نام کاربری یا نشانی ایمیل
رمز عبور
مرا به خاطر بسپار
بررسی تاریخی حجاب در ایران نه‌تنها نگاهی به پوشش زنان، بلکه دریچه‌ای برای فهم تحولات فرهنگی، مذهبی و سیاسی این سرزمین است. این موضوع در ایران، سابقه‌ای دیرینه دارد و می‌توان ردپای آن را از دوره‌های پیش از اسلام تا دوران معاصر پی گرفت.
حجاب در ایران باستان
شواهد باستان‌شناختی، متون تاریخی و نگاره‌های برجای‌مانده نشان می‌دهد که حجاب یا پوشش سر و بدن در ایران باستان، به‌ویژه در میان زنان اشراف و طبقات بالا، امری رایج بوده است. در دوره ایلام و ماد، برخی نقوش برجسته، زنان را با پوشش کامل سر و بدن نشان می‌دهند.
در دوره هخامنشی (۵۵۰ تا ۳۳۰ قبل از میلاد)، هرچند زنان کمتر در نقش‌های رسمی و عمومی ظاهر می‌شدند، اما متون تاریخی و الواح به‌دست‌آمده از تخت‌جمشید، حاکی از مشارکت فعال زنان در فعالیت‌های اقتصادی است. نقش‌برجسته‌های هخامنشی بیشتر مردان را نشان می‌دهند، اما منابع یونانی مانند نوشته‌های هرودوت اشاره می‌کنند که زنان پارسی دارای پوشش محافظه‌کارانه‌ای بوده‌اند و خارج از خانه بدون روبند ظاهر نمی‌شدند.
در دوره اشکانی و ساسانی، شواهد بیشتری از پوشش محافظه‌کارانه زنان در دست است. پوشش زنان ساسانی شامل پوشیدن روپوش، شلوار و نقاب یا روسری بوده است. در بسیاری از تصاویر دوره ساسانی، زنان با پوشش سر و اندام دیده می‌شوند. دین زرتشت به‌طور مستقیم به موضوع حجاب اشاره نمی‌کند، اما بر «پاکی» و «عفت» تأکید دارد که ممکن است بر نوع پوشش تأثیر گذاشته باشد.
ویل دورانت و حجاب در ایران پیش از اسلام
کتاب «تاریخ تمدن» نوشته ویل دورانت، یکی از معتبرترین منابع در زمینه بررسی تاریخ فرهنگ‌ها و جوامع انسانی است. او در جلدهای مختلف این مجموعه، به‌طور مشروح درباره تمدن‌های کهن از جمله ایران باستان سخن گفته است. در رابطه با حجاب و پوشش زنان در ایران پیش از اسلام، مطالبی وجود دارد که می‌توان آن را به‌عنوان مستند تاریخی به کار برد.
در جلد نخست مجموعه «تاریخ تمدن» با عنوان «مشرق‌زمین گاهواره تمدن»، ویل دورانت هنگام بررسی ایران و تمدن‌های شرقی می‌نویسد: «در ایران، زنان طبقات بالای اجتماع به‌ندرت در انظار عمومی ظاهر می‌شدند، و در صورت لزوم با نوعی پوشش مخصوص (روبند) از دید مردان دور نگه داشته می‌شدند.»
(ویل دورانت، تاریخ تمدن، جلد اول: مشرق‌زمین گاهواره تمدن، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ص ۴۳۹)
در بخش مربوط به ساسانیان نیز می‌نویسد: «در دوره ساسانی، خانواده و نقش زن در جامعه تابع آموزه‌های دینی زرتشتی بود. هرچند زرتشت درباره حجاب صراحتی ندارد، اما عرف جامعه حاکم بود و زنان شریف و اصیل، پوشش خاص داشتند و در میان جمع بدون روبند ظاهر نمی‌شدند.»
(تاریخ تمدن، جلد سوم: قیصر و مسیح، ص ۴۷۶)
در جلد پنجم «تاریخ تمدن» با عنوان «فرزندان اسلام»، دورانت درباره ظهور اسلام و گسترش آن در ایران می‌نویسد: «اسلام با خود مجموعه‌ای از قواعد دینی و اجتماعی آورد که تأثیر عمیقی بر فرهنگ سرزمین‌های فتح‌شده، از جمله ایران گذاشت. یکی از این تحولات در حوزه پوشش زنان بود. زنان مسلمان موظف به رعایت حجاب بودند و این دستور به‌تدریج بر جوامع بومی نیز تأثیر گذاشت.»
(تاریخ تمدن، جلد پنجم: فرزندان اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ص ۲۵۷)
پس از اسلام: تداوم و تغییر
ورود اسلام به ایران در قرن هفتم میلادی، پوشش زنان را به یکی از آموزه‌های دینی و شرعی تبدیل کرد. بر اساس تعالیم اسلامی، پوشش زن باید تمام بدن به‌جز صورت و دست‌ها را بپوشاند. این آموزه‌ها به‌ویژه در دوره عباسیان و پس از آن در ایران اسلامی رواج یافت.
در دوران صفوی (۱۵۰۱–۱۷۳۶ میلادی) که تشیع به‌عنوان مذهب رسمی ایران تثبیت شد، حجاب به یکی از جلوه‌های دینداری عمومی تبدیل شد. اسناد تاریخی نشان می‌دهند که زنان در این دوران معمولاً از چادر، روبند یا نقاب استفاده می‌کردند.
در دوره قاجار (۱۷۸۹–۱۹۲۵)، حجاب بخشی از هویت زنانه بود و حضور زنان در اجتماع محدود به مکان‌های خاص بود. تصاویر و سفرنامه‌های آن دوره نشان می‌دهد که چادر سیاه یا رنگی و نقاب در بین زنان رایج بوده است.
دوران پهلوی: کشف حجاب تا بازگشت دوباره
در دوران رضاشاه پهلوی و در پی سیاست‌های مدرنیزاسیون و غرب‌گرایی، حجاب به‌عنوان نمادی از «عقب‌ماندگی» معرفی شد. در سال ۱۳۱۴، با تصویب قانون کشف حجاب، پوشش سنتی زنان به‌صورت رسمی ممنوع شد و زنان موظف به ظاهر شدن بدون حجاب در اماکن عمومی شدند. این اقدام با مقاومت شدید بسیاری از اقشار مذهبی روبه‌رو شد.
در پی این اقدام، مردم در صحن مسجد و اطراف آن تجمع و تحصن کردند. در نهایت در روز شنبه ۲۱ تیر ۱۳۱۴ (۱۱ ربیع‌الثانی ۱۳۵۴ هجری قمری)، عمال پهلوی معترضین را در مسجد گوهرشاد هدف گلوله قرار دادند. در این واقعه خونین، ۱۶۷۰ نفر یا به‌نقلی ۱۷۵۰ نفر به شهادت رسیدند.
حجاب؛ نماد هویت و ایستادگی
حجاب در ایران تاریخی هزاران‌ساله دارد که با فرهنگ، مذهب و سیاست در هم آمیخته است. از پوشش زنان اشراف در دوران هخامنشی تا قانون حجاب اجباری پس از انقلاب اسلامی، هر دوره بازتابی از تحولات اجتماعی و سیاسی کشور بوده است. امروز نیز، حجاب نه‌فقط یک پوشش، بلکه بخشی از گفتمان عمومی، هویت‌سازی و تعامل میان سنت و مدرنیته در جامعه ایران محسوب می‌شود.
خبرگزاری صدا و سیما
گفتگوی جهانبانو با بانوان حاضر در مسیر مشایه
آشنایی با اولین موکب بین المللی زنانه
جملات کوتاه برای تشکر از بانوان خادم عراقی
چند توصیه برای مادران جهت در پیادهروی اربعین
به پاس ۱۰۰۰ روز خدمت
جریان مقاومت، جریانی است که باید همچنان خون تازه در آن دمیده شود
سختترین و سوزناکترین درد بشر، درد فراق است
مردم خوب میدانند چه کسی خدمتگزارشان است
یادبود بانوان آمل برای شهید رئیسی و شهدای خدمت