پشتیبانی سنتی در ایران، خدمات مدرن در اروپا؛ کدام موثرتر است؟

بررسی تطبیقی حمایت‌های دولتی از مادران در ایران و اروپا نشان می‌دهد تفاوت خدمات بیش از آنکه ناشی از کم‌توجهی باشد، ریشه در تفاوت‌های فرهنگی، سبک زندگی و شبکه‌های خانوادگی دارد؛ جایی که نقش خانواده در ایران و نقش دولت در اروپا پررنگ‌تر شده است.

این پیش‌فرض که حمایت از فرزندآوری در ایران کمتر از کشورهای اروپایی است، لزوماً دقیق نیست. در ایران انواع حمایت‌ها از جمله وام فرزندآوری، تسهیلات ثبت‌نام خودرو و سایر مشوق‌های اقتصادی وجود دارد؛ حمایت‌هایی که بسیاری از آن‌ها در کشورهای اروپایی دیده نمی‌شود.

در مقابل، برخی خدمات مانند اعزام کمک‌کار منزل یا ماما به خانه مادران، بیشتر در کشورهای اروپایی رایج است. برای درک این تفاوت باید به یک نکته اساسی توجه کرد: همه دولت‌ها، متناسب با منابع مالی محدود خود، ناچار به انتخاب نوع خدمات هستند. اینکه چه خدمتی در اولویت قرار بگیرد، به عوامل مختلفی از جمله فرهنگ غالب و سبک زندگی مردم هر کشور بستگی دارد.

در ایران تا سال‌های نه‌چندان دور، فرهنگ خانوادگی به‌گونه‌ای بود که زنان پس از زایمان معمولاً تنها نمی‌ماندند؛ مادر، خواهر یا دیگر اعضای خانواده به کمک می‌آمدند یا مادر و نوزاد مدتی در خانه خانواده زندگی می‌کردند. همچنین سپردن کودک به مادربزرگ یا اقوام در مواقع ضروری، بخشی از زیست اجتماعی رایج بود.

البته در سال‌های اخیر، به دلایلی مانند تغییر سبک زندگی، افزایش اشتغال زنان، مشکلات اقتصادی، کاهش تعداد فرزندان در نسل‌های قبل و تضعیف روابط خانوادگی، این شبکه حمایتی کمرنگ‌تر شده است؛ با این حال، در اغلب خانواده‌ها همچنان نوعی پشتیبانی حداقلی برای شرایط اضطراری وجود دارد.

در بسیاری از کشورهای اروپایی اما شرایط متفاوت است. اشتغال گسترده زنان، افزایش خانواده‌های تک‌والد، زندگی‌های مشترک بدون ازدواج رسمی، و استقلال شدید افراد از خانواده باعث شده است که مادران عملاً تکیه‌گاه خانوادگی محدودی داشته باشند. در چنین فضایی، بار حمایت به‌ناچار بر دوش دولت می‌افتد و خدماتی مانند کمک‌کار یا مراقبت پس از زایمان در اولویت قرار می‌گیرد.

از سوی دیگر، دولت‌ها منابع خود را به شکل متفاوتی هزینه می‌کنند؛ برای مثال در ایران یارانه‌های سنگینی به انرژی مانند بنزین اختصاص می‌یابد، در حالی که چنین حمایتی در اروپا وجود ندارد و منابع به حوزه‌های دیگری منتقل می‌شود.

این مقایسه به معنای ایده‌آل بودن وضعیت ایران یا بی‌نیازی از گسترش حمایت‌های فرزندآوری نیست؛ بدون تردید این حمایت‌ها باید تقویت شود. اما واقعیت آن است که تفاوت خدمات، بیشتر بازتاب تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی است و نه این تصور ساده‌انگارانه که «همه حمایت‌ها آنجاست و اینجا هیچ نیست».

دکتر موتا/ مشاهدات و تجربه‌های یک مادر دندانپزشک ساکن آلمان