هیئت های زنانه از قاجاریه تا امروز

سمیه حاجی اسماعیلی؛ عضو هیئت ­علمی پژوهشکده زن و خانواده حوزه خواهران در نشست سیر تطور کنشگری زنان در هیئات مذهبی، گفت: در متون دینی ثواب بسیار زیادی برای زیارت قبر امام حسین(ع) و نوحه و عزاداری شمرده شده است؛ آغازگر برپایی مراسم عزاداری برای امام حسین(ع) خود اهل بیت(ع) بوده‌اند و روایات زیادی در برپایی مجالس وتشویق شیعیان از سوی ائمه(ع) هم برای برپایی مراسم وجود دارد.

وی در ادامه گفت: دوره امویان و عباسیان اختناق شدیدی وجود داشت و از طرفی کانال ارتباطی خاصی برای ارتباط ائمه با شیعه وجود نداشت لذا این نوع مجالس در حقیقت، نقش راه های ارتباطی را بازی می‌کرد وقتی آل­بویه بر مسند قدرت آمدند صحنه عوض شد و چون شیعه بودند به این مراسم رسمیت دادند و این مراسم را وارد عرصه حیات اجتماعی مردم کردند و تا دوره صفویه هم این روند تداوم یافت و شاهان صفوی هم آن را تقویت و احیا کردند.

حاجی اسماعیلی اضافه کرد: در دوره قاجار به خاطر تحول در نگرش مردم و حاکمیت مراسم عزاداری بسیار گسترده شد. ؛ ناصرالدین شاه تکیه دولت را ایجاد کرد و تعزیه و روضه خوانی در این مکان با حضور شخصیت های دوره قاجار برگزار می‌شد؛ دوره قاجار نقطه عطف حضور زنان در آداب و رسوم و سنت‌های مذهبی تلقی می‌شود و در این دوره زمینه برای حضور زنان در مجالس عزاداری امام حسین(ع) فراهم شد؛ گفته شده است که زنان در دوره قاجار با وجود محدودیت برای حضور در عرصه اجتماعی، تلاش می‌کردند تا با حضور در مراسمات عزاداری خود را رؤیت پذیر کرده و ابراز حضور و جود کنند.

عضو هیئت ­علمی پژوهشکده زن و خانواده بیان کرد: حضور زنان در این مراسمات گسترده بوده و حتی قبل از محرم خود را آماده حضور در این مجالس می­کردند. بحث تعزیه هم در این دوره رواج زیادی داشت و زنان هم به خاطر تاثیرپذیری زیاد در شورآفرینی به این مراسم، نقش‌آفرین بودند زیرا این نوع هنر برای زنان جالب توجه بوده و حضور آنان پررنگتر از مردان بوده است و فضای عزاداری فرصتی در اختیار آنان قرار می‌داد تا با قید و بند و سختگیری کمتری حضور داشته باشند زیرا در حالت عادی حق نداشتند روبنده خود را کنار بزنند ولی در این مراسم، برای تماشای تعزیه، روبنده را بالا می‌زدند؛ نکته قابل تامل دیگر اینکه برخی از تعزیه ها هم زنانه بوده است و خودشان دست اندرکار آن بودند، در این دوره بود که برای اولین بار زنان اقدام به روضه خوانی کردند.

حاجی اسماعیلی در خصوص تعزیه اظهار کرد: تعزیه، زمینه و فرصتی برای ابراز وجود و حضور زنان در عرصه اجتماعی و زمینه‌ساز رسیدن به یکسری حقوق اجتماعی دیگر مانند تعلیم و تربیت و آموزش و … بود، این مراسم مانند پل ارتباطی بود تا زنان بتوانند مطالبات خود را بیان کنند؛ حتی برخی ابراز می‌کنند که حضور زنان در این مراسم بارانداز عاطفی هم داشته است. در دوره پهلوی اول، نه فقط زنان، بلکه همه جامعه تحت اختناق بیشتر قرار گرفتند و برپایی مراسم روضه و عزا رسما ممنوع شد و شهربانی افرادی را که روضه برپا می‌کردند توقیف می‌کرد، مؤسس حوزه علمیه، مرحوم آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی برای مقابله با این سیاست، طلاب را به شهرها اعزام کرد تا مجالس روضه برپا کنند؛ در این مقطع زنان به هیچ ­وجه کنشگری در هیئات نداشتند زیرا اساسا امکان کنشگری اجتماعی برای آنان وجود نداشت و اجازه فعالیت سیاسی و اجتماعی نداشتند. در دوره پهلوی دوم از شدت و حدت سیاست‌های دین‌ستیزانه کاسته شد زیرا پهلوی دوم قدرت و جرئت لازم برای مقابله با روحانیت و دین را نداشت لذا در این دوره تعزیه احیاء شد و حتی فرح پهلوی با نگاه احیای یک سنت شرقی ایرانی به تعزیه بها داد.

عضو هیئت ­علمی پژوهشکده زن و خانواده در خصوص فرهنگ نذری دادن گفت: اصل نذری مرتبط با عاشورا نیست و همواره در اسلام مطرح بوده است ولی پیوند نذری و عاشورا در فرهنگ شیعه پررنگتر بوده است و زنان هم نقش زیادی در این عرصه داشتند. مثلا زنان نذر می کردند اگر فرزند پسری به دنیا بیاورند نام آن را عباس بگذارند تا به نحوی دین خود را به قیام عاشورا ادا کرده باشند؛ همچنین زنان در برجسته سازی و رواج آن نقش زیادی داشتند تا جایی که اگر زنان نبودند این سنت در طول زمان امتداد و رواج نمی‌یافت.

حاجی اسماعیلی افزود: دوره انقلاب اسلامی نقطه عطف در احیای مجالس سوگواری است زیرا ساختار، کارکرد و درون مایه این مجالس با قبل تفاوت می‌یابد؛ اگر در دوره قاجار حضور زنان در عزاداری برای رؤیت‌پذیری بود ولی انقلاب اسلامی خودش فضا را برای کنشگری زنان در عرصه های مختلف علمی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی باز کرده است.

او در پایان با اشاره به هیئت های مذهبی گفت که این هیئت ها مفید بوده می­تواند به شکوفایی ظرفیت ها و ویژگی‌های زنانه کمک کند.

خبرگزاری شبستان