پوشش‌های تاریخی اهالی یک روستا

روستای تاریخی فهرج که برخی قدمت آن را حدود ۵۰۰۰ سال ذکر کرده‌اند، از توابع بخش مرکزی شهرستان یزد در ۲۲ کیلومتری جاده یزد به سمت بافق واقع شده است. قدمت روستا به قبل از اسلام می‌رسد و آثار به جا مانده در فهرج نیز این قدمت و پیشینه تاریخی را تایید می‌کند.

البته برخی این روستا را در گذشته‌های دور، به‌عنوان دروازه ایساتیس و یکی از چهار بخش مهم و اصلی شهر قدیم و تاریخی یزد اعلام کرده‌اند ولی در حال حاضر روستا در حاشیه شهر بزرگ یزد قرار گرفته و همچنان با توجه به بناهای تاریخی و رونق گردشگری، پرتردد است.

براساس منابع تاریخی، دین پیشین مردم روستا زرتشتی بوده و سپس مردم به دین اسلام گرویده‌اند. از زیبایی‌های فرهنگ مردم این روستا، پوشش و لباس‌های محلی آنها است؛ لباس‌هایی که گویی زیبایی در تار و پودشان نقش بسته است و هر کجا که پا می‌گذارند، زیبایی چشم‌نوازی را به ارمغان می‌آورند.

پارچه‌ی لباس‌های اهالی این روستا در کارگاه‌های بافندگی و ریسندگی که در زبان عامیانه به آن «شعر بافی» گفته می‌شود، تهیه و توسط خیاطان به اشکالی زیبا و ماندگار دوخته می‌شده است و ناگفته نماند که از این لباس‌ها به‌عنوان یکی از اسناد معتبر و ماندگار ایران باستان نام برده می‌شود.

البته یکی از تفاوت‌های پوشش سنتی مردمان این روستا که یکی از نامزدهای منتخب برای کسب عنوان دهکده جهانی گردشگری در سال جاری بود با بسیاری از مناطق دیگر کشورمان، در حفظ برخی از پوشش‌های قدیمی آنها تا به امروز است. به‌عنوان نمونه هنوز هم وقتی از کوچه‌های این روستا عبور می‌کنیم، زنان روستا را پوشیده در چادرهای گلدار رنگی می‌بینیم؛ پوششی که هنوز هم در بین اهالی فهرج مرسوم است و نگاه هر گردشگری را به خود جلب می‌کند.

حسین فتاحی‌فر، عضو شورای روستا و از فعالان فرهنگی منطقه در این رابطه می‌گوید: لباس مردم فهرج به‌ویژه زنان این روستا در گذشته، از تنوع رنگی بالایی برخوردار بوده و مردم این روستای تاریخی معتقدند که رنگ لباس باید نشاط روحی را با خود به همراه داشته باشد، بنابراین وقتی به چادرهای امروزی آنها نیز نگاه می‌کنیم، شاهد استفاده از رنگ‌های پویا و زنده‌ در این چادرها هستیم.

وی یکی دیگر از تن پوش‌های بسیار ارزشمند مردان روستای فهرج را «قبا» می‌داند و اظهار می‌کند: این پوشش قدیمی و ماندگار مردان روستا از پارچه‌های زخیم در طرح و رنگ‌های متنوع شبیه به کت‌های بلند امروزی تهیه می‌شود.

فتاحی‌فر با اشاره به این که جنس پارچه‌ی قبا انواع مختلفی داشته است، می‌گوید: گاهی قیمت و جنس مرغوب پارچه‌ی این لباس، به شخصیت و مقام شخص هم ارزش خاصی می‌داده به طوری که حتی در ضرب المثل‌های کشورمان نیز از آن استفاده شده و می‌گویند؛ «فلانی قبایی شاهانه دارد.»

«جلیقه» یا «ارخالق»، لباسی با آستین‌های زیبا

این فعال فرهنگی با بیان این که «جلیقه» یا «ارخالق» برای پوشش مردان از زمان ساسانیان در روستای فهرج یزد استفاده می‌شده است، اضافه می‌کند: فرم «ارخالق» به صورت یک لباس کوتاه با آستین‌های مثلث‌وار است که ضمن باز گذاشتن دکمه‌ها، آن را بر روی پیراهن برای پوشاندن نیمی از بدن استفاده می‌کرده‌اند.

به گفته وی، در استان یزد و در روستای  فهرج، با توجه به فعالیت کارگاه‌های ترمه‌بافی از دوران قدیم ، از نقش ترمه در این لباس استفاده می‌شده است.

فتاحی‌فر با بیان اینکه پوششی به نام عبا در حال حاضر تنها در بین روحانیون و افرادی که در حکم پیش نماز هستند، استفاده می‌شود، اظهار می‌کند: این نوع پوشش در دوره صفویه و قاجاریه رونق بیشتری داشته به طوری که توسط عالمان دینی، بازاریان و حتی برخی از عوام در رنگ‌های مختلف قهوه‌ای، سفید و مشکی متناسب با مراسم‌های مختلف استفاده می‌شده است.

وی بیان می‌کند: در تولید این لباس از نخ‌های متفاوتی استفاده شده و افرادی که در رده‌ی مقامات بوده‌اند، عباهایی را استفاده می‌کردند که از جنس ابریشم بوده و نشان دهنده شخصیت و مقام رفیع آن افراد بوده است.

«تمبون» پوششی همچنان مرسوم است

فتاحی‌فر با بیان این که این نوع پوشش هنوز در بین افراد مسن و قدیمی مردم فهرج رواج دارد، ادامه می‌دهد: یکی از پوشش‌های سنتی مردم فهرج ، پیراهنی به رنگ سفید بوده که از جنس «چلوار» بوده و با آستین‌های گشاد و یقه‌هایی با یک زبانه روی شانه بسته می‌شده است.

وی در ادامه به تن شلوارهای مورد استفاده در این روستا که از جنس پارچه‌ای به نام «کرباس» بوده اشاره و عنوان می‌کند: این تن شلوراها که توسط خود مردم فهرج بافته می‌شده، در زبان عامیانه مردم فهرج، «تمبون» نام دارد.

طبق اظهارات این فعال فرهنگی، در این نوع شلوار به جای زیپ، دکمه و کمربند از بند یا کش استفاده می‌شده و هنوز هم این نوع از پوشش برای راحتی در منازل مردم این روستا رواج دارد.

«شال» از نشانه‌های لباس محلی اهالی فهرج

فتاحی‌فر در ادامه «شال» را یکی از نشانه‌های پوشش مردم فهرج می‌داند که تا دهه ۵۰ شمسی نیز رواج داشته و در رنگ‌های مختلفی مانند زرد و سفید توسط افراد مختلف مثل عمامه به روی سر بسته و قسمتی از آن آویزان می‌مانده است. شال برای محافظت سر در برابر سرما استفاده می‌شده است. از این پوشش با بستن آن بر روی کمر، برخی اوقات به‌عنوان نشانه عزاداری و ماتم و فوت نزدیکان نیز استفاده می‌شده است.

این فعال فرهنگی روستا ضمن با بیان این که نوع اصیل «دستمال یزدی» از نخ‌های الوان از جنس ابریشم بافته می‌شود، می‌گوید: مردان فهرج برای پوشش سر خود گاهی از دستمال یزدی اصیل که از جنس الیاف ابریشم طبیعی که با رنگ‌های طبیعی، رنگ‌آمیزی و سپس بافته می‌شده است، استفاده می‌کردند.

وی بیان می‌کند: دستمال یزدی از صنایع‌ دستی شهر یزد است اما در حال حاضر، بسیاری از این دستمال‌ها با ابریشم مصنوعی تهیه می‌شوند.

قدمت «گیوه» به زمان هخامنشیان بازمی‌گردد

این کارشناس با اشاره به این که کفش گیوه در طرح و رنگ‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گرفته است، بیان می‌کند: این نوع کفش که قدمت ان به دوره هخامنشی بازمی‌گردد، در بین مردم این روستا از پنبه بافته می‌شده و در انواعی مانند گیوه چینی، نعلین و ملکی رونق خوبی داشته است.

وی با بیان این که لباس‌های محلی فهرجی تنوع بسیاری دارد، در رابطه با پوشش زنان این روستا می‌گوید: زنان روستا در گذشته‌های بسیار دور، پیراهنی با آستین‌های گشاد که به صورت یک سره و دارای دو جیب بوده و تا روی زانو را می‌پوشانده است، استفاده می‌کردند.

«شلیته»؛ دامنی گشاد و چین دار

وی ادامه می‌دهد: زنان روستا، پیراهن خود را با شلوار پوشش داده و روی این شلوار نیز شلیته که دامنی کوتاه، گشاد و چین دار بوده است را می‌پوشیدند.

به گفته فتاحی‌فر، شلیته هنوز هم در بین زنان  زرتشتی در یزد پا برجاست.

این فعال فرهنگی در ادامه بیان می‌کند: «چاقچور» پوششی شبیه به شلوار برای زنان بوده که از دور مچ به بالا برای حجاب استفاده می‌شده و به همراه آن برای پوشاندن صورت خود نیز از روبند استفاده می‌کردند و قد این روبند تا کمر زنان می‌رسیده است.

فتاحی‌فر در پایان عنوان می‌کند: زنان این روستا برای پوشیدن سر از انواع چارقد با انواع مختلفی از تور از جمله تور مروارید، اشرافی، خیابونی و چارقدهای گل‌دار که روی آن پارچه مشکی به طول ۱.۵ متر برای بستن آن استفاده می‌شده، بهره می‌گرفتند.

ایسنا