعیت کشور از ۸۴ میلیون و ۹۲۰ هزار نفر با افزایش معناداری به ۱۴۹ میلیون نفر افزایش خواهد یافت که با وضعیت فعلی جامعه بسیار بعید است که این سناریو محقق شود.

ساختار سنی جمعیت کشور چگونه است؟

جمعیت ایران مانند بسیاری از کشور‌های درحال‌توسعه پس از افزایش سن‌ امید به زندگی، کاهش مداوم نرخ باروری، پیشرفت‌های پزشکی و رشد شرایط بهداشتی دچار تغییر شده و ساختار گروه سنی ۰ تا ۱۴ساله از ۴۵. ۵ درصد در سال ۱۳۶۵ به ۲۴ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده است.

از سوی دیگر تعداد جوانان ۱۵ تا ۲۹ سال نیز در کشور کاهش یافته است و سرشماری‌های گذشته در سال‌های ۱۳۸۵، ۱۳۹۰ و ۱۳۹۵ این موضوع را ثابت می‌کند. نرخ جمعیت جوان ایران از میزان ۳۵. ۴۸۵ در سال ۱۳۸۵ به ۲۵/۱ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده است. در مقابل، جمعیت گروه سنی ۳۰ تا ۶۴ سال از ۲۵/۱ در طول چهار دهه اخیر به ۸/۴ رسیده است. جابه‌جایی سن جمعیت به ما نشان می‌دهد که ایران در حال حرکت به سوی سالمندی است.

در سال ۱۴۰۰ حدود ۱۱ درصد از جمعیت کشور بالای ۶۰ سال سن داشته‌اند، در‌‌حالی‌که طی ۳۰ سال آینده ۲۵ درصد از جمعیت کشور ۶۰ سال سن خواهند داشت و در سال ۱۴۰۹ جمعیت بالای ۶۵ سال ایران به حدود ۱۰ درصد افزایش خواهد یافت.

بر اساسطبق سناریو متوسط سازمان ملل که در سال ۲۰۱۷ انجام شده است، تا سال ۲۰۲۵ حدود ۱۲ درصد از جمعیت ایران بالاتر از ۶۰ سال سن خواهند داشت و این عدد تا سال ۲۰۵۰ به ۳۲ درصد می‌رسد، به این معنا که در آن سال‌ها یک‌سوم از جمعیت ایران سالمند خواهد بود. پیش‌بینی‌های سازمان ملل این نکته را یادآوری می‌کند که درصد سالمندی جمعیت کشورمان تا سال ۲۰۸۰ به حدود ۴۰ درصد خواهد رسید.

طبق آخرین آمار‌ها میانگین جمعیت کشور حدود ۳۲ سال است که این شاخص توسط سازمان ملل در سال ۲۰۱۷ مورد بازنگری قرار گرفته است و در سال ۱۴۰۴ میانه‌سنی جمعیت به حدود ۳۶ سال و در سال ۱۴۲۹ به حدود ۴۵ سال افزایش می‌یابد.

فارس