نقد یک استاد حوزه و دانشگاه: قانون جدید مهریه، چند گام با قرآن فاصله دارد؟

طرح اصلاح قانون مهریه این روزها بحث‌ها و پرسش‌های زیادی در جامعه ایجاد کرده است. به‌منظور پاسخ به این ابهامات، انسیه خزعلی، استاد تمام دانشگاه و عضو هیئت‌علمی، با تطبیق بندهای قانون جدید مهریه با آیات قرآن، به بررسی میزان انطباق تصمیمات جدید نمایندگان مجلس با متون قرآنی پرداخته است. خزعلی سابقه معاونت امور زنان در دوران ریاست‌جمهوری شهید رئیسی و ریاست دانشگاه الزهرا (۱۳۹۱ تا ۱۳۹۵) را در کارنامه دارد و دکتری ادبیات عرب از دانشگاه تهران و سطح سه حوزه علمیه قم است.

احترام به حقوق مالی زن

مهریه در اسلام برای حفظ کرامت زن و بیان مسئولیت مرد در تشکیل خانواده واجب شده است و قرآن آن را «صدقات» نامیده است. قرآن بارها به پرداخت مهریه اشاره کرده و تأکید کرده است که حتی در مهریه‌های سنگین، مرد حق بازپس‌گیری آن را ندارد. همچنین در سوره نساء آمده است که زنان نباید تحت فشار قرار گیرند تا بخشی از مهریه خود را بازگردانند. نفقه نیز حق دیگری است که بر عهده مرد گذاشته شده و زنان از مردان «میثاقی غلیظ» گرفته‌اند که نشان‌دهنده تعهد سنگین مرد است.

روایات نیز اهمیت پرداخت مهریه را مورد تأکید قرار داده‌اند؛ از جمله امام رضا(ع) فرموده‌اند که انکار مهریه همسر یکی از گناهان غیرقابل بخشش است. رعایت فرهنگ صحیح پرداخت مهریه، بسیاری از سوءتفاهم‌ها و تنش‌های خانوادگی را کاهش می‌دهد. مهریه باید در ابتدای ازدواج و در مدت کوتاه پرداخت شود و تعیین مهریه‌های سنگین فراتر از توان مرد، نه منطقی است و نه شرعی. روایات و سیره پیامبر و اهل‌بیت(ع) نیز به تعیین مهریه سبک و امکان پرداخت آن توسط مرد توصیه دارند.

در نظام حقوقی اسلام، مهریه بخشی از حقوق مالی زن است و نباید با دیه یا خسارت ناشی از جرایم غیرعمد یکسان تلقی شود. دسته‌بندی مهریه تحت عنوان «محکومیت‌های مالی» نادرست است و منجر به شکل‌گیری بحث «حبس محکومان مهریه» شده است. اصلاحیه‌های اخیر تنها به حبس‌زدایی پرداخته و استفاده از پابند الکترونیکی را جایگزین حبس دانسته‌اند که این تعریف با معنای حقوقی «حبس» همخوانی ندارد. در تبصره‌ها نیز نظارت صرف سامانه‌های الکترونیکی برای محکومان مالی حتی در صورت استطاعت مالی، اعمال می‌شود که با هدف شرعی و حقوقی مهریه سازگار نیست.

مهریه، «دین حال» و «عندالمطالبه» است، اما شناسایی توان مالی مرد در بسیاری از پرونده‌ها به درستی انجام نمی‌شود. افزایش بی‌رویه مهریه‌ها نیز منجر به ثبت مهریه‌های غیرواقعی شده و قانون گاهی حقوق زن را محدود می‌کند. «حق حبس» در فقه امامیه، یکی از حقوق قطعی زن است و محدودسازی آن مغایر با مبانی فقهی است. برخی اصلاحات قانون جدید، حق حبس را با پرداخت قسط اولیه ساقط می‌دانند که از نظر فقهی صحیح نیست.

چالش‌های طرح‌های کاهش یا تعدیل مهریه

کاهش سقف مهریه به عدد مشخص یا امکان تعدیل بر اساس نوسانات قیمت، بدون مبنای شرعی و حقوقی، ممکن است مشکلات جدید ایجاد کند. محدود کردن حق تجدیدنظرخواهی و کاهش حقوق مالی زن، به‌ویژه در شرایطی که سایر حمایت‌های قانونی اجرا نمی‌شوند، به ضرر زن و خانواده خواهد بود.

راهکارهایی مانند قسط‌بندی مهریه از ابتدای ازدواج، تعیین برنامه پرداخت مشخص و اصلاح فرهنگ جامعه می‌تواند مانع سوءبرداشت‌ها و دعاوی سنگین شود. مهریه‌های سنگین نه‌تنها اسلامی نیستند، بلکه از هدف اصلی مهریه که تحکیم خانواده و تضمین حقوق زن است، فاصله گرفته‌اند.

مهریه و کارکردهای فراتر از جنبه مالی

مهریه گاهی برای حفظ حقوق زن پس از فوت همسر یا جلوگیری از تضییع دارایی خانواده مورد استفاده قرار می‌گیرد. آموزش پیش از ازدواج، تعیین شروط ضمن عقد و وکالت در طلاق می‌تواند جایگزین مهریه‌های بالا شود. هدف نهایی، استواری خانواده و رواج اخلاق در روابط خانوادگی است.

 خبرگزاری خبرآنلاین